QR Prezıdenti N. Nazarbaevqa,

Senat jáne Májilis depýtattaryna,

BAQ ókilderine

Elimiz Táýelsizdik alǵaly 14 mınıstr aýysqan, nátıjesi shamaly reformalardan kóz ashpaı kele jatqan QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi endi Qazaq eliniń bolashaǵy – mektep oqýshylaryna kezekti eksperıment júrgizbekshi. Soraqysy, osy jolǵysy tilimizdiń múlde óshýine (bul ulttyń óshýiniń alǵysharty ekeni sózsiz) májbúrleıtin tóte jol.
Sebebi, mektepterde endi 3 pán ǵana – «Qazaq tili», «Qazaq ádebıeti» jáne «Qazaqstan tarıhy» pánderi ǵana qazaqsha oqylady. Qalǵan barsha jaratylystaný pánderi: «Informatıka», «Hımıa», «Bıologıa» jáne «Fızıka» pánderi aǵylshynsha ótpek.  «Orys tili men ádebıeti» jáne «Dúnıe júzi tarıhy» pánderi orys tilinde  ótedi. Bul – ultqa degen qarýsyz, ashtyqsyz, t.b. fızıkalyq túrmen emes, biraq naqtyly rýhanı genosıd dep baǵalaýǵa ábden bolatyn jahandyq shara. Óıtkeni barsha mamandar, aldaǵy az ýaqytta («Qazaq tili», «Qazaq ádebıeti»  jáne «Qazaqstan tarıhy» pánderi mamandarynan basqalary) aǵylshyn tildi bolmaq. Barlyq ǵylymnyń alǵysharty jaratylystaný pánderi ekeni belgili. Bul qazaq tili ǵylymnan yǵysady, alǵashqyda qoldaný aıasy múlde tarylyp, sońynan tarıh qoınaýyna ketedi degen sóz. Óıtkeni qoǵamdaǵy qatynas – sol qoǵamdy qurap otyrǵan mamandardyń tilinde ótetini anyq.  Bul bolashaqta eldi aǵylshyntildi memleketke aınaldyratyny sózsiz. Nátıjesi qazaq ulty tilinen, ǵasyrlar boıǵy tarıhynan aıyrylyp, túsiniksiz, belgisiz, aǵylshyntildi, amorftyq massaǵa aınalady degen sóz. Bir sózben aıtqanda qazaqqa  ult retinde joıylý qaýpi tónip tur.

1.Bul QR konstıtýsıasy 19-babyna («Árkimniń ana tili men tól mádenıetin paıdalanýǵa, qarym-qatynas, tárbıe, oqý jáne shyǵarmashylyq tilin erkin tańdap alýǵa quqyǵy bar») múldem qaıshy ekenin málimdeımiz.

2. Jaratylystaný pánderin aǵylshyn tilinde, dúnıejúzi tarıhy pánin qazaqqa qajet emes sekildi orys tilinde oqytý Elbasymyzdyń Joldaýlaryndaǵy: «Qazaq tili 2025-jylǵa qaraı ómirdiń barlyq salasynda ústemdik etip, kez kelgen ortada kúndelikti qatynas tiline aınalady. Osylaısha, táýelsizdigimiz búkil ultty uıystyratyn eń basty qundylyǵymyz – týǵan tilimizdiń mereıin ústem ete túsedi. Tilge degen kózqaras shyndap kelgende elge degen kózqaras ekeni daýsyz.  Sondyqtan oǵan beı-jaı qaraı almaımyz» (2012 jyl),  «Qazaq tili ǵylym men bilimniń, ınternettiń tiline aınaldy. Endi eshkim ózgerte almaıtyn bir aqıqat bar. Ana tilimiz Máńgilik elimizben birge máńgilik til bolady» (2014-jyl),  degen tujyrymdaryna qarsy nátıje beretini belgili.

3.Oqytylatyn mamandyqtar qaı tilde bolsa, maman sol tilde bolyp shyǵady. Iaǵnı, aǵylshyn tilinde oqytylsa, sol salalardaǵy qazaq tildi maman bolmaıtyny anyq. Sonda qazaq tili jaratylys taný ǵylymdary salasynan múldem  joǵalyp, tek gýmanıtarlyq sala men turmystyq til deńgeıinde ǵana qalady. Buny Elbasymyzdyń alǵa qoıǵan maqsatyn oryndaýǵa qarsy jasalyp jatqan qaskúnemdik deýge bolady. Qazirdiń ózinde memlekettik til tek qaǵaz júzinde ǵana qalyp, onyń ózinde memlekettik organdarda, mysaly tilge jaýapty Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń til týraly buıryǵynyń ózinde 53 qate órip júrse, basqa salalardy elestetýdiń ózi qorqynyshty ekeni belgili. Iaǵnı, bul naqty qajettilik pen tegeýrindi talap bolmaǵasyn, qazaq tildi mamandardyń  tapshylyǵyn qazirdiń ózinde qoldan týdyryp otyrǵanynyń aıǵaǵy. TİLGE QATYSTY SYŃARJAQ SAIASAT ULT TAǴDYRYNA QAÝİP TÓNDİRETİNİN ESKERTÝ – BİZDİŃ PARYZYMYZ!

4. Joǵarydaǵy tóbemizden tónip turǵan qaýip-qaterdi eskere otyryp, QR barlyq mektepterdegi bastaýysh synyptardyń  memlekettik tilde bolýyn, orta mekteptiń 70 paıyzynan kem emes mólsheri  memlekettik tilde,  qalǵany suranys tilinde bolýyn talap etemiz.

Biz  shet tilin tek 5 synyptan bastap engizýdi talap etemiz. 12 jasqa deıin tek japon tilinde ǵana oqytatyn Japonıanyń álemniń aldyńǵy qatarly tehnologıalyq damyǵan eline aınalyp otyrǵany bizdiń bılikti oılandyryp,  durys sheshim qabyldaýy tıis.  Óz tilin áli tolyq meńgermeı jatqan 6 jastaǵy búldirshinge  ózge tildi tyqpalaý – arbanyń attyń aldyna shyǵyp ketýimen birdeı bolashaqqa zıany zor is dep bilemiz.  Aǵylshyn tilin bilý – zaman talaby. biz oǵan qarsy emespiz. Biraq aǵylshyn tili qazaq tiliniń esebinen damýyna qarsymyz. Onsyz da kóleńkede qalyp kele jatqan Memlekettik tilimiz – Qazaq tili endi aǵylshyn tiliniń kóleńkesinde qalyp qalmaýy kerek! Aǵylshyn tilin qajet etkender úshin óz aldyna bólek arnaıy mektepter ashylýy kerek. Ol jalpy qazaq mektepterine zıanyn tıgizbeýi tıis.

5.Mektepterdi jappaı aǵylshyndandyrýǵa bólingen 1,5 trıllıon teńge qarjyny qazaq tilindegi bilim men ǵylymdy damytýǵa, ár órkenıetti memlekettegideı memlekettik tildi qoǵamnyń barlyq salasyna jappaı eńgizýge jumsaýdy talap etemiz.

Tek osy jolmen júrsek qana, tarıhta  óz ultyn tilin joǵaltý arqyly joıǵan memleket retinde qalmaıtynymyz anyq. Kerisinshe, Táýelsiz memleketimizdiń  aldyndaǵy perzenttik paryzymyzdy  sezinip, damyǵan memleketterdiń ortasynan  oıyp oryn alatynymyzǵa  senimdimiz.

Táýelsiz Qazaqstannyń  bolashaǵy – oqýshylar óz halqynyń tamyrynan qýat alǵanda ǵana, zamanǵa saı tolyqqandy damyp,  memlekettik tilimiz – qazaq tili – Elbasymyz aıtqandaı, Máńgilik eldiń Máńgilik tiline aınalady.

Qurmetpen,

NURPEISOV Ábdijámil – jazýshy,  QSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty;

JUMADİLOV Qabdesh – Qazaqstan halyq jazýshysy, QR Memlekettik syılyǵynyń  laýreaty;

AITBAEV Ómirzaq – Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń tóraǵasy, fılologıa ǵylymdarynyń doktory, profesor, QR UǴA akademıgi;

ISABEKOV Dýlat –jazýshy-dramatýrg, QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, «Mádenıet» jýrnalynyń bas redaktory;

JUMÁDİLDAEV  Asqar  – fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, profesor,   QUA akademıgi;

DOSANOV Sábıt – jazýshy,  QR Memlekettik syılyǵynyń   laýreaty, Sholohov atyndaǵy Halyqaralyq syılyqtyń laýreaty;

MEDETBEK Temirhan – aqyn , QR Memlekettik syılyǵynyń                                       laýreaty;

SAPARBAEV Israıl – aqyn, Táýelsiz “Platınaly Tarlan” syılyǵy laýreaty

ÁÝEZOV Murat – M.O.Áýezov atyndaǵy qordyń tóraǵasy, Qazaqstan Respýblıkasynyń Tótenshe jáne ókiletti elshisi, ǵalym;

ÓTELBAEV Muhtarbaı – fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, profesor, QUA akademıgi, QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty;

QABYSHULY Ǵabbas – jazýshy, Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń laýreaty, Qazaqstannyń qurmetti jýrnalısi;

SMATAEV Sofy – jazýshy, Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń laýreaty;

ESDÁÝLET Ulyqbek – aqyn, «Juldyz» jýrnalynyń bas redaktory, QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, QR Eńbek sińirgen qaıratkeri;

ISA Qazybek – “Qazaq úni” gazeti prezıdenti, aqyn, Halyqaralyq Alash syılyǵy laýreaty, Halyqaralyq Sergeı Esenın atyndaǵy syılyq – “Altyn kúz” ordeni ıegeri.

KÓSHİM Dos - “Ult taǵdyry” qozǵalysynyń tóraǵasy;

NIAZBEK Rafael – aqyn, Sheshenstannyń memlekettik syılyǵynyń laýreaty

YSQAQ Dandaı – fılologıa ǵylymdarynyń doktory, profesor, Halyqaralyq Sh.Aıtmatov akademıasynyń akademıgi;

ǴABBASOV Sovet-Han – medısına jáne pedagogıka ǵylymdarynyń doktory, QR eńbek   sińirgen qaıratkeri, Mahambet syılyǵynyń laýreaty, Halyqaralyq M.Nostradamýs atyndaǵy Akademıanyń akademıgi;

BEISEBAITEGİ Rýza – qoǵam qaıratkeri;

QOISHYBAEV Beıbit– tarıh ǵylymynyń kandıdaty, «Ádilet» tarıhı- aǵartý qoǵamynyń prezıdenti;

ESENQARAQYZY Hanbıbi – aqyn, Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń laýreaty; QR Eńbek sińirgen qaıratkeri;

TÓREHANOV Ernst – jazýshy, qoǵam qaıratkeri;

ÁZİMBAI Ǵalı – saıasattanýshy, tarıh ǵylymdarynyń doktory;

TOQASHBAEV Marat – «Prezıdent jáne halyq» gazetiniń Bas redaktory, QR PǴA akademıgi, profesor;

ÁKİM Januzaq – Halyqaralyq Adam ınstıtýtynyń prezıdenti, QR Ulttyq

Jaratylystaný ǵylymdary Akademıasynyń korr.-múshesi, Eýropa jaratylystaný ǵylymdary Akademıasynyń múshesi;

ǴABJÁLELOV Haırýlla – «Alash» tarıhı-zertteý Ortalyǵynyń prezıdenti, Sosıologıa ǵylymdary Akademıasynyń akademıgi, QR óner qaıratkeri;

BAPI Ermurat – «DAT» jobasynyń jetekshisi, qoǵam qaıratkeri;

SARYM Aıdos – Altynbek Sársenbaıuly atyndaǵy qordyń jetekshisi, Qazaq Ulttyq   Keńesi tóraǵasynyń orynbasary;

JUMALY Rasýl – saıasattanýshy, Qazaq Ulttyq   Keńesi Tóraǵasynyń orynbasary;

TAIJAN Muqtar –  Bolathan Taıjan atyndaǵy qordyń prezıdenti;

QOSANOV Ámirjan –qoǵam qaıratkeri, táýelsiz saıasatker;
KENJEBAI Myrzan – aqyn, QR mádenıet qaıratkeri

QYSTAÝBAEV Geroıhan – qoǵam qaıratkeri;

AQJİGİT Ómirzaq– táýelsiz jýrnalıs;

MUQANǴALIEV Ermek – ǵalym, qoǵam qaıratkeri;

SQABYLULY Arman – QR Aqparat salasynyń úzdigi, QR Jýrnalıser odaǵy syılyǵynyń laýreaty;

JAÝBAI Erjan – aqyn, “Qazaq úni.kz” ulttyq portaly Bas redaktory

SÁLENULY Jarqyn – jýrnalıs;

QAPTAǴAI Q. – «Halyq dabyly» qozǵalysynyń tóraǵasy;

QÝAT Dáýren – «Abaı.kz» aqparattyq portalynyń jetekshisi;

NURYPBAEV Maqsat – «Antıgeptıl» qozǵalysynyń uıymdastyrýshysy;

JÁKEEV Ǵabıden – Ǵ.M.Músirepov atyndaǵy qordyń tóraǵasy;

ABAǴAN Muqtarhan – Kenesary Han qoǵamdyq qorynyń tóraǵasy;

OSHANBEKOV Nurjan – “Memlekettik til” RB jaýapty hatshysy;

AIYPULY Rahym – BSDP Prezıdıým múshesi, Qoǵam qaıratkeri;

KENEBAI Jumash – aqyn, qoǵam qaıratkeri, Halyqaralyq IýNESKO syılyǵynyń laýreaty;

SÁDÝULY B.. «Jeltoqsan aqıqaty» qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy;

MUQASH  Qultóleý – QR Mádenıet qaıratkeri, QR Jýrnalıser odaǵy syılyǵynyń laýreaty;

MÁKİMBAI Baqytgúl – “Obshestvennaıa pozısıa”  gazeti bas redaktory

MUQANTEGİ Darhan  – “Qamshy.kz”  portalynyń bas redaktory;

SAǴIDÝLLAEVA Aıman – ustaz, qoǵam qaıratkeri;                                     
BABAMURAT Dáýren –  «Bolashaq» jastar qozǵalysynyń lıderi;

MUQANOV Dáýren – aýdarmashy, ádebıettanýshy;

BÓTEEV Marat – «Allajar-qoldaý» qoǵamdyq qorynyń tóraǵasy;

ASHÝULY  J. – Qazaqstan saıası qýǵyn-súrginge ushyraǵandar qaýymdastyǵynyń tóraǵasy;

MUHTARBEK S. – jýrnalıs, qoǵam qaıratkeri;

QANAFIA Nazarbek – fılologıa ǵylymdarynyń kandıdaty;

ÝATQAN Marat – jýrnalıs;

JAQAÝ Maqsat – saıasattanýshy

TASQARAULY Azamat – aqyn, “Daryn” memlekettik jastar syılyǵynyń laýreaty;

ERǴALI Mahambet – “GÝ-GÝ.kz” aqparattyq portaly bas redaktory

SHÁMSHİ Jumamurat –  táýelsiz jýrnalıs;

KÁRİPJAN Amanǵazy – aqyn;

BOQANQYZY Lashyn -Oralǵan Otandastardyń Respýblıkalyq “Jańa Ómir” qoǵamdyq birlestiginiń tóraıymy, jazýshy, qoǵam qaıratkeri.

Barlyq qol qoıýshylar sany  3 myńnan asyp ketti. Qol qoıý jalǵasýda.