Jalǵasy. Basy myna siltemede. 
Qasymbek shopan bólek salaq etterinen úsh kilágramdaı et jınap, sharaǵa salǵanyn kórgen kássir kelinshek qazan oshaqqa jaqyndap ot jaǵyp, sý qaınatqasha etti maıdalap týrap, bárine jetsin degendeı súıekti usaqtap shaǵyp toń maı qosyp bir qazan sýǵa saldy. Eti pisken kezde  «bary osy» dep bir tostaq kepken kespeni qosty. Dastarhan jaıylyp jigitter ala shyqqan nandarymen ortaqtasty. Bir-bir keseden ishken ystyq sorpa mańdaılarynan ter shyǵaryp, sýyqtan qurysyp tyrysyp kelgen denelerin jipsitip, qabaqtaryn ashqandaı boldy. Úıdiń ishi de adam býymen jylynyp esikti ashqanda kirgen aıazdyń yzǵary tynysty keńeıetkendeı lap ete qalady. Túnimen Qasymbektiń qoıyn kezekpen kúzetip, kúndiz nashar qoılardyń aýyzyna tostaqpen jem ustap ózderine ermek jumys tapty. Qoranyń aldyndaǵy úrindi qardy oıyp, aýlany keńeıtip kúnniń kózi kóterilgende bir mezgil úıindi qardyń irgesine shóp shashyp jatqyzbaı aıdamalap jegizedi.

Arqanyń borany bir soqsa jeti kún soǵady deýshi edi Teriskeı, Shoqpardyń aq tútek borany yshqyna, ysqyra údeı soqqanyna búgin onbirinshi kún. Jigitterdiń birine biri ıyq tiresip jatystary jaısyz bolǵan soń namazǵa turǵandaı erte turyp, qoraǵa baryp irgede jatqan qoılardy turǵyzý ádetterine aınalǵan syqyldy. Tańerteńgi orazalaryn qara sháımen ashyp otyrǵanda kolhoz tóraǵasy Eshenqul  Qasymbek shopandy shaqyryp alyp:

    - Myna jigtterdiń jatqanyna on kún boldy. Bári bir-bir úsdiń myrzasy, bir qoıyńa eki qoı bereıin tiske basatyn birdeńe soı?

    - Baseke, maldy jigitterińiz kúnde aralap júr, bar bolsa soısyn. Qarsylyǵym joq. Qaljaǵa dep otyrǵan bir qoıym bar, soıam deseńizder soıyńyzdar. Qaljasyzda óser. Nan joq. Kelinińizdi maımen, qurtpen, sýmen kórektendirip otyrmyn.

    - Kıizben qalqalap «shymyldyq» tutyp qoıǵan dálizde áıeldiń shyńǵyrǵan qatty daýysy shyqty. Qasynda otyrǵan kássir kelinshektiń «tolǵaq» degen daýysyn estigen feldsher Quljanbek, otashy dáriger Sáken asyǵys-úsigis jetti. Quljanbektiń «tolǵaq» qabyldap júrgeni biriishi ret emes. Shý aýdanyyń qumdy jaılaǵan júzdegen shopan balalarynyń «kindik atasy» ekenin el biledi, eseıgen erjetken balalary «kindik papa» dep maqtan tutyp syılasyp turady. Kóp uzamaı «kıiz shymyldyqtyń» arǵy jaǵynan «men keldim» degendeı «ińgálaǵan» ashshy daýys shyqty. Qasymbek qoranyń túkpirinde eki qabat qamys kúrkeni Baǵys ekeýi baryp aýdaryp tastap nán qoshqardy alyp keldi. Qonaqtardyń eń jasy úlkeni Eshenquldan bata surap:

    - Esheke, «ámın» deńiz - dedi Qasymbek.

    - «Buıyrtyp jegizsinnen» árige barmaǵan, alpysty alqymdap qalǵan eski komýnıs betin de sıpamady. Aıazdyń yzǵaryna qaramaı  úıdiń batys jaq yqtasynyn tazalap jiberip qoshqardy alyp úryp tórt aıaǵyn baılap qytaıdan kóship kelgendigin bildirip daýystap bata jasady.

    - Jigitter  - dedi qasynda turǵandarǵa qarap - bir qyzym bar. Qudaıdan ul surap, Shýdyń bazarynan eń úlken qazaqy qoshqardy satyp alyp baılaǵanyma eki aı boldy. Qudaı tilekti berip ul týdy. Qaljasy sizderge buıyrdy. Baǵys, eki jigit ertip baryp jańaǵy kúrkeniń astynda qytaıdan ákelgen taıqazan bar. Sony aldyrt. Aq túıeniń qaryny jarylatyn kún ǵoı búgin. Kún erte, jaryq barda shildehana jasaıyq.

Taıqazan oshaqqa ornatylyp jıyrma letir sý quıylyp qoshqardyń eti túgel salyndy. El basqaryp júrgen adam ǵoı dep Baǵysty jeke shyǵaryp «jarty qap un, bes bótelke araq tabamyn» dedi. «60-70 adamǵa ony kórsetpeı -aq qoı, endigi bılikti maǵan ber» dedi Baǵys. Úlken sharaǵa etti saldyryp№

    - Náresteniń shildehanasynda etti arǵynshalap jeısińder. Tórt-bes kisiden tabaq tartatyn, jaıǵasyp otyratyn oryn joq ekenin kórip otyrsyzdar. Qamyr ornyna juqalap tilingen quıryq, bas árıne Eshekeńniń sybaǵasy tostaǵy da, pyshaǵy da bólek. Tyqqan júz gramdaryń bolsa ákelip aýyz tıýlerińe bolady - dep sharany aldyna qoıǵyzyp etti súıekten ajyrata, maıly etpen bilemdep kesken quıryqty úlestirip otyrdy.

Náresteniń kindigin keskennen keıin Quljekeń, Sáken, Qasymbek, Baǵys tórteýi bir sát aqyldasyp sábıdiń atyn qoıýǵa shúıirkelesti. Borandy, aıazdy kúni týdy dep daýlasyp kep Baǵys usynǵan «Keńshilik» esimine toqtady. Óser ortasy, bolashaǵy keń bolsyn. Dastarhany, úı jaıy, peıili men nıeti keń bolsyn dep «keń» sózine jalǵanatyn jaqsylyqtyń barlyǵyn tizbelep qasyndaǵylardy kóndirip, shildehana máziri kezinde elge jarıalady. Qyzý qoldaý tapqan KEŃSHİLİK esimine toqtap, tostaq surtyp alyp bes som salyp, tórge qaraı Eshekeńe ozdyryp jiberdi. Onshaqty kisini jaǵalaǵan tostaqty úlken tabaqqa aýystyryp alpys adam myrzalyq tanytyp jınalǵan aqshany Qasymbek kelinsheginiń etegine «ul tapqan sensiń» dep bir-aq qotardy.

Erteńine, Keńshiliktiń  ińgálaǵan daýysyn estigendeı boran da basylyp, aıaz da synyp kún tumandanyp ashylǵan boldy. Baǵystyń ákesiniń aıtqany esine túsip «kún tumandansa aıaz synyp, boran basylady» degeni táýekelge ıterip barlyq júrgizýshierdi máshınalaryn qyzdyryp jolǵa daıyndaýdy tapsyrdy. Ózi eki S-100 traktoryn baqylaýyna alyp jol bastady. Qazaq arasynda ósken, alty nemis jigiti búgin on kúngi úzilisten soń túngi tamaqtyń toǵynan ba, kúndegiden shıraq qımyldap traktordy jyldam otaldyrdy. Matory qyzǵan soń qardy alǵa qaraı túımeshtep ıtergennen eshteńe ónbeıtinin kórgen Baǵys traktorısterdi jerge túsirip aqyldasyp qardy týra ıtermeı búryshtama etip ıterýdi usyndy. Endi eki traktor qatar turyp ıtermeı joldyń eki jaǵyna ıterse qar da jeńil, traktorǵa da kóp kúsh túspeıtinine kóz jetti. İs ónimsizdý bolsa da qımyl bar. «Burqyldaqtyń» saıynan bir shaqyrymdaı alystaǵanda tóbelerinen vertelot kórindi. «Bizdi izdeýshiler» dep oılaǵan Baǵystyń tildesýge dármeni joq edi. Tóbelerinen úshinshi aınalyp ushqanda, bir túk shóp tastady. Ol túkpen hat tastaǵanyn sezgen Baǵys baryp aldy. Birinshi hatshy Túebekovtiń qolymen jazylǵan qaǵaz. «Baǵys! Tikushaq bolmaı qatnassyz qaldyq. Amansyńdar ma? «Kúıelide» senderge qaraı shyǵatyn 20-30 máshına tur. Jol salatyn traktor joq. Traktor «Espeden» beri shyǵyp keledi.Túebekov». Qaǵazdy birinen biri alyp bári oqydy. Qardyń juqaltań jerine kelgende júristeri óngendeı bolady. Barlyq kerýenshilrge «keshki sýyqqa qalǵylaryń kelmese kúrek alyp traktorǵa kómektesińder» degen habar tartty. Aýylsharýashylyq basqarmasynyń Bas zootehnıgi Sabyrtaı Jeksenovtiń ózi bastap tratordyń aldyna shyqty. «Kóp túkirse kól bolady» degendeı traktordyń aldynan týra jarty metir tereń aryqty uzynynan qazyp jumysty jeńildetti. Traktoıster de kóńildenip  traktorlaryn oıqastata jańa kúsh alǵandaı boldy. Tańerteńgi saǵat 11-00 de shyqqan kerýen keshki 17-00 de segiz shaqyrymdyq «Kúıelige» áreń jetti. Jol kútip turǵan, ólgen qoılardyń súıegin tıegen kerýenshiler máshınalaryn otaldyryp eki máshına qatar sımaıtyn jolǵa enteleı bastady. Sońǵy kelgen benzovozdyń izimen kerýenshiler «Espeden» shyqqan, súıir kúrekti qar ıtergishke qarańǵy túspeı jetýge aýylǵa qaraı asyqty.

«Kúıelige» qonbaı júrip ketýge, tańerteńgi jemsiz ishken qara sháı jigitterdi buraltyp-aq tastaǵandyqtan boı jylytyp túnep shyǵýǵa qaldy. Úı ıesi seksennen asqan Temirbolat kárıany Baǵys redaksıada,  Oraqbaı aqynnyń óleńderin izdestirip júrgende kezdestirgen. Áıeli shúldirlep jyldam sóılegendikten, sózi túsinksizdeý, elýden asqan tatar áıeli ózin «Týkal» dep tanystyrdy. Túsinbeı qalǵan Baǵysqa «Iá, ıá Týkalmyn» dedi shapshańdata sóılegen  áıel.

    - Joq. Men sizdiń atyńyzdy surap turmyn - dep qaıtalady Baǵys.

    - Sız tatar Týkaıdy bilesiz be? Men karyndasımın. Baǵystyń «bilemin» degen sózin aıtqyzbaı kıip ketip, Ol Týkaı. Men Týkal qazaqsha toqal, ekinshi áıelimin dep túsindirdi. Sóz osymen toqtap «myna jigitterge ne tamaq beremiz degen Baǵysqa «sharom pokatı nıchego net» dedi orysshalaǵan Týkal. Arǵy jaqtan Temirbolat kárıanyń daýysy shyǵyp «Áı, birdeńe taýyp ber» dedi. Sholannan ákelip bir sháı kese qatyrylǵan toń maı kórsetti. «Barymen bazar, ákel» dep qolynan alǵan Baǵys qazandy Týkalǵa jýǵyzyp «pıaz bar ma?» dep edi qudaı jarylqap kesilgen úsh bólek pıaz tabyldy. Sýmen shaıyp jýyp qazanǵa týrap, maıǵa qýyryp tuz salyp, sýdy molynan quıǵyzyp  qaınatyp, bir-bir keseden sháı ornyna jigitterge ishkizdi. Abaı atamyzdyń  «Ash qaryn jubana ma, maıly jemeıine»  qazaqtyń «et etke, sorpa betkesin» qosyp jigitterdiń kóńilin tapqan boldy.

Arqanyń qıalaı soqqan aq borany Teriskeıdiń qaryn sýyryp bet qaratpaı údep turǵan tańerteńgilikte S-100 jol bastap jel aıdaǵan qarda júristeri jeńildep biriniń artynan biri «zýlap» keledi. Onsegiz shaqyrym joldy 18 mınýtta júrip ótkendeı bolyp «Shtabqa» jetti. Shtab bastyǵy kerýendi jalǵyz ózi kútip alyp barlyq jigittermen qushaqtasyp amandasyp, tórt bólmeli qonaq úıge kirgizdi. Mal soıdyryp, tamaqqa tapsyrys berip «shuǵyl» jınalysyn bastap ketti

- Jaǵdaı óte aýyr - dep sózin bastap, bir kúrsinip aldy da burynǵy «Otyz úı», «Gúldensin» kolhozdarynyń qystaýyn qystap otyrǵan jeti sharýashylyqtyń malynan jıyrma mashına ólik jiberdik. Soıǵyzyp kórip, ultabarlarynyń bos ekenin baıqadym. Ótkendegi 15-16 kún úzdiksiz soqqan borannan syrtqa shyǵa almaı biriniń júnin biri julyp jep, ashtan ólgen bolý kerek. Joldas bas zootehnık Jeksenov Sabyrtaı mal seniki, osy eki kolhozdyń qystaýyndaǵy maldyń jaýapkershilgin óz moınyńa alyp, kelgen jem shópten kereginshe jetkizip beremiz. Ókil azamattardy paıdalan. Qazir tamaqtanyp bolǵan soń, attanyńdar.

10 máshınanyń aldyna túsken S-100-ǵa Sabyrtaı úsh adamnyń biri bolyp otyryp «Otyz úıge» bet buryp, jol jaqsy bolsa qaltarystaǵy «Gúldensin» qystaýaryna soǵa ketpek. Jer jaǵdaıyn jaqsy biletindikten saı salany bekitip tastaǵan úresinderden qyrat-qyrattardaǵy taqyrlarmen «Gúldensinniń» aınalasyndaǵy qystaýlarǵa soǵyp partıanyń ókilderin tanystyryp, jem shóbin tastap ketip otyrdy. Qapqa salynǵan jemdi qasqaldaqtyń qanyndaı qylyp dálizge saqtap nasharlaǵan qoılarǵa jalatyp otyrýdy tapsyrdy. Ókil «Burqyldaqta» jatqanda bul mektepten Baǵystyń basshylyǵymen ótken. Kún batpaı jem shópti, ókilderdi taratyp qonalqyǵa kelgen «Otyzúıdiń» ortalyǵynda úıdi úıge bólinip 15 kúnnen beri bel sheship jatqandary osy boldy. Tańerteńgi sháıdan soń, bosaǵan máshınalardy traktormen qosyp raqymetin aıtyp Shtabqa qaıtardy.

Shtab bastyǵy Bolat Abdrazaqov topografıalyq kartany jaıyp tastap qaı jerde, qaı sharýashylyqtyń otary ornalasqanyn, shopandardyń aty jónimen Baǵysty tanystyrdy. Otar áskerı bazasynan  kómekke kelgen eki tanki Kókshoqyda  qalǵanyn aıtyp, «shynjyr tabandary jerge tımeı, baýyryna muz qatyp qardyń ústinde ilýli tur» sony shyǵarý kerek. Eki traktordy da sol jaqqa aıdaımyz. Benzovozdar motorynyń sýyn aǵyzyp osynda tursa, kelgender benzındi talonmen alady. Baǵys mindetin túsinip, tapsyrmasyn alyp bolǵan soń qonaq úıde jatqan eki soldat-tankısti alyp qos traktormen Kókshoqyǵa ketti. Omby qar tankiniń tabanyn eki qarys boıy jerge jetkizbeı kóterip turǵanyn kórip, traktorıster munsha salmaqty kóterip turýǵa qardyń qanshalyqty taptalǵanyna tań qaldy. Astynan motoryn qyzdyratyn oryn bolmaǵandyqtan, aldyn tazalap jýandyǵy balanyń sıraǵyndaı tankiniń trosyn tórt adam súıretip, aldynan baryp ilgishine ildi. Traktorıster aqyldasa kelip julqyp tartpaı jáımen tartý úship qos traktordyń kúshimen «muz taýdyń» ústinen kóp áýreshilikpen jerge túsirdi. Ottyqpen solárka quıǵan bakti jylytyp, motordy qyzdyryp eki saǵat degende tanki otaldyryldy. Eki tankini de qursaýdan bosatyp Shtabqa ákelip maılaryn quıyp, tamaqtandyryp, Otarǵa shyǵaryp saldy.

      Jem shóbin taratyp bolǵan mashınalardy bos qaıtarmaı terisi sypyrylǵan qoılardyń súıegin qaıtarý úshin Shtab bastyǵy birinshi hatshymen rasıa arqyly sóılesti. «4-5 kún shydańdar» degen tapsyrma alǵan Bolat «Qyrǵyzstannyń Qarabaltadaǵy Et kombınatymen kelise almaı jatqanyn» túsindirdi.

    - Ýaqytty paıdalanyp «ólikterdi» jınatyp alaıyq. Mynaý aıazda «óliktiń» eti sasymaıdy. Mashınań jaqsy sen «Otyzúı», «Gúldensin» jaqty aralap Shtabtyń «vetvrachy» sol jaqta júrgen shyǵar «kimnen qansha ólgenine qol qoıǵyzyp» rastatyp alsyn. Ótkende 63 myń bas jiberdik, endi qansha bolar eken, azaıatyn shyǵar. Baqylaý kúsheıdi, jem shóp barshylyq boldy - dep jaqsy úmitpen sózin bitirdi.

Aqpan aıy aqılana, uıytqı soqqan boranmen bastaldy. Birdekili jylqylardyń bóksesin jeldiń ótine berip qulap túskenin kórip adam jany syzdaıdy. Túnde báseńdegendeı bolyp erteń saǵy synar deseń qaıtadan saqyldap shyǵa keledi. Qystyń sońǵy aıy ǵoı yshqynyp-yshqynyp basylar deseń kúnnen kúnge údep keledi. Rasıanyń da úni óship aýdannan habar almǵandaryna da on kúnnen asty. Buıyǵyp jata bergennen jalyqqan Baǵys «Qaramola» qystaýyndaǵy  eki otar saýlyqqa baryp qaıtýdy jón kórgenin Bolatqa eskertip, júrgizýshisimen ekeýi kishi besinde shyǵyp ketti. Joldan uzap baǵyt baǵdaryn joǵaltpaı tóbe-tóbemen júrip qystaýdyń tóbesi kóringende «qalaı jyldam kelip qaldyq» dep oılanǵansha esik aldyna da jetti. Mashınanyń gúrilin azynaı soqqan jelden emis-emis estise de «myna boranda ne máshıne» dep dalaǵa Qaıyrbek shopan Baǵysty tanyp «aý, qaıdan adasyp júrsińder» dep qarsy alyp úıge kirgizdi. Baǵys adasyp keldik deýge uıalyp «qaldaryńyzdy bileıik» dep keldik, «ókilińiz qaıda?» dedi.

     - Ókilińiz, qudaı bere salǵan malsaq jigit eken, qoradan shyqpaıdy. Qoılardy tostaqpen jemdep, bir býma shóppen kúıis qaıtartyp keshke deıin ermek etedi.

    - Baraıyq, amandasaıyn - dep Qaıyrbekpen qoraǵa kirse Qýat Súıimqulov eken (Aýdandyq kınofıkasıanyń dırektory) qushaqtasyp amandasyp qal surasty. Qýat:

    - Bizden buryn, alǵashqy boranda 32 bas ólgen eken, keshe 7 bas alyp ketti. Óltirmeýge tyrysyp, Qaırekeń ekeýmiz qoldan kórektendirip jatyrmyz. Shóptiń qunary joq, soıaý qamys. Jemge úırenip aldy qolymyzdy jalap, kıimdi tistelep jem «suraıdy.»

Jaǵdaıdy kórgennen keıin qaıtpaq bolǵan Baǵysqa qas qaraıyp, kún batardaǵy «myna boranda qaıda barasyńdar» dep qondyrýǵa qaldyrdy. Erteńine kún ashyq bolǵanmen aıazy saqyldap turǵanda máshınany ystyq sý quıyp otaldyryp, irgeles otyrǵan eki shaqyrym jerdegi «Qaramola» qystaýyna túske qaraı jetti. Amanshylyqty, jem shóptiń qaldyǵyn bilip Komhozdyń bastyǵy Sháriphanmen sháı aýyz tıip, kórshi shopanmen tildesip,  eki otarǵa bes qaptan on qap jem alýǵa shanamen kelip qaıtýlaryna kelisip  jel ashyp tastaǵan tastaq jolmen Shtabqa keldi. Ótkende úsh tonna jemdi, túsirtip alǵany paıdaǵa asyp, jemderi taýsylǵan saýlyqtarǵa ish tastamas úshin qosymsha bergizip otyrǵanyn mamandyǵy vetvrach, aýdandyq atqarý komıetiniń birinshi orynbasary, búgingi Shtab bastyǵy da qoldady. Bolat Abdrazaqovqa (qazaqshany túsinse de, jaýap berýge qınalady) sharýashylyqty jaqsy túsinetin jýrnalıs Baǵysty  orynbasar etip taǵaıyndaýdyń syry osynda bolsa kerek. Jeke sharýasymen kelgen shopandardy da «razberıtes s Bagysom» dep otyrady. Qysqa aqpan aıy da jyldam bitýge aınaldy. Boran men aıazdyń saǵy synar emes. Bes túnep qaıtqan máshınalarmen 38 myń qoıdyń ólikteri jiberilgen soń «endi ólik» «qabyldamaımyz», jem shópteriń naýryzdyń aıaǵyna deıin jetedi degen talap qoıyldy.

    Baǵys aýdan ortalyǵymen rasıamen sóılesken Bolattan estigen jańalyqtan soń «Otyzúı» jaqty aralap qaıtpaqqa S-100 traktoryna tolyq maı quıǵyzyp bir troktorıstpen jolǵa shyqty. Jolda úresin qar joq bolǵanmen «Arqa qysy senimsiz» degendeı tabıǵat aıaq astynan qubylyp shyǵa keledi. Bas zootehnık Sabyrtaıdy taýyp, qal jaǵdaıdy bilisip otyrǵanda «on kún boldy «Gúldensin» jaqqa bara alǵanym joq» dep sol jaqqa barýdy usyndy. Alty otar qoıdyń qystaýyn aralap aýdannyń ókilderimen sóılesip, jem shóbin kórip, mal basynyń amandyǵyn bilip, kóńilge toq sanap jigitterge «kóbine shydadyq, sýyǵyna shydadyq. Túebekov ózi kelip vertelotpen alyp ketýge az qaldy» dep Baǵys jubatý aıtyp kóńilderin basty.

«Otyzúıge» qaıtqan Baǵys bajasymen birge qonyp Teriskeıdegi sharýashylyqtyń bet alysyn aqyldasyp, qys aıaǵy áli sozylatynyn sóz etti. Qar erip jer kók muzdaqqa aınalsa, saýlyqtarǵa tólder aldynda ústeme kórek kerektigin aqyldasty. Bizden góri bılikke jaqyn bolyp tursyń, Basqarma bastyǵy Ǵanı dosyńnan, birinshi hatshy Túebekovten  taǵy 60-70 tonna shóp, 20-30 tonna qurama jem suraý kerektigin aıtty. Aýdandaǵy 462 myń bas qoı malynyń 300 myńy osy Teriskeıde qystatylyp otyrǵanyn eske saldy. Bas zootehnık Sabyrtaıdan mal sharýashylyǵynyń qyr syryn uqqan Baǵys, tósekte jatqanda kópke deıin kóz ilmeı «jazý syzýmen bas qatyrǵansha» syrttaı zootehnıkalyq mamandyqqa oqýǵa da túskisi kelip dóńbekship jatyp uıyqtap ketti. Tańerteń túndegi oıdan ada, Bas zootehnıkpen kórgen bilgen málimetterdi Bolatqa jetkizip, ol kezeginde rasıamen keshki baılanysqa shyqqanda «birinshi hatshyǵa tikeleı óziń aıtyp jetkiz» seniń qarap júrmegenińdi bilsin dep aqyl berdi.   

 Keshkisin rasıaǵa shyǵyp amandasqan J.Túebekovke «Baǵys vse dolojat» dedi de rasıa trýbkasyn berdi. Sypaıy sálemdesken Baǵys úsh kúnde 43 otardy túgel aralap shyqqanyn aıtyp, aýa raıynyń mal janǵa qolaısyzdyǵynan, áli de bolsa jem shóptiń kerek ekendigine sendirdi. Jaıylym ashylmaı eskirgen qardyń beti muzdaqtanyp oıylyp ketse qoıdyń jilinshik tersin qıyp jiberetin.

    - Baǵys sen óziń daıyn dırektor bolypsyń ǵoı - dep kúlgende ile jaýap qatqan Baǵys:

    - «Qorqaqty qýa berse, batyr bolady» degendeı aýdandyq Vetvrach Qusaıynovqa, Bas zootehnık Jeksenovke bastyq jasap qoısańyz maman bolyp shyqpasqa amal qaldy ma, aǵa - dep birinshi ret erkeleı sóıledi.

    = Úırene ber, zıany tımeıdi. Sen erteń keshki rasıaǵa kel. Uzap ketpe - dep eskertti de trýbkany qoıdy.

     - Uzaq, jaqsy sóıestińder ǵoı, dedi Bolat jınalǵan tósekte qısaıyp  jatqan kúıi.

    - Men suraǵan zattardyń jaýabyn erteń beredi-aý deımin, «rasıadan alysqa ketpe» dedi ǵoı - dep selqos jaýap berdi.

    Erteńine Shtab bastyǵy Bolat ta qyzyǵýshylyq tanytyp rasıadan J. Túebekovtiń daýysyn ekeýlep tyńdap máz bolysty.

          - Alǵa qyzylsha sovhozy, Tasótkel mal bordaqylaý sovhozy  6 tonnadan 12 tonna jem, 10 tonnadan 20 tonna shóp beredi, Bolat ózi kelip alyp ketsin degenin estip «Molodes, Bagys. Sen suradyń, men aýylǵa baratyn boldym» dep balasha qýanyp ketti. GAZ-69-imen aýdanǵa ketken Bolat eki qonyp, barar joldyń aýyrtpalyǵyn tartyp, beri shyǵarda rasıamen tidesip, «Burqyldaqtyń» saıynan traktor kútip alsyn» dep habarlady.

      Kelgen jem shópti qasqaldaqtyń qanyndaı etip qalǵan qoıdyń sanyna qaraı tizimdep bólip, sol kúni  jaqyn jerdegi saýlyq otarlarǵa jetkizilip berildi. Kún qurǵatpaı barlyq otarlarǵa jetkizildi. Shopandar qýana qarsy alyp, maldan tasalap shópti qoranyń tóbesine shyǵaryp, jemdi de yqtıattap aldy. Der kezinde kelgen kómekti «ferma meńgerýshileri» Sabyrtaı Jeksenov pen Ybrash Qusaıynov  erekshe baqylaýǵa alyp  shopandar jumysyn jaqsartty. Ólim jitim tez arada qysqaryp maldyń qımyldary shırady.

Tabıǵat minezi qyzyq 17 naýryz kúni tańerteń túnimen soqqan boran sap tıylyp, aıaq astynan jaıma shýaq kún kóterilip, qardyń beti jipsip, jyltyrap shyǵa keldi. Bul tosyn qubylysty qart shopandar ár saqqa júgirtip sáýegeılik jasap, «kún ishin tartyp óler adynda bir yshqyna soǵyp aıazdataıyn» dep tur dese, ekinshisi «qudaıdyń meıirimi túseıin dese qolynda ǵoı» 1953 jyly da kún birden jylynyp ketken. «Ne deseńder o deńder kóktem óz esesin alady» nesine ýaıymdaısyńdar, shóp, jem únemdesek 10-15 kúnge jetedi, arǵy jaǵy kóktem. Qardy ashyp kórińdershi, asty kókpeńbek, endi qorqatyn eshteńe joq dep jalań bas shal basyn bir sıpap qoıdy.

Aspandy jaılaǵan ala bult birte-birte seıilip 19 naýryz kúni tań atpaǵandaı, kún shyqpaǵandaı aınala qara túnek, aspandaǵy qara bult jyljymaıdy, siresip tur. Jerde qar jatsa da, baıaý jyly jel soǵady. Kóktem lebi. Kún ashylmaǵan, qoranyń esigin ashqanda qoılar dalaǵa umtyldy. Kóktem ısin sezdi. Jem jalap, shópke qaramady. Tumsyqtaryn joǵary kóterip, keń tynys alǵany kórinip tur. Qoılardy kúndegi ádetterinshe qoranyń ishin tórt bes aınaldyryp esikterin bekitip tastady. Tún ortasy aýa nóserlep quıǵan jańbyrdyń terezeni urǵan sartyly eldi eriksiz oıatty. Aıaǵyna kebis kıse de, tabaldyryqtan attaı bere tobyǵynan sý keshken shopan qoranyń esiginen  aǵyp jatqan sýdy kórip, esi shyqqannan júgire basyp qoılardy ornynan turǵyzyp syrtqa shyǵara bastady. Kún kóterile Shtabtyń irgesindegi «Jylandysaıdan» tasyǵan sýdyń kúrkiri Abaı atamyzdyń «Aýyldyń jany tereń tereń saı, tasyǵan ózen gúrildeı» degen óleńin eske túsiredi. Tasyǵan ózenge saıdyń arǵy jaǵynan da, bergi jaǵynan da adamdar qaptaı bastasa, kóbi jalań aıaq, jalań keýdeli balalar, jyly jańbyrdy qyzyq kórip kóılekterin de sheship alǵan. Dúkenshi Tólegen de elmen birge saıǵa jaqyndaǵanda qaptaǵan jylandy kórip «óltirińder qazir úıge, qoraǵa kirip panalap maldy shaǵady, sıyrdyń emshegin emedi» dep jerden tereńdetip shuńqyr qazdyryp, uzyndyǵy eki shaqyrym jerden 70-80 jylandy óltirtip, ózi bas bop kómdirdi. Úsh kún tolassyz tasyǵan «Jylandysaı» men «Burqyldaq» saıynyń laı sýy shyǵyndatpaı, shýyldatpaı basyldy. Kún men tún teńelgen 22 naýryzda kún sháıdaı ashylyp  mal kók qýalaı bastady.

     25 naýryz kúni Shtab bastyǵy Bolat shaqyrtqan avtobýspen Aýdkom jibergen ókilder jáne Baǵys óz máshınasymen partıa tapsyrmasyn oryndap aýylǵa qaıtty.  Bir kún demalyp, jumysqa shyqqan Baǵysqa «Máshınany maqsatsyz paıdalanǵany úshin jumystan bosatylýy Aýdkomnan suralsyn» degen hattyń stolynyń ústinde jatqanyn kórdi. Oǵan mán bere qoımaǵan Baǵys óziniń ornynda qaldyrǵan oqý isiniń meńgerýshisi D. Dáchenkomen sóıleskende «Jumystan shyǵarylsyn degen búıryq joq. Ótkende kelip Tırdi kórip maqtap ketken. Sen ózińshe ketken joqsyń, partıa jumsady» dedi. Úshinshi kúni birinshi hatshy Baǵysty shaqyrtyp:

    - Jumysyń qalaı? Kiristiń be? - dedi. Baǵys hattyń kelgenin aıtpaı únsiz otyrǵanda jumsyn ózderine tapsyryp, Aýdandyq «Kınofıkasıa» mekemesin qabylda - dep oblystyq DOSAAF bastyǵynyń hatyn aldyna qoıdy.

     - Bastyqpen áli sóılesken joqpyn - dep edi Baǵys.

     - Sóılespeı-aq qoı - dep kesip tastady birinshi hatshy.

Jańa jumysqa esepshisi men júrgizýshisin  ala ketpek bolyp kelisken Baǵys oblystyq bastyqtyń shaqyrtýymen Jambylǵa baryp qaıtty. Jaqsy qarsy alǵan bastyq úsh aı buryn jazylǵan «synyp, jaramsyz bolǵan karabınniń» aktisiniń buryshyna «bekitemin» dep qol qoıylǵan qaǵazdy berdi. Baǵys  nede bolsa úndemeı qutylýǵa bel býyp, «aýdanǵa kelgenińizde jýarmyz» degendeı ýáde bergen boldy. Bastyq «tek mılısıanyń «bastyqsymaǵyna» qol qoıǵyz dedi. Qur qol kelgenine ókingen Baǵys poezben aýylǵa qaıtty. Aktini alyp OBHS-te isteıtin dosy A.Jetigenovke bardy. Ol buryshtamany kórip, ún túnsiz qol qoıyp bergen Aktini esepshisi Valentına Bogdanovaǵa ákep berip, buryshtamadaǵy aı kúnimen qujattan ótkizip jibertti. Áliptiń artyn baǵyp «bul qalaı bolar eken» lep ýaımdaǵan Baǵys karabındi alyp ketý úshin jumystan kesh qaıtyp, áıel balashaǵasyna kórsetpeı tyǵyp tastady.  

        Oblystyq bastyqty bir jeti kútken Baǵys ózi telefon soǵyp «Birinshi hatshy basqa jumysqa aýystyryp jatyr» dep habarlaǵanda bastyqtyń daýysy qatqyldaý shyǵyp:

    - Jumysydy isteı beremin - dep aıtpadyń ba?

    - Sizdiń hatyńyzǵa baılanysty aýystyryp otyr - dedi Baǵys.

    - Jaraıdy, hatshymen ózim sóılesemin - dep trýbkany qoıa saldy.

    Baǵys jumysty D. Dáchenkoǵa tapsyryp, Oblkınofıkasıaǵa baryp bastyǵyna jolyqty. Buıryǵyn alyp ózi birge kelgen bastyq, ujymmen tanystyryp, jańa jumystyń qyr syryn túsindirip jatqanda burynnan tanys jigitter bastyqtaryn syılap, dastarhan uıymdastyryp sháı berdi. Dastarhan basynda sóz sólegen Q. Barlyqojaev:

    - Ózderiń burynnan tanys ekensider. Q Súıimqulov ta jaqsy tanıdy eken. Endi ol Oblprokatqa bastyq bolyp aýysaıyn dep jatyr. Jaqsy qarym qatnasta bolyńdar. Jumystaryńa tabys tileımin - dep aıaqtady sózin Oblystan kelgen Qaıyrqoja bastyq.

     Aıdyń aıaǵynda OblDOSAAF-tyń bastyǵy Zekeńniń kelgenin Valentına habarlap, baryp amandasyp jaqsy sóılesip keshke úıine qonaqqa shaqyrdy. Zekeń «bara almaıyn, asyǵyspyn» degen soń «sybaǵańyzdy tirideı bereıin be, soıyp salyp bereıin be?» dep edi «soıǵanyń durys qoı» dedi.

     - Onda úıden sháı ishińiz. Siz sháı ishkenshe daıyn bolady. Soıyp, tazalap shúberekke orap burynǵy bastyǵy Zaǵypar aǵasyn Jambyl qalasyna shyǵaryp saldy. Karabın jaıly sóz bolmaǵanyna kóńili jaılanǵan Baǵys keshki jumys aıaǵynda birinshi hatshyǵa kirip sálem berdi. Jumysty ótkizip, jańa jumysty qabyldaǵanyn aıtty.

    - Jaqa - dedi Baǵys sózdi qalaı bastaryn bilmeı kúmiljip.

    - Ne, birdeńe aıtqyń kelip otyr ma?

    - Jambyldan kelgen bastyǵym bir karabın «syılap» edi, sony sizge syılaǵym keledi. Tek bir «NO-sy» bar. Ol - óz atyńyzǵa aýdaryp alýyńyz kerek.

    - Sende tura bersin. Sóılesip, kelisip bolǵannan keıin saǵan aıtamyn dedi hatshy, qaıta berýine ulyqsat berip.

1970 jyly Japar Túebekov  Oblystyq atqarý komıtetine Sálimgereı Toqtamysovtiń zeınetke shyǵýyna baılanysty, birinshi orynbasar bolyp aýysty. 1971 jyly Tasótkel sý qoımasynyń ashylýyna sáıkes Aýdanaralyq ań, balyq qorǵaý ınspeksıasyn ashyp, (Merke, Qordaı, Moıynqum) ortalyǵy Shý aýdany, Novotroıski selosy bolyp belgilendi. Aýdanǵa kelgende júrgizýshisine qonaqúıge shaqyrtyp alyp dastarhan basyna servanttan ashylmaǵan bes juldyzdy konák alyp «sazaryp otyratyn, búrynǵy birinshi hatshy emes», rúmkalaryn yńǵaılaǵansha býfetten nan, ındýktiń eti, salat, sút qatqan sháı, táttilerimen ákelindi.

    - Men 12 jyl hatshy boldym. 10 jylynda  senimen «syrlas» boldym deýge de bolady. Eki shaldan (Qaden Qabyshev, Ábımolla Kóshenov) basqa adam ara qatnasymyzdy bilmedi. Tisińe berik ekenińdi túsindim. Aqkóńildiligiń syr shashpaıdy eken. Jańadan ashylatyn Aýdandyq ań, balyq qorǵaý ınspeksıasynyń bastyqtyǵyna usyndym, kelesi jyly zeınetke shyǵyp oblystyq ınspeksıanyń bastyǵy bolamyn. Birge demalaıyq, kelisesiń be? - dedi Japar Túebekov.

    - Mende qarsylyq joq - dedi Baǵys ańshylyqqa qumarlyǵyn jasyra almaı.

    - Onda kel, 10 gramnan aýyz tıeıik - dedi Jaqań.

    - Sizben 10 gram aýyz tıý degen, uıat emes pe - dep qysylǵan boldy Baǵys.

    - Seniń qalaı ishetinińdi bilemin, mas bolyp qulamaısyń, artyq sóz aıtpaı tuıyqtala bastaısyń. İshkizip sóıletemiz degender de bolǵan kórinedi.

Jańa jyldan bastap «orda buzar otyzynan, qamal alar 42 jasyna» deıin 12 jyl Jaqańmen dámdes tuzdastyǵymen, qaljyńy da jarasyp, syrlary da jymdasyp, kóz qarasynan uǵysyp ketti. «Darhanqudyqqa» baryp júrip ormanshy Taıqojanyń aqqýdaı sulý, qyz bitkenniń perishtesi kóz tımesin dep «Qaraqyz» atalyp ketken qyzyna kóńili túskenin Baǵysqa jumbaqtap jetkizdi. Ol qyzdyń basy bos emes ekendigin, «Iý.A.Glazovtiń kóp shyǵynmen ıemdenip júrgenin» aıtyp betin qaıtara almaǵan soń jalǵyz tastap sháı quıǵyzyp bergizip júrdi». Til tabysyp birin biri kórmese túra almaıtyn jaǵdaıǵa jetti. Alystan «at arytyp» kelip turýdy jıiletti. Jambyl qalasynan eki bólmeli úı áperip, kóshirip alǵan soń Baǵystyń qulaǵy tynyshtalǵan-dy. Iý.A. Glazovtyń ózin ózi karteshpen atyp óltirýine «Qaraqyzdyń kúıigi» sebep boldy ma, degendi alǵa tartatyn jaqyn joldastary G. Harlamov, V. Morgýnov, Baǵys ózderiniń attaryna jazyp ketken tildeı qaǵazda «Meni Qaskeleńge aparyp, sheshemniń qasyna qoıyńdar» dep jazǵannan basqa sóz joq.

        Kelesi jyldan bastap  tórt aýdannyń taý tasyn, orman toǵaıyn aralap  eki Respýblıkanyń ań qumar sheneýnikterimen tanysyp, Baǵystyń abroıy asyp, bedeli bekidi.  Jaqańmen «Taısoıǵanyń» qumynan, dúleı sekseýildiń ishinen, Teriskeıdiń Kókshoqysynan, Tarylǵan taýynyń tarmaqtarynan aısyz qarańǵy túnde adaspaı jol tabatyn saparlasy boldy. El qyzyǵatynda, qyzǵanatynda sý jańa ÝAZ-ǵa mingizip aıdy aspanǵa bir-aq shyǵardy. Baǵystyń ózi: «Balalyq bal dáýrenime teń kelmese de Jaqańnyń arqasynda áke amanaty oryndalyp, kisilikke jettim. Jigittigimde, seriligimde Qarakesek-Mádı aıtqandaı «aq almastyń júzindeı qaıralyp» shyqty. Baǵys 12 jylda tórt birinshi hatshymen tanys bilis bolyp, sońǵy kelgen N. Shymshyqov:

     - Baǵys «úlken attaqyrdan jem jegen adamsyń, bir ınternat bir dırektordy baǵady» joǵarǵy jaqtan osyndaı usynys boldy - dep shaqyryp alyp eskertti.

      - Nureke! Men muǵalim emespin, jýrnalıspin gazetke jáı qyzmetker bolyp baraıyn, burynǵy qyzmet jasaǵan jerim - dep edi

      - Sen partıanyń soldatysyń, júmsaǵan jerge barasyń, basqa sózdi qoı dedi.  İstiń nasyrǵa shapqanyn bilgen Baǵys Jaqańa zvondap mán jaıdy túsindirdi.

      - Estidim - dedi Jaqań. Olardyń qyzyǵyp júrgeni, seniń ÝAZ-ń. Erteń adam jiberem, aktimen ótkiz. Jaıaý emessiń, kerek kezinde ańǵa shyǵyp turasyń, kezdesý úzilmeıdi - dep bitirdi sózin.    

Sóıtip, oılamaǵan jerden mektep-ınterattyń dırektory bolyp shyǵa keldi.   Jarty jylǵa jetpeı domalaq aryz kóbeıip, mazasyzdanǵan hatshy Baǵysty shaqyryp alyp «hat jazyp berip», KazPI-diń rektoryna jiberdi. Tórtinshi kýrsqa tarıh fakúltetine syrttaı oqýǵa qabyldatty. 18 jyl mektep-ınternattyń dırektory bolǵan kezinde óziniń 40 jylǵy dosy Aýysqannyń «ınternattyń kójesine talasqan» aryzymen arpalysyp «qyzyqqa» batyp júrdi. Toqsanynshy jyldyń toqyraýyna ushyrap ınternat taratyldy, kolhoz-sovhoz joıylyp, baılyǵy jemqorlardyń jemtiginde, óndiris óshirilip, shilápi kıgenderdiń óńeshinde ketti. El eseńgirep bala shaǵa asyraý qamymen qalaǵa qashty. Eldiń azǵan tozǵanyn jóndeımiz degen jankeshtiler árqaısysy ártúrli jolmen shyqty. Temirtaýdan «temir Almasy» bıliktiń ishine kirip iritkisi kelse, Almatynyń «qara Almasy kúshpen qorqytyp bılikti alaqanda ustaǵysy kelip kósildi, Semeıden shyqqan «ryjyı Almas» órkenıetti jolmen Oıynhana, Aqyly bazarlar, jeńil máshıne jóndeıtin sheberhanalar ashý arqyly aqsha qoryn jasap, banktermen jumys jasaýdy kózdedi.

(Jalǵasy bar)                                              

Sadyq  Smaǵulov