Toqyma klasteri – óńir ónerkásibiniń negizgi baǵyty

Osydan eki-úsh jyl buryn maqta sharýashylyǵyna degen kózqaras edáýir tómendep, onyń kólemin meılinshe qysqartý kerek degen ustanym jasaldy. Bul, ásirese, negizgi daqyly aq maqta bolyp kelgen maqtaaraldyqtar úshin aýyr tıdi. «Sánimiz de, ánimiz de, nárimiz de – aq maqta» dep, kóz ashqaly osy daqyldy ósirip, tirshiliginiń basty qaınary sanap kelgen «aq altynnan» aıyrylý ońaı ma? Onyń ústine elimiz egemendik alǵan jyldardan beri maqta salasyna Elbasymyz úlken qoldaý jasap keledi. Maqta–toqyma klasteri dúnıege keldi.

Búgingi tańda ósken shıtti maqtanyń 35 paıyzy oblystyń toqyma kásiporyndarynda óńdelýde. Endigi maqsat – 2020 jylǵa deıin shıtti maqtanyń 90 paıyzyn oblystyń kásiporyndarynda óńdeýdi qamtamasyz etý. Sonymen qatar, shıtti maqta kólemin 54 paıyzǵa ósirý josparlanǵan, ol 420 myń tonnany quraıdy.

Búginde óńirdiń ár aýdanynda ındýstrıaldy aımaqtardyń qurylysyn júrgizý jáne damytý qolǵa alynǵan. Osy oraıda Ońtústik Qazaqstan oblysynda 11 ındýstrıaldy aımaq qurylǵan, onyń tórteýi Shymkent qalasynda ornalasqan. Onyń ishinde, altaýy iske qosylyp, onda 143 jobany júzege asyryp, 10400 jumys ornyn ashý josparlanýda. Respýblıkada birinshi bolyp jumysyn bastaǵan «Ońtústik» ındýstrıaldy aımaǵynda 20,4 mlrd. teńgeniń 39 jobasy iske asyrylyp, 3,1 myń jumys orny ashyldy.

Al, «Ońtústik» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵynan toqyma fabrıkalary iske qosyldy. Ǵylymı-zertteý ınstıtýty, fabrıka jumys isteıdi. «Maqta salasyn damytý týraly» zań qoldanysqa endi. Aǵyn sý tapshylyǵyn joıý maqsatynda qyrýar qarjy bólinip, Táýelsizdiktiń 20 jyldyǵy atyndaǵy jańa kanal salyndy.               

Maqta alqabyn qysqartý máselesi sharýalardyń kóńiline qaıaý túsirip, eńsesin basyp júrgen kezde oblys basshysy bul salaǵa oń qabaq tanytyp, erekshe qoldaý bildirýi bizderdi, maqtashylar qaýymyn erekshe qýantty. Bıyl bizdiń aımaqta 86 myń gektarǵa maqta ósirilip otyr. Qazir ónim qorlandyrý aıy. Kósek tolyǵyp, pisip jetilýde. Qozany kútip-baptaý, agrotehnıkalyq sharalar oıdaǵydaı atqarylýda. Bul oraıda ózim jetekshilik etetin Eralıev aýyl okrýgindegi «Tórebek» sharýa qojalyǵynda 103 gektar sýarmaly jerdiń 80 gektaryna maqta ósirip, ony erekshe kútimge alǵanbyz. Ótken jyly da osynsha alqapqa maqta egip, odan orta eseppen 30,4 sentnerden aq ulpa jınadyq. Bizdiń irilengen qojalyǵymyzǵa 13 usaq sharýa sharýashylyǵy birikken. Jyl saıyn jeńildetilgen baǵamen amıak selıtrasyn, jaǵar maıdy ýaqytynda alamyz. Alqabymyzdy sý sorǵy stansasynan keletin aǵyn sýmen sýarýdamyz. Ósimdik zıankesterimen tek bıologıalyq ádis arqyly kúresemiz. Qoza jaqsy jetilip keledi. Qazirdiń ózinde ár jup qozada 10-12 kósek bar.

Ońtústik brendiniń keleshegi kemel bolsyn desek, maqta ósirý mádenıetin qalyptastyryp, ony tıimdi baǵamen satý, tek shıkizat kúıinde eksporttamastan óńdep, ónim shyǵarý, tuqymdyq shıttiń sapasyn jaqsartý sekildi máselelerge basa nazar aýdarý qajet. Jerdiń sorlanyp, tuzdanýyn toqtatý úshin tik drenajdardy iske qosyp, jerdiń qunaryn arttyrý maqsatynda fosfordy kóptep óndirgen durys.

Men Keńes dáýirinde kóp jyl jastardyń óndiristik brıgadasyna jetekshilik ettim. Sol kezderde maqtanyń ár gektarynan 40-45 sentnerden ónim aldyq. Eksporttyq áleýeti jóninen bıdaıdan keıingi orynǵa ıe maqtaǵa kózqaras durys bolsa, onyń keleshegi zor dep oılaımyn.

Saılaý Totyqov, «Qurmet» ordeniniń ıegeri, Maqtaaral aýdanynyń qurmetti azamaty.