Búgingi kúni jeke kásipkerlikpen aınalysyp, shettegi úırengen tájirıbelerin atamekenge ala kelip, osy salanyń kem-ketigin toltyryp, bıznesin dóńgeletip, otandastaryna jumys taýyp berip otyrǵan qandastarymyz da az emes. Solardyń biri - Qytaıdan atamekenge qonys aýdarǵan «Marqataı» JSHS dırektory Dýman Halmetuly. Búginde ol biraz kásiptiń basyn qaıyryp, 30-40 adamǵa jumys berip otyr. Biz bıznespen aınalysqysy keletin azamattarǵa úlgi bolsyn degen nıetpen, kásipkerliktiń qyr-syry jóninde jáne Qazaqstandaǵy shaǵyn jáne orta bıznestiń damýy tóńireginde áńgime órbitken edik.

Kez kelgen iste tabysqa jetý úshin tabandylyq kerek

«Kásipkerlikpen aınalysý úshin adamnyń boıynda tabandylyq jáne óz isine senimdilik bolý kerek», - deıdi kásipker Dýman Halmetuly. Ol QHR Tarbaǵataı aımaǵynda dúnıege kelgen. Oblystyq halyqty eńbekpen qamtý jáne áleýmettik qorǵaý departamentinde 18 jyl boıy qyzmet atqarypty. Qolynda bılik turǵanda aldyna kez kelgen suraqtarmen kelgen qandastarymyzǵa qol ushyn berip, eldiń yqylasyna bólengen bedeli bıik azamattardyń biri bolǵan. «Ózge elde sultan bolǵansha, óz elińde ultan bol», - demekshi bolashaq urpaqtarynyń qamy úshin, abyroıly qyzmetin tastap, 2004 jyly atamekenge bir jola atbasyn burypty.  

«Atajurtqa kelgen soń, bárin nólden bastaýǵa týra keldi. Alǵashynda inilerimmen birigip aspanasty elinen dorbalap, «skoch» tasymaldap, sony satýmen aınalystyq. Keıin suranysqa baılanysty KamAZben ákeletin deńgeıge jettik. Sońynda vagondap tasıtyn kúnge qol jetkizdik. Ýaqyt óte kele, «bul ónimdi nege ózimizde óndirmeımiz» degen oı keldi. Sonymen inilerimmen birlesip, Qytaıdaǵy jyljymaıtyn múlikterimizdi kepilge qoıyp, biraz qarjynyń basyn toptadyq. Táýekelge bel býyp, Qytaıdan skoch óndiretin stanoktar ákelip quryp, Almatyda alǵashqy óndirisimizdi bastadyq. Bastapqyda kóp qıyndyqtar boldy. Tipti ákelgen stanoktardy «satyp jibersek pe» degen oı da boldy. Biraq, sońyna deıin shydadyq, birtindep ónimdiligimiz artty. Jumysymyz óz jemisin berdi. Jumys júrgennen keıin, aqyryndap sehti keńeıtip, stanoktardyń sanyn kóbeıte bastadyq. Alǵashqy kezde jaldamaly jerde turǵan edik. Taǵy biraz qarjy jınap, Almaty qalasynyń janynan eki gektar jer satyp alyp, óndiris ornymyzdy qurdyq. «Men kez kelgen iste tabandylyq pen senimdilik bolý kerektigin osy sátte túsindim», - deıdi kásipker. Dýman Halmetulynyń aıtýynsha, Bul otbasylyq bıznes boldy. Otbasylyq bıznestiń órisi tar bolady. Sonymen bul óndiris oryndaryn inilerine qaldyryp, ózi bólinip shyǵyp, jeke óndiris ornyn ashýǵa Astanaǵa kelipti.

Bıznestegi oıǵa alǵan kóp josparlarym Astanada júzege asty 

Dýman Halmetuly Astanaǵa kelgen 2006 jyldary Astana qalasynda qurylys jumystarynyń qarqyndy júrip jatqan kezi edi. Astanada da bul salanyń aqsap turǵanyn, skoch óndirisiniń múlde joq ekendigin baıqaıdy. «Kásipkerliktegi oıǵa alǵan kóp josparlarym Astanada júzege asty. Astanaǵa kelgen soń, qurylys materıaldaryn satýmen aınalysa júrip, skoch shyǵarý óndirisin ashýdy qolǵa aldym. Bıznes josparymdy jazyp, Astana qalalyq ákimdigine usyndym. Ákimdikten qoldaý bolyp, Astana qalasynyń óndiris oryndarynyń mańynan bir gektar jer berildi. Qazir jospar boıynsha 3 sehti salyp boldym, óndiris júrip jatyr. Sehte 20 adam jumys jasaıdy. Jyldan-jylǵa óndiris qarqyny artyp, logotıptik skochqa tapsyrys berýshi kompanıalar qatary kóbeıip keledi», - deıdi kásipker.  

Iá, isteımin degen jan qashanda eńbektiń jolyn, ádisin taba biledi. Dýman Halmetuly osy bir salany ǵana kásip etip qoımaı, basqa da shaǵyn kásip kózderin ashyp, qyzmet kórsetý ortalyqtaryn júrgizip otyr. 2008 jyly  qytaı taǵamdaryn daıyndaıtyn «Jelmaıa» degen dámhana ashypty. Dámhananyń aty da Asan qaıǵy babamyzdyń jelmaıany minip, jeruıyqty izdegenindeı, «Men de izdegen jeruıyǵymdy Astanadan taýyp, jelmaıamdy elordaǵa shógerdim», degen maǵynada qoıylsa kerek. Qazir dámhana kúnine 100-den astam qonaqqa qyzmet kórsetedi. Kóbinese sheteldik qonaqtar at basyn burady. Ásirese, ashshy taǵamdarǵa áýes qytaılyq, japonıalyq, koreıalyq, amerıkalyq qonaqtar kóp kelip turady eken. Osy dámhana týraly japondyq jýrnalıs arnaıy maqala jazyp, Japonıadaǵy gazetke jarıalasa, qytaılyq jáne taıvandyq memlekettik telearnalarda arnaıy baǵdarlama kórsetilipti.

Bıznestiń taǵy bir qyry - elde joq jańa dúnıelerdi ákelip damytý

«Kez kelgen bıznesti bastamas buryn sol týraly kásibı tekserý júrgizý kerek. Sol ónim nemese qyzmet kórsetý orny bizdiń elde bar ma, joq pa? Bul ónimdi óndirý tıimdi me, álde syrttan ákelý tıimdi me? Ol týraly jan-jaqty oılastyrý kerek», - deıdi kásipker.

Dýman Halmetulynyń jubaıy Gúlıa Baıanqyzy - Qytaıda medısına salasynda joǵary bilim alǵan, shetelde bilimin jetildirgen joǵary dárejeli maman. Dýman Halmetulynyń ekinshi bıznesi - «Emdeý jáne saýyqtyrý ortalyǵy» týrmalın saýnasy. Ol birde Beıjińde is saparmen júrgende qytaılyqtardyń mundaı jańa tehnologıamen jasalǵan saýnany endi ǵana qoldanysqa engizip jatqanyn kóredi. Sonymen bul emdik qasıeti joǵary saýyqtyrý ortalyǵyn Astanada damytýdy qolǵa alyp, 2009 jyly jańa tehnologıamen jasalǵan týrmalın saýnasyn ashady. «Bul  - Koreıanyń tehnologıasymen jasalǵan saýna. Ertede Koreıa ımperatorlary paıdalanǵan eken. Ǵalymdardyń aıtýyna qaraǵanda, týrmalın - emdik qasıeti bar tas. Qyzdyrý barysynda týrmalınnen bólinetin últraqyzyl nur jáne teris ıon sarqyramalardaǵy eń taza aýada tynys alǵandaı áser beredi. Ol ókpeni tazalaıdy, qan aınalymyn tezdetedi. 43⁰C temperatýrada qatty terleý arqyly adam denesindegi zıandy qaldyqtardy ter arqyly syrtqa shyǵaryp,  taza jasýshalardy oıatady. Qartaıý úderisin tejep, kerisinshe, aryqtaý úderisin jedeldetedi. Teriniń serpindiligin arttyrady. Mundaı tehnologıamen jasalǵan saýna Qazaqstanda ázirge jalǵyz. Munda segiz adam jumys jasap, kúnine 20-30 adamǵa qyzmet kórsetemiz», - deıdi Dýman myrza.

Kásipkerdiń Astanada ashqan taǵy bir qyzmet kórsetý orny - «Qytaı medısınalyq ortalyǵy». Bul jerde onyń jubaıy Gúlıa Baıanqyzy naýqastarǵa ınemen emdeý arqyly kómek kórsetedi. Uzaq jyldyq tájirıbesi bar bilikti mamannyń ózi jumys jasaıdy eken.

Shetten keletin qandastar - Qazaq eli úshin ınvestorlar

Dýman Halmetuly seriktestiginde jumys istep júrgen ár adamnyń boıynan ózine tán minez ben asyl qasıetterdiń kórinisin tabasyz. Dýman myrzanyń sózinen túıgenimiz eliniń ıgiligi jolynda ter tógip júrgen azamatqa tán bolmys edi. Tek óz jaǵdaıyn túzep qana qoımaı, qoǵamǵa qyzmet etý - úlken abyroı. İskerdiń ózi azamat retinde de talaı mádenı is-sharalardyń ótýine atsalysyp, qoldaý bildirip keledi. Astananyń 10 jyldyǵyna arnalǵan Shetel qazaqtarynyń Qazaqstanda «Án jyrym - ata mekenim» atty  konsertin uıymdastyrýǵa atsalysyp, shettegi ónerpazdardyń ata jurtyna tanylýyna kómek qolyn sozýyn aıtsaq bolady. Búgingi kúnde de jańa qurylǵan belgili jastardyń fýtbol komandasyna qarjylaı qoldaý kórsetip, demeýshi bolýy, osyndaı sharalardyń bel ortasynda júrýi - bul qandastarymyz úshin úlken mereı ekeni anyq. Táýelsiz Qazaqstannyń júreginde, onyń astanasynyń merekesin toılap halyqty án-jyrǵa keneltý taǵdyrdyń bergen úlken syıy emes pe? Babalarymyzdyń ańsaǵan armanyna osylaısha qol jetkizý elimizdiń órkendeý jolynyń dýrys, Elbasynyń sara saıasatynyń arqasy dep túsingen jón shyǵar. Dýman myrza syndy jandardyń kásipkerlik salada jetistikterge jetip, mereıi tasyp otyrǵandyǵy da beıbit zamanymyzdyń arqasy ekendigi shyndyq.

Astana qalasy kóshi-qon departamenti janyndaǵy oralmandar keńesiniń tóraǵasy bolǵan Dýman Halmetuly qandastarymyzdyń qujat máselesine baılanysty Qytaı elshiligi tarapynan keıbir sheshilmeı jatqan máselerdi tikeleı kóterip, qandastarymyzdyń jumystarynyń jeńildeýine ún qosyp keledi.

«Shetten keletin qandastar - qazaq eli úshin ınvestorlar jáne eńbek kúshi». Qandastarymyz, kásipkerlikte bolsyn, mádenıette bolsyn, qoǵamnyń ár salasyna ózindik úlesterin qosyp jatyr. Olar Qazaqstanǵa kóship kelip óz aqshasyna páter satyp alsa da, qurlys salasyna qosqan úlken úlesi. Aýylǵa kelse - eńbek kúshi. Demagrafıaǵa qosylǵan naqty sandyq kórsetkish. Sol úshin qandastarymyzdyń kelýine kóptep múmkindikter jasap, aýylda egin salýǵa, mal ósirýge jer berý kerek», - deıdi  Dýman Halmetuly.

Orta jáne shaǵyn bıznes - el ekonomıkasynyń qan tamyry

Dýman Halmetulynyń paıymdaýynsha, kásipkerlikpen aınalysamyn degen adamǵa Qazaqstanda barlyq jaǵdaı jasalǵan. Qoldaý kóp. Biraq, sonyń jolyn taýyp, ıgiligine jarata almaı jatyrmyz. «Qazir jastar tez baıyǵysy, birden úlkennen bastaǵysy keledi. Birden baılyqqa kenelý qıyn. Aldymen oıǵa alǵan bıznesti tolyq tekserip bilý kerek. Dúken ne dámhana ashqysy kelgen azamat, aldymen satýshy nemese daıarlaýshy bolyp jumys jasap, sol arqyly  kózdegen bıznestiń qyr-syryn ábden bilip, aqyryndap óz bıznesin qolǵa alý kerek. Búgin memleket tarapynan shaǵyn jáne orta bızneske kóp kóńil bólinip otyr. Ótken jyly ǵana memlekettiń damý baǵdarlamasy aıasynda biraz kásipkerlerdi Amerıkaǵa jiberip, óndiris oryndarymen tanystyryp keldi. Qaınaǵan kásiporyndardy óz kózimizben kórip qaıttyq. Árıne, Amerıkamen salystyrǵanda bizde orta jáne shaǵyn bıznestiń damýy óte tómen. Biz iri kásiporyndarmen shaǵyn bıznesti ózara sáıkestendirýimiz kerek. Mysaly, mashına jasaıtyn iri kásiporyndarymyz bar. Biraq usaq bólshekterdi áli de shetelden tasımyz, osyndaı usaq bólshekterdiń barlyǵyn shaǵyn bıznestiń enshisine  berý arqyly ózara sáıkestendirsek, sol arqyly óz ónimderimizdi kóterýge bolady. Jalpy orta jáne shaǵyn bıznes - el ekonomıkasynyń qan tamyry. Jalpy ishki ónimniń negizin quraýshy. Halyqty qyzmetpen qamtýshy negizgi kúsh. Biz osyny túsinýimiz kerek, sonda ǵana halyqtyń turmysy jaqsarady. Zat baǵasy arzandaıdy. Kóp nárse qol jetimdi bolady. Shaǵyn kásipkerlikti kóbeıtip ózara básekelestikti qyzmet kórsetý sapasyn arttyrýymyz kerek», - deıdi ol.

Árıne, Dýman Halmetuly ár saladan habary mol segiz qyrly, bir syrly azamat retinde jigitke jeti óner de az degendi dáleldep otyrǵandaı. Osyndaı azamattar jurgizip otyrǵan óndirýshi oryndar kóbeıip, báseke artqan saıyn qarapaıym halyq úshin qyzmet kórsetý sapasy jaqsaratyny belgili.  Shaǵyn jáne orta bıznesti damytyp, el ekonomıkasyna az da bolsa úles qosyp jatqan qandasymyzǵa alǵystan basqa aıtarymyz joq.

Rızabek Núsipbekuly

"QazAqparat"

Áýelgi taqyryp: Armandarym Astanada oryndaldy