Eń jumbaqty,tańǵajaıyp, qyzyqty dúnıelerdi uıqy barysynda kóremiz.Rım ımperıasy Antıkalyq dáýirde túske asqan jaýapkershilikpen qaraǵan, tipti, Senatta memlekettik máselelerdi sheshýde tús qazylarmen arnaıy talqylanatyn bolǵan. Olardyń túsiniginshe, tús - qudaılar joǵarǵy laýazymdy adamdarǵa ádeıi jiberiletin aıan dep bilgen. Qolbasylar maıdandarda túsjoryǵyshtaryn alyp júretin bolǵan.

     Qazaq tanymynda da, «Abylaıdyń túsi» arqyly bolashaqty boljaýy bárimizge belgili dúnıe.

     Kóptegen shyǵarmashyl adamdarǵa eń keremet oılary men ashylýlary túsine engeni tarıhı málimetterden tanys, oǵan bir mysal: Dmıtrı Ivanovech Mendeleev hımıalyq elementter kestesin túsinde kórgen.

Qazaq halqy kórgen tústi sheber joryǵanymen ,ol jaıly biletinimiz áli az.  Tústi zertteıtin "somnologıa" atty ǵylym salasy bar. Sol sala ókilderiniń zertteýi boıynsha bizge málim jaıttardy kaifodrom.ru    saıtynan  qamshy.kz  qazaqsha nusqada usynady.

     Kórgenimizdiń 90% umytylyp qalady.

Oıanǵan soń bes mınýtqa deıin kórgenimizdiń jartysy ǵana jadymyzda bolady da, on mınýttan keıin toqsan paıyzy umytylyp qalady.

        Janarynan zaǵıp jandar da tús kóre me?

Bir kezderi janary saý bolǵan,biraq ýaqyt óte túrli jaǵdaılarmen kórý qabiletinen aıyrylǵan jandar ,túrli – tústi, aqparatqa, adamdarǵa toly, keskindi, boıaýly túster kóre alady. Al , týmysynan zaǵıp jandar  sýretti túster kórmeıdi, biraq olardyń tústeri sezimge baılanysty baı bolady. Olar dybyspen, emosıamen, túısikpen baılanysty.

           Tústi barlyǵy kóredi...

Tústi barlyq adamdar kóredi,tek psıhologıalyq aýytqýshylyqtary barlar ǵana bul qatarǵa enbeýi múmkin. Al, eshqashan tús kórmeımin deıtinder - oıana sala túsin umytyp qalatyndar . Olardyń mıy avtomatty túrde kerek emes aqparat esebinde, ózi yǵystyryp tastaıdy.

            Túsinde tek tanys beınelerdi ǵana kórýge bolady.

Mı ózdiginen biz buryn kórmegen keıipkerlerdi oılap tabýy múmkin emes, tek tanystarymyz ǵana enedi. Buryn kórip , biraq, esimizden shyǵyp ketken adamdar kirýi múmkin. Ómir boıyna kóptegen adamdardy jolyqtyryp, myńdaǵan beıneler ár túrli aqparat kózderi arqyly, ár túrli jaǵdaıda kóz aldymyzdan ótedi, mıdyń túske jaýapty bólikteri jadydaǵy tolyq aqparattarǵa ıe bolmaǵandyqtan , tanys emes adamdy kórgen áserde oıanamyz.

                Aq qara jáne túrli-tústi túster

HH ǵasyrdyń 15 -jylynan 50-jyldaryna deıin júrgizilgen zertteýler boıynsha janar saý jandardyń 12%-y  aq-qara túster kóredi, 60-jyldardan bastap bul  kórsetkish 4,4%  bolyp  ózgerdi. Mundaı ózgerister 60-jyldardan bastap túrli-tústi teledıdar men ózge de medıa quraldardyń paıda bolýyna baılanysty deıdi ǵalymdar.

      Tústiń tylsym máni

Túsimizge ádettegi dúnıeler enbeıdi. Bizge óte tanys zattar men áreketterdiń ózi tús kezinde ózgeshe keıipke enip, basqasha mánge ıe bolady. Tús tylsymǵa toly , túsimizge biz alǵashqy arhetıptegi keńistikke tap bolamyz. Ejelgi qazylardyń nazaryn erekshe aýdarǵan da osy jaıt bolǵan. Sebebi, el basqarýshylarynyń, tarıhı mańyzy zor sheshim qabyldaýshy qazylardyń  psıhıkalyq prosesi obektıvti shyndyq bolyp sanalǵan. Eń durys sheshimder uıqy kezinde keletin bolǵany, osylaı túsindiriledi, joǵaryda aıtqandaı, oıaý kezinde talqylanǵan máseleler,ózgeshe keıipte túske enedi.

     Biz túsimizde sezinetin emosıalar.

Biz kóbine túsimizden shoshyp oıanyp jatamyz, eń kóp enetin emosıa – úreı eken. Jalpy, tús kezinde jaǵymsyz emosıalar kóbirek áser qaldyratyny belgili boldy. Jaıdary kóńilmen oıaný sırek kezdesedi.

      Bir túnde neshe tús kórýge bolady ?

Bir túnde tórtten jetige deıin tús kórýge bolady. Bir sújetti oıanyp ketpese, bir-eki saǵat boıy, jalǵastyryp, kóre berýi múmkin.

     Janýarlar da tús kóredi

Janýarlarǵa júrgizilgen zertteýler olardyń da mıy uıqydaǵy adamdyń mıymen birdeı jumys jasaıtyndyǵyn kórsetti. Bul kınologtar men jaı ǵana ıtqumarlarǵa burynnan málim. Itter túsinde úrip, erkelep nemese oınap jatqan qımyldaryn, aıaqtaryn erbeńdetip,quıryqtaryn bulǵańdata, basqa da  áreketterimen aıqyn ańǵartady.

          Deneniń qozǵalyssyz kúıge túsýi

      Kózdiń jyldam áreketi  (faza bystryh dvıjenıı glaz, BDG) dep atalatyn, tús kórý fazasy bar. Dál sol ýaqytta keıinnen «tús» bolyp jadymyzda saqtalatyn aqparattardy kóremiz. Kózdiń jyldam áreketi fazasy túngi uıqynyń  20-25 % alady, bul 90-120 mınýtta teń. Osy ýaqytta mıda deneni qozǵalyssyz kúıge túsiretin erekshe mehanızm paıda bolady. Bul artyq qımyldar men tús kezindegi áreketterden tánniń zaqymdanýynyń aldyn alady. Fazanyń qyzmeti aıaqtalǵan soń qaıtadan dóńbekshýge, qımyldaýǵa bolady.

     Óń men tústiń arasy

Biz uıyqtap jatqanda syrtqy titirkindirgishterdi,mı tústiń bir bóligi etip engizedi. Mysalǵa, siz uıyqtap jatqanda, kórshi bólmede inińiz gıtarada jattyǵyp jatsa, bir sımfonıaly konsertte otyrǵandaı, ondaǵy bir ártis notany umytyp jatqandaı túster enýi múmkin. Nemese, tańerteńgi oıatqyshtyń daýysy osy sıaqty tús kórýge áser etedi. Tústiń mazmuny  ár adamnyń óz dúnıetanymyna baılanysty. Bul mıdaǵy kúzet pýnkteriniń álsiz jumys jasaýymen túsindiriledi. Ol qarqyndy jumys jasaı bastaǵanda adam oıanady.

       Erler men áıelder tústeri, bir-birlerine uqsamaıdy.

Erler kóbine túsinde ózge erkekter qatysqan túster kóredi, olardyń keıipkerleriniń 70%-yn óz jynysyndaǵylar qurasa, áıelderde 50/50 ,ekeýi de teń dárejede. Erkekter túsinde ózderin áıelderge qaraǵanda agressıvti ustaıdy.

             Aıan berý

 Bir top adamdarǵa júrgizilgen zertteýler nátıjesi boıynsha: 18 % - 38%-ǵa deıin adamdar ómirinde bir ret bolsyn tús arqyly aıan alǵan. Dejavú kúıin 70%-y  bastan ótkizip kórgen. Sonyń ishinde,68% - 98%-y túske senetin bolyp shyqqan. Bul zertteýlerde aıan berý - dál qazirgi ýaqytta ıe emes, jańa  aqparattyń enýi,retinde qarastyrylǵan.

              Qoryldaǵan adam tús kórmeıdi

Bul týraly naqty aıtý qıyn, sebebi, ǵylymı maquldaý da, joqqa shyǵarý da tirkelmegen. Biraq, qarapaıym ómirlik tájirıbeler bul gıpotezany shyndyqqa balap otyr.

Aýdarǵan: Balnur Omar