Aqtóbe oblysy ákimi Berdibek Saparbaevtiń nazaryna!

(«Kerek ınfo», «Aqtóbe taıms» gazetterinde  jarıalanǵan №48. 08.12.2016 j. «Baıǵanın aýdanynda munaı qaldyqtarynyń kesirinen mal qyrylyp jatyr» maqalasyna oraı)

Qurmetti B.Mashbekuly! Jaqynda Senat el basy Nursultan Nazarbaevtyń 2016 jylǵy 18 tamyzdaǵy Jarlyǵyn oryndaý úshin Jer zańnamasyna usynylǵan ózgerister men tolyqtyrýlardy maquldady. «Atalǵan Zań jobasyn Elbasynyń ózi ázirledi», – dedi vıse-premer. «Qazaqstan Respýblıkasynyń Jer kodeksine ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» 2015 jylǵy 2 qarashadaǵy Qazaqstan Respýblıkasy Zańynyń normalaryna jarıalanǵan moratorıı merzimin 2021 jylǵy 31 jeltoqsanǵa deıin uzartylǵany belgili. Qazirgi tańda Úkimet tarapynan aýyl sharýashylyǵy jerleriniń sapaly jaǵdaıy, olardyń paıdalanylýy, menshik ıeleleri men jer paıdalanýshylar týraly málimetter bazasyn qurýǵa baǵyttalǵan revızıa jáne topyraqtyq, geobotanıkalyq zertteý, onyń kadastrlyq qunyn anyqtaýdy qamtıtyn jumystar júrgizý josparlanyp jatyr. Sondaı-aq, zań jobasy memleket menshigindegi aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi berýge baılanysty máselelerdi zańnamalyq turǵyda retteýdi qolǵa aldy. Aıta keteıik, moratorıı normalary aýyl sharýashylyǵy maqsatyna  berilgen jerlerdiń barlyǵyna da qatysty. Iaǵnı, aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerler zańda kórsetilgendeı polıgondarǵa berilmeýi tıistigi de qaralǵan.

Jergilikti ózin-ózi basqarý organdary arqyly halyqqa jergilikti mańyzy bar máselelerdi óz betimen jáne jaýapkershilikpen sheshýine aralasýyna múmkindik berilip otyr. Zańda jergilikti halyq tıisti ákimshilik-bólinistiń aýmaǵynda tabys kózi bolyp tabylatyn jerdiń menshik ıesi bolyp tabylatyny, demek turǵyndar óz aýylynda, kentinde josparalanyp jatqan kez kelgen iske aralasýy tıis. Zańda halyq ekologıalyq, demografıalyq jáne ózge de zardaptarǵa aparýy ábden múmkin, aýmaq halqynyń múddesine qaıshy keletin kez-kelgen keshen qurylysyn júrgizý, onyń tabıǵı resýrstaryn, tabıǵatyn búldirý tek qana halyqtyń kelisimimen ǵana sheshiletindigi kórsetilgen.

Sóıte tura, qazirgi kezde «Eko Oıl Treıd» JSHS-i Noǵaıty aýylynan 19 shaqyrym jerdegi «jer asty sý qoımasynyń» terıtorıasynan munaı qaldyqtaryn óńdep jáne zalalsyzdandyratyn polıgon qurylysyn josparlap jatyr. Polıgonnyń jalpy aýdany – 5 ga, jobalanyp jatqan jer teliminiń jalpy aýdany – 3 ga, burǵylaý qaldyqtarynyń fraksıalarynyń suıyq ertindilerin qabyldaýǵa arnalǵan qarta aýmaǵy – 1600 kv. m. Suıyq munaı qaldyqtaryn qabyldaýǵa arnalǵan karta aýdany – 400 kv. m. Árqaısysynyń syıymdylyǵy – 4400 kýb.m. Olar halyqtyń qarsylyǵyna qaramastan osyndaı polıgon qurylysyn iske asyrmaqshy. Al, bul terıtorıa astynda «alyp tushshy sý qoımasy» ornalasqan.

Sý qoımasy: «Noǵaıty – Jamansor aýyz sý tasymaldaý óndiristik mekemesine» qaraıdy. Noǵaıty – Jamansor aýyz sý tasymaldaý óndiristik mekemesi 1973 jyly iske qosylyp, osy kezeńge deıin jumys istep keledi. Mekeme, Batys Qazaqstan temir jolynyń VODCH-4 bólimshesi retinde Noǵaıty terrıtroıasyndaǵy «Qyrdasyn» mańynan shyǵatyn, skvajınadaǵy jer asty tushshy sýyn paıdalanyp keledi. 1994 jylǵy málimet boıynsha sý jelisiniń uzyndyǵy 168 km. Búgingi tańda mekeme táýiligine 6 skvajına 2000-3000 kýb. metr sýdy Noǵaıtydan kórshi Atyraý oblysynyń Saǵyz, Muqyr, Janterek, Jamansor eldi-mekenderine jáne sol óńirde ornalasqan basqa da jeke sharýashylyqtaryna, sondaı-aq NOD-4; 265; 279; 333; 377 beketterindegi halyqqa jetkizip otyr. Qazirgi kezde bul sý tasymaldaý kesheni aýyldyń ınfraqurylymdarynyń biri retinde onyń áleýmettik ómirine paıdasyn tıgizip 10 adamdy jumyspen qamtamasyz etip otyrǵan óndiristi mekemege aınalyp otyr. 

Aýyl ókilderine sóz berelik.

1970 jyldardan beri Noǵaıty aýylynda turatyn zeınetker Záljan Súıeýov te ekologtardyń sózine senbeıdi. 
- Munaıdyń qaldyqtaryn óńdeıtin polıgon salynbaq. Oǵan men úzildi-kesildi qarsymyn. Óıtkeni jobalaýshylardyń aıtýynsha, jerdiń betine polıetılen tóseledi. Biraz ýaqyt jerde jatqan munaı qaldyqtary keıin aspanǵa ózdigimen ushyp ketedi eken. Polıetılenniń ornyna temir nege tóselmeıdi? Halyqqa ótirik aıtyp aldaıdy, - deıdi ol. 
40 jyl boıy sý bógetinde jumys istegen Záljan Súıeýovtyń aıtýynsha, Noǵaıtynyń astynda tushshy sýdyń iri qory bar. 
- Oıyl oıpaty 80-90 shaqyrym aýmaqty alady. Iaǵnı osy jerdiń barlyǵy iri sý qoımasy degen sóz. Al qazir Noǵaıty aýylynan 19 shaqyrym jerge polıgon salaıyn dep jatyr. Uńǵyma sý qoımasynan 7-8 qashyq-tyqta jatsa da, ol toǵanǵa keri yqpal etedi. Sýdyń quramyn buzady. Halyqqa ótirik aıtyp aldaıdy. Bul búkil halyqqa jasalyp otyrǵan qastandyq dep oılaımyn, - deıdi aqsaqal. 
Sý bógetiniń brıgadıri Qaljan Bekbolat ta polıgon salýǵa narazy. Onyń aıtýynsha, qazir sý taza. Alaıda polıgon salynsa, tushshy sýdyń lastanýy ábden múmkin. 
- Bul nysan 1975 jyldan beri sý aıdap tur. 10 myń halqy bar Atyraý oblysynyń Saǵyz aýylyn sýmen qamtamasyz etip otyr. Tushy sýdy Muqyr aýylynyń turǵyndary da iship otyr. Bógetten Noǵaıty aýylynyń turǵyndary da sý alady. Sýdyń tazalyǵyn jurttyń bári maqtaıdy. Polıgon salýǵa úzildi-kesildi qarsymyn. Óıtkeni jerdiń astynan sý alyp otyrmyz. Las qaldyqtardy jerge tókkesin, ol sýǵa baryp sińedi, - deıdi maman. 
Noǵaıty aýylynyń turǵyny ári kásipkeri Aıqan Borashev ta polıgonnyń qurylysyna qarsy. Ol polıgon týraly habardy “Kerek.INFO” tilshisinen alǵash estip otyrǵanyn aıtty. Iaǵnı turǵyndardyń basym bóligi polıgonnyń salynatyndyǵy týraly múldem estimegen. 
- Aýyl turǵyndarynyń atynan buǵan qarsylyq bildiremiz. Sebebi bul jerde mal jaıylady. Jer astynan shyǵyp jatqan sý Atyraý oblysyna deıin taralady. Qazir maldan basqa qolymyzda eshteńe joq. Mal baǵýmen kún kórip otyrmyz. Polıgonǵa qatysty jıynǵa meni eshkim shaqyrǵan joq. Polıgon salyp, aınalamyzdy ýlaı bere me? Aqsha jınaıtyn jınalys bolsa, bizderdi shaqyrady. Al osyndaı mańyzdy jınalys týraly habarlamaıdy, - deıdi jergilikti bılik ókilderine narazy kásipker («Kerek ınfo» gazeti, №48. 08.12.2016 j). 

Polıgon qurylysyna qarsylyq bildirip Noǵaıty, Ebeıti, Aıryq, Qopa aýyldary halqy qol jınady. Bul jerler óńir halqynyń «mal jaıylymy», jerniń asty bolsa tutynyp otyrǵan «aýyz sý» kózi. Óz jerinde júrip, bireýdiń otyna jylynǵandaı kúı keship, quzyrly organdarǵa yqpal eterdeı sózinde de, isinde de pármeniniń joqtyǵy aýyl halqyn ashyndyrýda. Talapqa sáıkes kelmeıtin «ashyq-tesik» qyryq jamaý polıgon qurylysynyń eldi-mekennen áketilýin jáne halyq pikiri eskerilmeı belden basatyn bolsa, aımaqtaǵy áleýmettik-qoǵamdyq ahýaldy ýshyqtyrýshy basty faktor jobany iske asyrýshy bolatynyn aıtyp, munan týyndaıtyn barlyq jaýapkershilikti solarǵa júkteıtinin de eskertýde. Buǵan qosa qaraýsyz qalǵan uńǵymalardan munaı qaldyǵynyń aǵýy da ár jerden oryn alyp otyrǵany jasyryn emes. Óz kezeginde – ádilet, adaldyq, kisilik týraly uǵymdar aıaq-asty etip, halyq sózin sóıleıdi degen jergilikti «ókiletti bılik» halyqtyq máselede ózderiniń beıjaılyǵymen sol derttiń «taratýshysyna», «jebeýshisine»  aınalǵandaryn, osyndaı zańsyz salynǵan polıgondar esebinen aınala qazaq aýyly tozyp, el ıesi, jer ıesi jalpy jurttyń turmys-ahýaly kún ozǵan saıyn tómendep, aınala maldarynyń qyrylyp jatqanynyn da aıtýda.

Qurmetti B.Mashbekuly! QR Energetıka Mınıstri bizge bergen jaýabynda: «Oblys kóleminde munaıquramdas qaldyqtardy ornalastyrý men zalalsyzdandyrý nysandaryna jer bólý qajettiligi joqtyǵyn» aıtyp otyr (Shyǵys 01-05-6/1297 K; 15.05.2015). Jerdi menshikteý máselesi ózekti bolyp otyrǵan tusta bul jaǵdaı kim-kimdi de beı-jaı qaldyrmasy anyq: «Polıgon jobalanǵan jer asty kózinen sýyn iship otyrmyz, bul jerge bizdiń malymyz jaıylady. Al mal aýyryp qalsa nemese ýlanyp ólse, oǵan kim jaýap beredi? Jerdi búldirip ketkender halyqty oılamaıdy, qaltasyn oılaıdy. Jerimizdi lastamaqshy «Eko Oıl Treıd» JSHS–i mekemeci nege jaýapkershilikke tartylmaıdy?», – deıdi jergilikti turǵyndar.  Bizdińshe, basym halyq qoldamasa bul joba toqtaýy tıis, sebebi zań solaı deıdi. Kópshilik polıgon qurylysynyń júrgizilmeıtine senip, ózińizge úmit artady.

N.Qoshamanuly – dáriger,

«Iadrolyq apatqa qarsy Halyqaralyq

Nevada-Semeı qozǵalysy»-nyń eksperttik jáne

oblystyq Jer Kodeksine qatysty qurylǵan

«Úsh jaqty» komısıasynyń múshesi.

21.12.2016.