Maqalamdy bıyl 70 jasqa keletin ǵalym, ustaz Rahman Alshanovtyń ult aldyndaǵy qyzmetine arnap otyrmyn. Áýeli, Alash arystary týraly birer sóz.

2017 jyl – qazaq halqy úshin qasterli jyl! Sebebi, Alashorda memleketiniń 100 jyldyq mereıtoıy. Biz ótken jyly Álıhan Bókeıhannyń 150 jyldyǵyn UNESCO kóleminde toıladyq... Toı bolǵanda da eleýsiz ótken Abylaıhannyń 300 jyldyǵy ispetti boldy. Álıhannyń aıaýly esimi men ult úshin jasaǵan eren eńbegin qajetti deńgeıde ardaqtaı almadyq.

Álıhan ǵana emes, Alash Arystary, halyqtyń arda uldary, zamanynyń zańǵar tulǵalary bizdiń bet túzer qubylamyz ispetti árdaıym júregimizde, tórimizde oryn alýǵa tıis. Memlekettik ıdeologıamyz solardan nár alýy, qýat alýy qajet.

Álıhanmen deńgeıles turǵan, jasy da qaraılas, Alashtyń qaıratkerlerine jol siltep, baǵdar kórsetken tarıhı tulǵa – Ahmet Baıtursynuly! Ahańnyń ultyna etken qyzmeti, jazyp qaldyrǵan eńbegi ólsheýsiz.

Jer aýdarylyp júrse de 1912 jyly Qazaq álipbıin (tóte) túrlep, qoldanysqa usyndy. Osy jyly «Oqý quraly» qazaqsha álippesiniń birinshi kitaby shyǵady. 1913-1918 j.j. qyrǵyz atanǵan jurtynyń ataýyn qaıta jańǵyrtyp, «Qazaq» gazetin shyǵardy. Gazettiń uıymdastyrýshysy ári bas sarapshysy qyzmetin atqarady. A.Baıtursynuly «Qazaq» gazetiniń birinshi sanyndaǵy halyqqa arnaýyn bylaı deıdi: «...Ataly jurtymyzdyń, adýyndy ultymyzdyń arýaqty aty dep gazetimizdiń esimin «Qazaq» dep qoıdyq. Ult úshin degen kúshtiń ulǵaıýyna kúshin qosyp, kómekteser qyzmet etý qazaq balasyna mindet. Qyzmet etem deseńder, azamattyqtyń zor jolynyń biri osy». Osy tusta áleýmettik ahýaldy baıandaǵan senzýra kótermeıtin maqalalar jarıalaǵany úshin ákimshilik A.Baıtursynulyna birneshe márte (1914-1915) aıyppul tóletedi, keıinnen abaqtyǵa qamaıdy.

1917 jyly 21-26 shildede Orynbor qalasynda İ-shi jalpyqazaqtyń sıeze Ahmet Baıtursynuly pen Mirjaqyp Dýlatuly «Táýelsiz avtonomıa» qurý ıdeıasyn usyndy. İ-shi jalpyqazaqtyń sıeziń qorytyndysynda «Alash» ulttyq saıası partıasy quryldy. 1918-1919 j.j. «Alash» partıasynyń jetekshisi, «Alashorda» úkimetiniń jetekshileriniń biri ári oqýlyqtar jazý jónindegi Komısıasynyń quramynda qyzmet etedi.

Alashorda úkimeti sovettik zulymdar saıasatymen kúshtep taratylǵanda da Baıtursynuly 1920 jyly 17 mamyrda V.Lenınniń atyna hat joldap, «... Reseıde komýnıser kóp, biraq naǵyz ıdeıalyq komýnıser óte az, onyń ústine olar shet aımaqtarda az nemese múlde joq», deı kele qazaq jeriniń bıligin qazaqtan shyqqan komýnıser qolyna berýdi talap etken edi. Ol sovet úkimetinde de ultynyń múddesi úshin aıanbaı eńbek etti.

Al, osyndaı iri memleket qaıratkeriniń atyn halqy ardaqtaı alyp otyr ma? Búginde Almatyda Baıtursynulynyń murajaı-úıi, A.Baıtursynuly atyndaǵy Qostanaı Memlekettik Ýnıversıteti, Qostanaı men Torǵaıdaǵy Ahmet Baıtursynuly murajaıy, A.Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýty jáne qalalarda kóshe ataýyna berilgen esimi bolmasa Baıtursynuly esimi joǵary shendiler sóıleıtin minberlerden estile bermeıdi. Bul týraly Baıtursynuly murajaı-úıiniń dırektory Raıhan Sahybekqyzy Imahanbet te aıtqan bolatyn. «Rahman Alshanuly – Ahmet Baıtursynuly atynda altyn, kúmis, qola medaldar jáne orden shyǵaryp, saıası jumystan góri oqý-aǵartý salasyndaǵy ataýly jáne ujymdyq eńbekterge marapat retinde taǵaıyndap keledi. Ahmettiń ardaqty atyn el jadynda qaldyryp júr. Sol úshin de alǵys sheksiz!»

Rahman Alshanuly 2001 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Joǵary oqý oryndarynyń asosıasıasy prezıdenti bolyp saılanǵan. 2002 jyldyń sáýir aıynan beri qaraı qaýymdastyqty basqaryp keledi. Uzaq jyldar ustazdyq qyzmet atqarǵan Alshanuly 1992 jyly «Turan» ýnıversıtetin qurǵan.

Alshanuly basshylyq etetin QR Joǵary oqý oryndary qaýymdastyǵy taǵaıyndaǵan Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy orden jáne medalmen negizinen elimizdiń joǵary bilim berý júıesiniń damýyna qosqan zor úlesi jańa býyn mamandaryn daıarlaýdaǵy jańashyl ıdeıalary men ınovasıalyq ustanymdary úshin tulǵalar men uıymdar marapattalady. Marapattaýǵa joǵary oqý oryndary, joǵary oqý oryndarynyń rektorlary, joǵary oqý oryndarynyń ǵylymı keńesi usyna alady. Bul týraly sheshim QR joǵary oqý oryndary qaýymdastyǵy Basqarmasynyń otyrysynda qaralyp laıyqtylar arnaıy sheshimmen jylyna bir ret marapattalady.

Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy JOO Qaýymdastyǵynyń medaly Joǵary oqý oryndary qyzmetkerlerine arnap jasalǵan, joǵary nátıjeli eńbekterge beriledi.

Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy JOO Qaýymdastyǵynyń medalimen – JOO arnap kóp jyl oqýlyqtar jazyp, qarymdy eńbek etken avtorlarǵa, oqý quraldary JOO qoǵamynyń arasynda zor iltıpatqa ıe bolǵandarǵa beriledi. Ásirese, birneshe márte qaıta shyǵarylǵan, avtordyń óz qolymen jazylǵan oqýlyqtar erekshelenedi. Sonymen qatar, qazaq tilindegi jańa nusqadaǵy oqýlyqtar men zertteýler.  Úmitkerdi JOO ǵalymdar keńesi, rektorlar, kitaphanalar baspasynyń keńesi jáne avtordyń ózi ózin usyna alady. Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy JOO qaýymdastyǵynyń otyrysynda avtorlar usynylyp, qaralady. Marapattaý rásimi jylyna bir márte jasalady.

Baıtursynuly atyndaǵy Altyn Medalǵa búginge deıin ıe bolǵandar arasynda akademık Kenjeǵalı Saǵadıev, akademık Erjep Mámbetqazıev, Nurseıit Aıtqalı, profesor Qojamjar Tólegenov t.b. da bar. Kúmis medalǵa tanymal azamattardan Erlan Aryn, Erlan Sydyqov ıe bolǵan. Qola medalǵa Ǵalymqaıyr Mutanov, Dosym Súleev, Aıgúl İsimaqova qatarly ustazdyq qyzmette júrgen ǵalymdar ıe bolǵan.

Qazaqstannyń Joǵary oqý oryndary qaýymdastyǵy biraz jyldardan beri elimizdiń joǵary bilim berý júıesiniń damýyna qosqan zor úlesi, jańa býyn mamandaryn daıarlaýdaǵy jańashyl ıdeıalary men ınovasıalyq ustanymdary úshin eleýli tulǵalar men uıymdardy Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy medalmen marapattap keledi.

2012 jyldan bastap bul marapat sanatyna «A.Baıtursynuly atyndaǵy orden» qosyldy. Alǵashqy ıegeri bolyp sol jyldaǵy QR Bilim jáne ǵylym mınıstri Baqytjan Jumaǵulov Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy ordenniń tuńǵysh ıegeri atandy.

Bilikti ǵalymdardyń quralǵan arnaıy komısıanyń sheshimine sáıkes Joǵary oqý oryndary Qaýymdastyǵynyń prezıdenti Rahman Alshanovtyń ózi tabys etetin marapattar jyl saıyn ıelerin taýyp jatady. Atap aıtqanda Qurmanǵazy konservatorıasynyń rektory, áıgili mýzyka sheberi Jánıa Áýbákirovaǵa Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy Altyn medal tabys etilgen. İsker basshy, óner sańlaǵy basqaratyn Qurmanǵazy atyndaǵy qazaq ulttyq konservatorıasy A.Baıtursynuly ordenimen marapattaldy. Sondaı-aq, Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti A.Baıtursynuly ordenimen marapattalǵan. 

A.Baıtursynuly atyndaǵy ordenmen baǵa jetpes qyzmeti men eldiń joǵary bilimin damytqany úshin jańashyl ıdeıasy men jańa urpaq tárbıeleýde arnaıy jańa daıyndyqta ınovasıalyq jolmen kelgeni úshin jekelengen tulǵalar men uıymdar marapattalady. Marapatqa JOO, JOO rektorlary, JOO ǵalymdar uıymy ıe bolýy múmkin. QR JOO Qaýymdastyǵynyń basqarmasymen jylyna bir márte A.Baıtursynuly atyndaǵy ordenmen marapattaý rásimi ótedi. Bundaı bastamany qolǵa alǵan Alshanov Alashtyń atyn nasıhattaýǵa úlken úles qosyp júr.

Ekonomıs, ǵalym Rahman Alshanov Baıtursynovtyń izin jalǵaǵan aǵartýshy desek qatelespeımiz. Ol, Qazaqtyń balasy oqysa, ózgemen ıyq teńestirse deıtin tulǵa. Sondaı-aq ol bilim salasy ǵana emes, qoǵamdaǵy kóptegen áleýmettik máselelerge, qoǵamdyq problemalarǵa ún qosyp keledi.

Rahman Alshanov birneshe qoǵamdyq Akademıa men saılaý organdarynyń múshesi, Ulttyq jáne halyqaralyq ınjenerlik Akademıanyń, jaratylystaný ǵylymdary Akademıasynyń, Eýrazıalyq ekonomıkalyq Akademıanyń, Halyqaralyq qoǵamdyq týrızm Akademıasynyń prezıdenti jáne Bilim jáne ǵylym mınıstrligi kollegıasynyń, QR Úkimet janyndaǵy Respýblıkalyq Keńester men komısıalardyń, ınovasıalyq qordyń janyndaǵy taldaý keńesiniń múshesi sondaı-aq, QR premer mınıstrlik ishilik Keńestiń ekonomıka salasy boıynsha keńesshisi.

«Mádenıet», «Bilim jáne ǵylym berý týraly» zańdardyń jobasyna, Eńbek jáne Salyq kodeksteriniń jobalaryn talqylaýǵa belsendi qatysty. Birneshe ekonomıkalyq qoǵamdyq jýrnaldardyń redkollegıa múshesi.

Nurǵalı Nurtaı