Qazaqstan Respýblıkasy jeke shańyraǵyn kóterip táýelsiz el bolǵan shırek ǵasyrda úlken tabystarǵa qol jetkizdi. Osy ýaqytta el ekonomıkasy kemeldenip, halyqaralyq deńgeıde bet bedeli ósti. Árıne bul jetistikter osy eldiń ata zańynyń júzege asýynyń aıqyn belgisi.

El damýynyń jańa kezeńi bastalǵanyn eskerip, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń bılik tarmaqtary arasynda ókilettikterdi qaıta bólý máseleleri jónindegi úndeý jasaǵany zaman talabyna saı asa mańyzdy is boldy.

Usynylǵan bul reformanyń aıasynda ókilettikterdi zań shyǵarýshy jáne atqarýshy bıliktiń arasyna jańadan retteý máselesin konstıtýsıalyq  deńgeıde sheshýi    memlekettik basqarý júıesiniń tıimdiligin de, jaýapkershiligin de arttyrady. Ásirese parlamenttiń rólin kúsheıtýi demokratıalyq qarym-qatynasty qalyptastyrý máselesin jańa beleske kóteredi.  Sonymen qatar parlament tarapynan atqarýshy bılikke qoıatyn baqylaý da nátıjeli bolady.

Sóz sońynda aıtarym, Qazaqstannyń osy jolǵy konstıtýsıalyq ózgeristerdi jan-jaqty talqyǵa salyp bekitýi joǵaryda ataǵan reformalardyń eldiń, halyqtyń ál-aýqatyn arttyratynyna senimim mol.

BÁKEI AǴYPARULY

Mońǵolıa Parlamentiniń burynǵy múshesi, doktor, akademık

QAZAQSTANNYŃ ÚSHİNSHİ JAŃǴYRÝY JÁNE SANDYQ TEHNOLOGIA

Elbasy Nursultan Nazarbaev Qazaqstan halqyna kezekti joldaýyn 2017 jyldyń basynda, atap aıtqanda 31 qańtar kúni joldady. «Qazaqstannyń úshinshi jańǵyrýy: jahandyq básekege qabilettilik» atty osy joldaýynda Elbasy eldiń damýynyń jańa baǵyttaryn atap kórsetti. Elbasynyń jetekshiliginde táýelsizdikten beri qaraı ótken 26 jylda kóptegen belesterden ótip kóptegen jetistikterge qol jetkizgen Qazaqstannyń aldynda áli de bolsa damý jolynda kóptegen asýlar bar ekeni belgili. Mine Elbasynyń bıylǵy joldaýynda eldiń kórkeıý men damý jolynda júretin baǵyttardy naqty túrde atalyp ótilýde.

Qazaqstannyń birinshi jańǵyrýy táýelsizdik alyp ulttyq memlekettin irgesin bekitýi, ekinshi jańǵyrýy «Qazaqstan-2030» strategıasynyń qabyldaýymen jáne jańa elorda - Astananyń salynýy dep atap kórsetken Elbasy bıylǵy joldaýymen úshinshi jańǵyrýdy bastatyp otyr.

Joldaýdaǵy baǵyttar men mindetterine qarap shyqqanda bul jańǵyrý eldiń ulttyq tehnologıalyq órkendeý jolynda damýdyń aldaǵy 25 jyldyq strategıalyq josparyn kórsetip otyrǵany baıqalady.

Osynda kórsetilgen strategıalardyń ishinde Elbasynyń sıfrlyq-sandyq ındýstrıany damytý jóninde oılary bizdi qatty tebrentip tolǵantty. Óıtkeni Elbasy aıtqandaı sandyq ındýstrıany damytý basqa barlyq salalarǵa serpin beredi. Osy oraıda Qazaqstan úkimetiniń İT salasyn damytý máselesine erekshe kóńil bólýi jaıyndaǵy tapsyrmasy óte oryndy.

Elbasy keleshekke jasaǵan osy strategıalyq jobalarmen Qazaqstandy HHİ ǵasyrdyń 50 jyldarynan keıin úzdik damyǵan 30 eldiń qataryna qosýdy kózdep otyr. Álemdik tájrıbege qarasaq bul qol jetpeıtin arman-maqsat emes. Mine osy oraıda jahandaný dáýiriniń jańa tehnologıasy men múmkindigi kompúter salasy jáne İT tehnologıasy. Osy tehnolgıany tarıhtan zerektigi men eńbekqorlyǵy belgili jáne kópshiligi jas azamattardan quralǵan qazaq halqynyń tez arada ıgerip ketýi ǵajap emes. Tek sol baǵytta jastarǵa múmkindik týǵyzý qajet. Qazirgi álemniń úzdik damyǵan elderdinde halyq qartaıýda, jastar sany kemýde. Alaıda YT syndy tehnologıalardy ıgerý men damytý jastarǵa tán. Keleshekte qazaq jastarynyń álemniń úzdik elderine osyndaı tehnologıamen qamtamasyz etetin bulaqtardyń biri bolýy ábden múmkin.

Mine muny Indıa eli tabysty júzege asyrǵan. Bir kezderi adam sany kóp álemniń artta qalǵan elderinen sanalǵan Indıa 1970 jyldary kompúterlik baǵdarlamalarda alǵa shyǵý týraly aldyna maqsat qoıǵan edi. Osy oraıda arnaıy mektepter men joǵary oqý oryndary ashqan. Basqa da tıisti sharalar kórgen. Áne munyń jemisi 15-20 jyldan keıin ala bastap Indıa 1980 jyldardyń aıaǵynan osy saladaǵy mamandarymen álemge tanyla bastady. Bul sala onyń júz myńdaǵan azamattaryn jańa jumys kózderimen qamtamasyz etken. Búgingi tańda en úzdik programmıstter osy elden shyǵýda. Qazirgi tańda Indıanyń İT tehnologıa ónimderi men qyzmetteri salasynda jyldyq tabysy 150 mıllıard dollardy quraýda. Eń mańyzdysy osy tabystyń basym bólegi syrtqy saýdadan túsip otyrǵany.

Demek Elbasy “Sıfrlyq Qazaqstan” dep oryndy aıtyp otyr. Elbasy munymen Qazaqstanda  İT- ekonomıkasynyń jetekshi salalaryn dúnıege keltirýdi, álemdik úzdik mamandardy daıyndaýdy sondaı-aq ǵalamtorlyq komýnıkasıa salasynda kópshilik tutynatyn qural-jabdyqtardy ınovasıalyq tásilep jasap shyǵarýdy kózdep otyr. Bul maqsatty júzege asyratyn alǵy sharttardyń Qazaqstandy qalyptasqanyn kórip te otyrmyz. Búgingi kúnde Qazaqstan aqparattyq-kommýnıkasıalyq tehnologıalardy damytý deńgeıiniń halyqaralyq reıtıńinde Reseı, Italıa jáne Túrkıa sıaqty elderdiń aldyna ekeni belgili.

Sonymen qoryta aıtar bolsaq, Qazaqstan táýelsizdikten keıingi 26 jylda kóptegen bıiktikterdi ózine baǵyndyryp halyqaralyq qaýymdastyqtyń bedeldi múshesine aınalyp otyr. Endigi mindet Qazaqstan eli men qazaq halqyn álemde brendke aınaldyrý, ony ozyq 30 eldiń qataryna qosý. Osy maqsatqa jetkizetin kóp joldyń biri sıfrlyq tehnologıa ekenin Elbasy Nursultan Nazarbaev taıǵa tańba basqandaı naqty etip bıylǵy joldaýynda kórsetip otyr.

Ábdiýaqap QARA

tarıh ǵylymynyń doktory,

Mımar Sınan atyndaǵy Kórkem óner ýnıversıtetiniń profesory

ÓKİLETTİKTERDİ QAITA BÓLÝ - ULTTYQ DAMÝDYŃ KÓRNEKTİ TUJYRYMDAMASY

Eń aldymen, meni Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń Ókilettikterdi qaıta bólý boıynsha joldaýy tań qaldyrady. Bul Joǵary Mártebeli Prezıdent N.Nazarbaevtyń barlyq bılikti ózine qaldyrǵysy kelmeıtinin aıqyn kórsetedi. Degenmen, Joǵary Mártebeli Prezıdent bılikti basqa tıisti uıymdarǵa bóledi.

Negizder, maqsattar men prosesteri Prezıdenttiń 2017 jylǵy 25 qańtardaǵy joldaýynda sıpattalyp, túsindirilgen. Joǵary Mártebeli Prezıdent N.Nazarbaev shyn máninde Qazaqstannyń Uly Kóshbasshysy ekenine esh kúmánim joq. Joǵary Mártebeli Prezıdent «Qazaqstan jańǵyrtýynyń negizin salýshy» retinde tanylǵany jón.

Joǵary Mártebeli Prezıdenttiń qarastyrýyna ózimniń pikirlerimdi joldaımyn. Bul meniń jeke basymnyń tájirıbesi tarapynan Qazaqstan Prezıdenti men halqyna:

1. Kóptegen Azıa halyqtary kóshbasshylaryna eredi, al Amerıkandyqtar daýys berýge jáne eýropalyqtar fılosofıalaryna senedi. Biz Prezıdent Nursultan Nazarbaev sıaqty eldiń shapshań damýyna yqpal etetin el kóshbasshysyna muqtajbyz.

2. Bizdiń Uly Korolimiz Phýmıpon Adýládettiń aıtýynsha: «Bizdiń ákimshiligimizdiń kóshbasshysy bola alatyndaı jaqsy adam tabýymyz jáne jaman adamnyń bolýyn aldyn alýymyz qajet».

3. Bastapqy kezeńde Prezıdentte keıbir baqylaý jáne keńes bıligi bolýy tıis.

4. Bılik jergilikti jáne aýyl ákimshilikterine, atap aıtqanda, aýdandyq jáne provınsıalyq keńesterge qaıta bólingenine qaramastan, ol keńesshilerdi qadaǵalaý men keńes berý maqsatynda Prezıdenttiń ókili bolyp tabylatyn ákimder jaqsy jáne senimdi adam bolýy qajet.

5. Kez-kelgen úkimettiń tabysqa jetýiniń eń mańyzdy joly halyqtyń fızıkalyq jáne mentaldy nemese rýhanı bilimi men baqyty bolyp tabylady. Barlyq azamattar kún saıyn medıtasıa tájirıbeleýi qajet. Kún saıyn energıa alý maqsatynda tamaqtanýǵa (fızıkalyq qýatpen qamtamasyz etý) uqsas aqyly men danalyǵyn nyǵaıtý úshin medıtasıa jasaýy kerek. Halyq neǵurlym danaly bolsa, soǵurlym beıbit qoǵam bolady.

Qorytyndylaı kele, ókilettikti qaıta bólý ozyq ıdeıa ekenin atap ótkim keledi. Biraq, Taı halqynyń jadynda máńgi qalatyn Uly Koroli Phýmıpon Adýládet sıaqty halyqtyń sanasynda mentaldy ornatý maqsatynda bastapqy kezeńde Prezıdent bul qaıta bólýdi tolyq zerttep, keı bılikti baǵyt berý men ony qadaǵalaý úshin qaldyrýy tıis.

Dúnıejúzilik beıbitshilik ýákili keńsesiniń Bas hatshysy

D-r Pıchaı Tovıvıch

Bangkok qalasy, Taıland