Adam – qoǵamnyń basty baılyǵy. Adamnyń eń mańyzdy ıgiligi – jeke basynyń bostandyǵy men quqyqtary desek, elimizdegi balalar úıiniń, múmkindigi shekteýli jandardyń qoǵamnan tys qalmaýyna qanshalyqty mán berilip jatyr degen saýal óz-ózinen týyndaıdy dep jazady anatili.kazgazeta.kz. 

Elbasynyń 2014 jylǵy 17 qańtardaǵy «Qazaqstan joly – 2050: Bir maqsat, bir múdde, bir bolashaq» atty Joldaýynda da múmkindigi shekteýli jandarǵa kóbirek kóńil bólý qajettigi týraly aıtylǵan bolatyn. Osy oraıda taǵy bir ózekti máseleniń, ıaǵnı kemtar bolyp jaratylǵan jandardyń jaı-kúıi, ómir súrip jatqan ortasy, ahýaly qandaı degen saýalǵa jaýap izdep, Almaty qalasyndaǵy №2 arnaýly áleýmettik qyzmetter kórsetý ortalyǵyn betke alǵan edik. Atalǵan ǵımarattyń irgetasy 1963 jyly qalanǵan eken. Qazir munda 152 bala tárbıelenýde. Olardyń deni BSP, daýn sındromy, aýtızm, shızofrenıa sekildi aýrýǵa shaldyqqandar, sondaı-aq kózi kórmeıtin, qulaǵy estimeıtin jáne t.b. psı­honevrologıalyq aýrýlarǵa dýshar bolǵan balalar da bar. Jas shamalary 3 jastan 18 jasqa deıingi aralyqta.
Ata-anasy bas tartyp, perzenthanaǵa tastap ketken nemese ata-ana quqyǵynan aıyrylǵandardyń perzentteri kóp jaǵdaıda ómirdiń bul soqqysyna shydas bergenimen, ómir boıy ata-anasyn izdep, ańsap, bir kórýdi armandap, ananyń aıaly alaqanyn, meıirim-shapaǵatyn izdeıtindigi ábden túsinikti. Ókinishke qaraı, 152 balanyń 15-20-synyń ata-anasy ǵana ­aıyna, jylyna bir-eki márte kelip, júzdesip ketetin kórinedi. Qalǵandary múldem habarlaspaıdy, izdemeıdi, nárestesiniń jaǵdaıyn bilgisi de kelmeıdi.
Mekemege kelgenimizde, bul kez tynyǵý ýaqyty eken. Ádisker Álıa Baltabaıqyzy jol bastap, oqý-jattyǵý bólmelerin aralap, balalardyń óz qoldarymen jasaǵan jumystarymen tanysyp shyqtyq. QR Úkimetiniń 2011 jylǵy 28 qazandaǵy №1222 qaýlysy boıynsha standartqa sáıkes ár balaǵa jeke jumys jospary qurylyp, jeti baǵyt boıynsha qyzmet kórsetiledi. Áleýmettik-medısınalyq qyzmet, áleýmettik-pedagogıkalyq qyzmet, áleýmettik-turmystyq qyzmet, áleýmettik-eńbek qyzmeti, áleýmettik-psıhologıalyq qyzmet, áleýmettik-ekonomıkalyq qyzmet túrleri boıynsha ár topqa bólingen balalarmen arnaıy mamandar jumys jasaıdy.
Balalar kúnine bes mezgil tegin tamaqpen, kıim-keshekpen qamtamasyz etilgen. Turǵylyqty jeri boıynsha tirkelgen emhanaǵa baryp emdeledi.
Eńbekke baýlý tobynda 2009 jyldan beri jumys jasap kele jatqan Kúlásh ­Nazarova balalardyń ómirge qushtarlyǵyn, bilýge, mashyqtanýǵa, úırenýge qyzyǵýshylyǵyn arttyrý maqsatynda aıanbaı ter tógip kele jatqan mamannyń biri.
– Balalarǵa ábden baýyr basyp qaldyq, toptaǵy 12 balanyń árqaısysynyń óz ereksheligi bar. Barlyǵyn týǵan balamyzdan artyq kórmesek, kem kórmeımiz. Olardyń eńbekke qyzyǵýshylyǵy sonshalyqty shynaıy ekendigin tilmen aıtyp jetkizý múmkin emes. Sóıleýge, estýge múmkindigi bolmaǵanymen bir-birimizdi júrekpen túsinisemiz. Adamnyń qas-qabaǵyna qarap, kóńil kúıińniń qandaı ekenin sezip qoıady, – dep jyly jymıdy Kúlásh Túzelqyzy.
Balanyń qabilet-qarymyn, minez-qulqyn eskere otyryp, sabyrlylyq tanytqan jerde ǵana nátıjege qol jetkizýge bolatyndyǵyn baıqadyq. Ár balanyń ózindik armany bar. Qandaı isti qolǵa alsa da qulshynyspen, jaýapkershilikpen atqarady. Balalardyń jasaǵan jumystaryna qarap súısinesiń. Shyǵarmashylyq jumystarymen de tanysyp kórdik. Túrli baıqaýlarǵa da qatysyp turady eken.
Qubylmaly aýa raıy balalardyń minez-qulqynyń ózgerýine jıi áser etetin kórinedi. Mundaıda Sensorlyq ból­mede ornalasqan dıdaktıkalyq oqytýǵa arnalǵan qurylǵy, sarqyrama talshyqtary, túsin ózgertetin talshyq, psıhıkalyq jáne emosıonaldi damýy jaqsaryp, qımyldaý arqyly balanyń qan aınalym júıesiniń damýyna kómektesetin qurǵaq baseın, ýystap ustaý, shymshyp ustaý, sebeleý, t.b. qoldyń usaq motorıkasyn damytatyn qum terapıasy, qummen sýret salý sekildi birqatar jattyǵýlar jasalady.
Árıne, arnaýly mekeme óz tarapynan qoldan kelgen sharalardyń barlyǵyn da jasap otyrǵanyn baıqadyq. Biraq, búgingideı materıaldyq-tehnıkalyq bazanyń damyǵan zamanynda osyndaı arnaýly balalar mekemelerine basqasha kózqaraspen qaraıtyn ýaqyt jetken syńaıly. Nege deseńiz, ǵımaraty sonshalyqty keń emes. Bólmeleri aıadaı ǵana. Qyzmetkerleri de, balalar da qysylyp-qymtyrylyp otyrǵandaı áser berdi. Standart boıynsha 1 balaǵa 4 sharshy/metr bolý kerek bolsa, bul jerde 1 balaǵa 2 sharshy/metrden ǵana tıip otyrǵany da kóńildi qulazytatyn jaǵdaı. Ári 2-3 mamannyń bir bólmede bolýy da erkin jumys isteýge múmkindik bermeıtini túsinikti. Onyń ústine deneshynyqtyrý bólmesi de, baseın de joq. Kitaphana nege ashpasqa?
Bir tańǵalarlyǵy, 3-18 jas ara­lyǵyndaǵy balalardy ǵana qamtýy tıis mekemede búgingi kúni 20-23 jas aralyǵyndaǵy jıyrmadan astam bala turyp jatyr. Sebep, olardyń da barar jeri, basar taýy bolmaǵandyqtan. Nege osyndaı ótkir máselelerge nazar ­aýdarylmaı keledi? Bul jalǵyz Almaty emes, elimizdiń ózge de qalalary men oblys ortalyqtaryna tán desek, artyq aıtqandyq bolmas. Óıtkeni kemtar balalardyń yńǵaıly ómir súrýine durys jaǵdaı týǵyzý – arnaıy qarastyrýdy qajet etetin másele. Mundaı mekemelerge kóp adamdar bas suǵa bermeıtini anyq. Depýtattarymyzdan bastap, qoǵamdyq uıym ókilderi, janashyr azamattar atbasyn buryp, tynys-tirshilikterimen tanysyp tursa, kóptegen túıtkilder oń sheshimin tabatyny aıtpasaq ta túsinikti.
Demek, ondaı balalarǵa qamqorlyqty áldeqaıda arttyrýymyz qajet. Elimizde «Kemtar balalardy áleýmettik jáne medısınalyq-pedagogıkalyq túzeý arqyly qoldaý týraly» Zań bar. Osy Zańǵa búgingi zaman talabyna saı ózgerister engizip, arnaýly mekemelerge tıisti jer bólý, eńseli ǵımarattar salý, kútip-baǵatyn mamandardy arnaıy oqytyp, kásibı deńgeılerin arttyrý, kámelet jasyna tolǵannan keıin de tıisti qamqorlyqtardy jasaý tárizdi sharalardy qolǵa alýymyz kerek. Qamqorlyq jasalmaı otyr deýden aýlaqpyz. Biraq kózben kórip, kóńilge túıgenimizge qaraǵanda, ol sonshalyqty bir aýyz toltyryp aıtarlyqtaı deı almas edik. Qaıteıik, kórgen shyndyq osy.
Áke ornyna áke, ana ornyna ana bolý ekiniń biriniń qolynan kelmeıtin is. Demek, mundaı sanattaǵy balalardy qaraýy tıis arnaıy mamandar daıarlaýdy qolǵa alatyn ýaqyt jetti. Olar medısınadan, fızıologıadan, psıhologıadan, defektologıa jáne t.b. salalardan jan-jaqty habardar bolǵany jón.
Mekeme qyzmetkerleriniń alatyn eńbekaqysy da mardymsyz. Psıhologıalyq turǵydan aýyr tıetin jumysqa laıyqty eńbekaqy tóleýimiz qajet emes pe? Alaıda muǵalimderdiń eńbekaqysyna belgili mólsherde paıyz qosylyp kóbeıgen kezinde bul jaqta eshqandaı ózgeris bolmaıtyn kórinedi. Ashyǵyn aıtqanda, 28-35 myń teńge aralyǵyndaǵy jalaqyǵa zıandylyǵy úshin qosylatyn ústemaqyny qosqanda, keı jaǵdaıda bir jarym stavkamen eseptegende bar-joǵy 40-60 myń teńgeniń aınalasyndaǵy eńbekaqy tólenedi. Kadr tapshylyǵyn baıqaý qıyn emes. Aıtalyq, 11 defektologtyń ornyna 6 maman ǵana jumys jasap júrgenin bildik. 152 balaǵa eki psıholog ta azdyq etetindeı. Demek, mundaı mekemelerdi kadrmen qamtamasyz etý máselesi kún tártibinde tur. Buǵan tıisti nazar aýdaratyn ýaqyt kelgeni anyq. Sonymen qatar ol jerde qyzmet isteıtin mamandardyń zeınetaqy jasyn tómendetý jaıyn nege qarastyrmasqa? Sebebi júıkege túsetin aýyrtpalyqty aıtyp jetkizý múmkin emes.
Iá, kemtar balalarmen jumys isteý ońaı sharýa emes. Sondyqtan da Úkimet tarapynan, atalǵan mekemege jaýapty mınıstrlikter men basqarmalar tarapynan, ásirese osy mekemege tikeleı basshylyq jasaıtyn Almaty qalalyq jumyspen qamtý jáne áleýmettik baǵdarlamalar basqarmasy biz tilge tıek etken máselelerdiń oń sheshilýine yqpal etse deımiz.

Baǵdagúl Balaýbaeva