Sáýir aıynyń 22-i kúni Áskerı polısıa qyzmetiniń qurylǵanyna 20 jyl tolady. Osyǵan oraı biz Ulttyq ulannyń «Ońtústik» óńirlik qolbasshylyǵy áskerı polısıa bóliminiń bastyǵy polkovnık Danıar Ábdibekovpen suhbattastyq.
- Danıar Málikuly, tól merekelerińiz qutty bolsyn. Osy salada shırek ǵasyrǵa jýyq qyzmet atqaryp kele jatqan, osy salanyń ıirim-qıyrymyn, ystyq-sýyǵyn tartyp, tereń turǵyda biletin maıtalman azamat retinde ózińizge qoıar eń áýelgi suraǵymyz – elimizdegi Áskerı polısıa qyzmetiniń qurylý tarıhyna toqtalyp ótseńiz?
- Bildirgen yqalasyńyzǵa, quttyqtaýyńyzǵa rahmetimdi aıtamyn. Suraǵyńyzǵa kelsem, Áskerı polısıa Elbasynyń 1997 jyly 22 sáýirinde «Quqyq qorǵaý organdarynyń júıesin odan ári reformalaý sharalary týraly» Jarlyǵyna sáıkes quryldy. Munan keıin Prezıdent Jarlyǵynyń negizinde «Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly Kúshteri jáne qorǵanysy jónindegi» Zańynyń 10-shy babyna tolyqtyrý engizilip, áskerı polısıasy qyzmetkerleriniń mindetteri men quqyqtary, mártebesi men maqsaty aıqyndaldy. 2005 jyldyń 21 aqpanynda «Áskerı polısıa organdary týraly» arnaıy Zań qabyldandy.
Jalpy alǵanda, Áskerı polısıa qyzmetiniń túp negizin úsh qurylym quraıdy. Birinshisi – Qarýly Kúshterimizdiń barlyq áskerı bólimderindegi áskerı qyzmetshiler jasaýy múmkin qylmys pen quqyq buzýshylyqty anyqtaıdy. Ekinshisi - garnızondarda, áskerı qurylymdar men áskerılerdiń otbasy ornalasqan jerde tártip pen qaýipsizdikti qamtamasyz etedi. Úshinshi qurylym - áskerı avtomobıl tehnıkasyn zańdy paıdalanýǵa berý men ári sapaly uıymdastyrylýyn qadaǵalaıtyn áskerı avtomobıl polısıasy. Áskerı polısıa álemde 40-tan astam elde jasaqtalǵan. Olardyń qatarynda AQSH, Germanıa, Fransıa, Ulybrıtanıa, Qytaı jáne TMD memleketterinde bar.
Shyny kerek, áskerı sala, negizinen er adamdar eńbek etetin orta. Áskerı ómirdiń barlyq turmys-tirshiligi Áskerı jarǵyda egjeı-tegjeıli jazylyp ta qoıylǵan. Degenmende temirdeı tártipti tý etip ustaıtyn osy áskerı ujymdarda quqyq buzýshylyqtyń ara-tura kezdesip jatatyny, bir qaraǵan adamǵa túsiniksizdeý bolýy da múmkin. Osy oraıda oıyńyzdy bilsek? Iá, sizdiń neni meńzep turǵanyńyzdy túsindim. Jalpy, ásker
salasy tártipten quralǵan, ıaǵnı onyń túp negizi – tártip. Onsyz bolmaıdy da. Óıtkeni, ár memleket úshin óziniń qaýipsizdigin qamtamasyz etýden artyq mindet joq. Bul qyzmetti áýelgi atqaratyndar olar - áskerı azamattar. Ol ortada berilgen buıryq tapjylmaı oryndalýy kerek. Al olaı bolmasa she, eger buıryq oryndalmaı, árkim óz betimen júrse, ol ásker emes, tobyrǵa aınalady. Sondyqtan da áskerdiń áýelgi kúshi tártibi men bekem birligi.
Árıne, áskerı bólimderdi tehnıka quraldary emes, adamdar basqaryp otyr. Sondyqtan da «bes saýsaq birdeı emes» degendeı, ár ortada komandırdiń, barsha basshylyq quramnyń jumys isteý qabiletine baılanysty ujym qalyptasady. Bir jerde jaǵdaı qalypty, bir jerde múshkil degendeıin. Qylmys ataýly osydan shyǵady. Qaı jerde qadaǵalaý saıabyr sol jerde aram shópteı quqyq buzýshylyq qaýlap shyǵa bastaıdy.
Demek, polkovnık myrza kez kelgen qylmys pen quqyq buzýshylyqtyń saldarymen kúreskenshe olardyń aldyn alý paıdalyraq deısiz ǵoı?
Dál solaı. Adam únemi qadaǵalaýda bolsa, patrıotızm rýhyndaǵy
áńgimeler udaıy aıtylyp, úzdikter úlgi tutylyp jatqan ortada jamandyqtyń oryn alýy kemde kem. Biz, quqyqtyń aldyn alý úshin ol quqyq buzýshylyq jaıly úndemeı qoıýdan góri, ol jaıly udaıy aıtyp, kórsetip otyrsaq utarymyz kóp.
Kóp adamdy, tolyqtaı bir ujymdy tárbıeleý de bir adamdy tárbıeleýdeı meniń oıymsha. Óıtkeni, kezinde ata-anamyz bizge jastaıymyzdan «jamandyqqa barma», «olaı isteme, bylaı iste» dep aıtyp tárbıeleıtin. Qarap otyrsam, bul aldyn alýshylyq tárbıe negizderi Máselen, osydan birer ýaqyt buryn emdelý ornynda jatqan eki sarbaz ekeýara kıkiljińge kelip, judyryqtasyp qalady. Biz Qarýly Kúshterdiń ishki qyzmet Jarǵysynyń 12 jáne 15 baptaryn buzǵan úshin qylmystyq is qozǵadyq. Qarýlasyn ádeılep uryp, jaǵyn buza jazdaǵan sarbazdy Almaty garnızonynyń kóshpeli sot otyrysymen áskerı bólimde sot ótkizdik. Munyń barlyǵy ne úshin dep oılaısyzdar ǵoı. Bul sol zańǵa qaıshy qadamǵa barǵan azamattyń kinásin óziniń jeke quramy, áýeli qarýlas, ózindeı sarbaz dostarynyń aldynda moıyndatyp, olardyń da osyndaı iske barmaýynyń aldyn maqsatynda jasaldy. Mundaı sharalar adamǵa áser ete me deısiz ǵoı. Áser etkende qandaı?! Keleńsizdik ataýly sap tyıylyp, tártip kúsheıedi. Qaı orta da bolmasyn osyndaı aldyn alý sharalarynyń arqasynda úlken jetistikterge jetýge bolady dep bilemin.
Polkovnık myrza, adamnyń rýhy degen erekshe nárse ǵoı. «Elim» dep turǵan azamattar bolǵanda eldi jaý almasy anyq. Patrıotızmdi degendi qalaı túsinesiz?
«Otan degen bir-aq sóz. Biraq osy bir sózdiń maǵynasyna teń keler eshbir sóz joq» - dep edi ǵoı sonaý bir qandy maıdanda qaza tapqan qazaqtyń talantty jazýshysy Baýbek Bulqyshev. Eger árbir adam men Otansyz ómir súre almaımyn deıtin bolsa, mine Otanǵa degen súıispenshilik osy. Naǵyz patrıot óziniń isimen, úlgi bolarlyq áreketimen kórinedi. Patrıot, Otan qorǵaýshy jastardy tárbıelegende eldi tek qarýmen ǵana emes, aqylmen de qorǵaý kerektigin nasıhattaýymyz qajet. Otan qorǵaý jolynda qurban bolǵan batyr, erjúrek aǵalarymyzdy, atalarymyzdy, babalarymyzdyń erlikterin úlgi ete otyryp, memleketimizdiń damýy, ósip-órkendeýi jolynda kóp paıdaly eńbek etken azamattardyń da eńbegin ardaqtaǵanymyz abzal.
Naǵyz otansúıgish azamat qana, erjúrek sarbaz bola almaq. Sondyqtan ár azamat tula boıynda jańa qazaqstandyq patrıotızmdi tárbıeleýge mindetti.
Bile bilsek, ásker ortasy patrıotızmdi adam boıyna sińirýde úlken úles qosatyn sala. Meniń oıymsha, patrıottyq tárbıe boıyna sińbegen: bala kúninen erler týraly ertegiler tyńdap, eldikti, erlikti madaqtaıtyn taqpaqtar jattap, epostyq shyǵarmalardy etene qabyldamaǵan, ulttyq rýhty boıyna sińirmegen adamdardyń boıynda bes kisiniń kúshi bolsa da patrıot bola almaıdy dep bilemin. Al tárbıeniń kúshimen shyńdalǵan patrıotızm, qynaptan sýyrylǵan qylyshtaı jarq etip, Otandy qorǵaý saǵatynda óz qýatyn kórsetedi.
Elbasynyń tapsyrmasynan týyndaıtyn «múldem tózbeýshilik» qaǵıdaty boıynsha Sizderdiń taraptaryńyzdan qandaı jumystar atqarylýda?
Oryndy suraq. Elbasymyz «.. damyǵan qoǵam barlyq jerde
tártippen rettilik ornatýdan bastalady. Biz eń usaq quqyq buzýshylyqpen, buzaqylyqpen, mádenıetsizdikpen ymyraǵa kelmeýimiz kerek...», - degen bolatyn. Tártipsizdik pen betimen ketýshilikti seziný odanda eleýli qylmystarǵa jol ashady. Usaq quqyq buzýshylyqqa tózbeý ahýaly - qoǵamdyqtártipti nyǵaıtýǵa, qylmyspen kúreske bastaıtyn mańyzdy qadam.
Osyǵan baılanysty, Áskerı polısıa bólimimen júrgizilgen profılaktıkalyq sharalardyń nátıjesinde, óńirlik qolbasshylyqqa qarasty áskerı bólimder boıynsha «Múldemtózbeýshilik» qaǵıdatyna baılanysty ótken 3 aı merzim ýaqyt aralyǵynda barlyǵy 11, al 2016 jyl boıynsha 34 quqyq buzýshylyq derekterin anyqtap, kináli tulǵalardy jaýapqa tarttyq. Munan ózge zańǵa qaıshy áreketterdiń aldyn alýǵa baǵyttalǵan «Quqyq aptasy» profılaktıkalyq is-sharalarymen «Múldemtózbeýshilik» aksıasy únemi uıymdastyrylyp otyrady. Sondaı-aq, ótken jyldyń 12 aıynda bizge 334 ár túrli habarlama tústi. Onyń barlyǵyna da jedel áreket etip, anyqtaý sharalaryn júrgizdik. Olar boıynsha: 223 habarlama boıynsha aqparat rastalmady, 34 habarlama boıynsha sot aldy sharalary júrgizildi, 66 habarlama basqa quqyq qorǵaý organdarynyń quziretine baǵyttaldy, 17 is boıynsha ákimshilik is qozǵaldy. Al 2017 jyldyń alǵashqy toqsanynda ár túrli 84 habarlamany tekserdik. Olardyń 3 deregi boıynsha ákimshilik quqyq buzýshylyq derekteri rastalyp, tıisti tulǵalar jazaǵa tartyldy.
Suhbattasqan maıor Arman Áýbákirov
