Kórinis  (tragıkomedıa)

Birinshi bólim

     «Jıirkenishti, jıirkenishti, jıirkenishti... İshime sımaı jarylardaı bop otyrmyn  senesiń be?»  dedi birden qurbym Jansulý kóńil aıtýǵa kelgen maǵan.

-Ne jıirkenishti? Tarqatyp aıtsańshy,- dedim men de sóziniń tórkinin túsinińkiremeı.

-Keshe sadaqada ne bolǵanyn bilseń ǵoı,-degen Jansulý betin aýyrsyna tyrjıtty.

-Oıbaı, ne bopty  endi? Sozbaqtap bittiń ǵoı túge!-estigenshe meniń de shydamym taýsylyp barady.

     -Kórinis boldy, kórinis...,-dedi Jansulý basqa sóz taba almaǵandaı.

-Saqtaı gór ne deıdi?!. Jylap-syqtap jatqan jerde qandaı kórinis bolýshy edi?!.,- deımin qurbymdy ózimshe túsinýge tyrysyp.

      -Ákem, ákemdi joǵalttym, túsinesiń be? Ajal aıaq astynan keldi, asqar taýym qulady. Endi qaıtip kelmeıtin jaqqa ketti. (Eńireı jóneldi)

• Iá buny tek basyna túsken ǵana sezine alady.
• Sabyrly bol, baýyrym,-dep, ólerdegi sózimdi aıtyp, ázer degende jubattym-aý.

Bir ýaqytta qaıta bastady:

-Aý, osyndaıda jylamaǵanda, ishtegi aýyr sherdi shyǵarmaǵanda qaıtem? Aıtshy, dostym-aý, sen bolsań da sóıter ediń ǵoı,- Jansulýdyń kózderi qyp-qyzyl, meni tesip bara jatqandaı, yńǵaısyz kúıde qalǵanymdy qarashy. 

-Árıne, janym, ondaı kezde  eńiremek túgili  erkińnen tys ne istep ne qoıǵanyńdy bilmeı eseńgirep, tipti talyp ta qalyp jatady ǵoı adam,- dedim shydaı almaı qosyla ketip.

   Qalaı ǵana túsinbeıin,óz basymnan ótken jáıt. Ótken jyly ákemnen aırylyp, kóńilim qulazyp otyrǵanda ǵoı, jeńeshem shaýyp kelip «áı-sháı» joq, salyp kep qalǵany:

-Ákeńnen aırylǵan jalǵyz sen be, ne boldy sonsha ezilip? Kishkene óz-ózińdi qolǵa alýǵa bolady ǵoı. Sen otyrasyń kóz jasyńdy kóldetip, men otyraıyn... sonda ana aǵylyp kelip jatqan adamǵa kim qyzmet qylady? A-a-a, sony aıtshy,- demesi bar ma? Al osydan keıin jylar ma ediń, kúler me ediń?.. Ondaıda jaýap qaıtaratyn hál qaıda?..

İle - shala taǵy bir áıel:

 –Áý Jákó,qyrǵyn kisi kele jatyr. Bol tez, turma endi, qıyn ekenin bilemin árıne, sonda da júrmiz ǵoı mine, qol az, kelimdi- ketimdi kisi kóp. Palatkidegi qyzdarǵa kómektes ,-degeni.

      Týra bar ǵoı bárin tastap Jaıyqqa tartyp otyrǵym keldi. Ońashada emin-erkin qystyqpaı, daýsyńdy shyǵaryp jylap, Jaıyqpen tildeskenge ne jetsin shirkin!.. Ketip qalsam, «ákesi ólip jatqanda jalǵyz qyzy qaıda júrdiń» astynda qalatynymdy sezdim. Sóıtip turǵanda alystan kópten kórmegen týystardyń kele jatqanyn habarlap úlgerdi bireý.

Endi qyzyqty qara,shaýyp júrgen bilgishterdiń ishinen taǵy bireýi shúılikti kep:

-Áı qyzym, beri qara, ana ıttiń ólgen jerinen bálenshekeń, túgenshekeńder kele jatyr! Tym bolmasa ara-arasynda jylap-syqtap qoısańshy elden uıat qoı, «qatty eken» dep ketpeı me?- dep.

O toba, bul endi –ári  ıterip, beri jyǵý degen sóz. Aýzymdy  ashyp turǵanymda  álgi danyshpandardyń taǵy bireýine eriksiz kózim túsip ketti.  Bir-birin qushaqtap alyp ókirip jylap, zarlaǵanda bar ǵoı, daýystary Qytaıdy ánimen tamsandyryp júrgen Dımashtyń da daýsynan asyp túsedi-eı!                           -Apyrmaı sharshap qalady-aý endi!- degenimshe bolǵan joq, betin tyrnap, zarlap, talyp jatqan apamyzdyń tórdegi bólmege kire sala jańaǵy kelgen-ketkenderdiń ákelgen aqshasyn shytyrlatyp sanap, óz-ózinen  álek bop jatqanyn kórdim. Osynyń bári júrekti aınytqany sondaı, eki qolymdy tóbeme qoıyp, týra kóz kórmes, qulaq estimeske bezip ketkim kelgeni ras.  -- ----Durys aıtasyń, Jansulý, kórinis emeı ne bul?,-deı bergenimde uıaly

telefonym bezildep qoıa berdi. Kórshim eken.

-Aı, Aıgúl-aý, ana bizdiń úı jaqtaǵy Batımany bilesiń ǵoı?-dedi ol telefonnyń ar jaǵynan.

-Batıma ma? Iá, oǵan ne bopty?

– «Tineýgúni  ákesi ınsýlt soǵyp aýyryp jatyr» dep edi, shamasy úshinshi ret qatty soqqan bolýy kerek júrip ketipti. Keshe sony shyǵardyq, osy jatysqa úshi men jetisin bir beredi eken.Ekeýmiz birge kirip shyǵarmyz, tóbe kórsetip.  –Áı, osy ınsýlt degen bále tym órship ketti-aý, á, ekiniń biri ınsýlt, ekiniń biri qan qysymy aýrýymen aýyratyn boldy ǵoı. Já- járar, kirsek, kirip shyǵarmyz.

Sóıtip jeksenbi de kelip jetti. Kórshim ekeýmiz qaıǵysyna ortaqtasyp, ózimizshe bar bilgenimizdi aıtyp jubatpaqshy bop barǵanbyz.Barsaq Batımań árli-berli  shaýyp júr.Qaıǵyrýǵa da ýaqyty joq.  Aınala shubyrǵan halyq.  ---Qoı, ne de bolsa keldik qoı! Kórshi retinde kómektesip, paıdamyzdy tıgizeıik,- dep kirisip kettik.

Má, saǵan, kerek bolsa! Naǵyz kórinistiń kókesi palatkanyń ishi men syrtynda eken. Palatkanyń syrtynda qazan-oshaq qurylǵan, jan-jaǵynda bes-alty áıel. Bireýi astyń etin, bireýi kúrishin daıyndap,bireýleri baýyrsaq pisirip, endi bireýleri sháı tasýmen júr.Keshe ǵana qonaqasyǵa bir sıyr,bir- eki qoı soıylyp, qazan-oshaqtyń irgesindegi saraıǵa muzdatqyshqa salyp qatyryp qoıǵan eken.

Oho! Áne bir aldyna sary aljapqysh baılap alǵan áıel sol ettiń qyzyǵyn kórýde. Aılasyn qara! Qoqys salatyn paketke «sip-sbejı» etti súńgitip kep jatyr. Úıine qaıtarda alyp ketýge ońaılastyryp úlgerdi. «Qoqys tógýge bara jatyr» dep  oılap qalsyn degen ǵoı shamasy. Al, kerek bolsa!  Ústinen tústi. Batımanyń doly abysyny.  Etti qolynan julyp alyp, áligi áıeldi qýyp jiberip, Batımaǵa aıqaıdy saldy kep. Baıǵus Batımanyń ne jazyǵy bar deseńshi?!

 – Men saǵan aıtpap pa edim: «bir kózińnen jas sorǵalap  aǵyp júrse, bir kózińmen aınalany baǵyp júr» dep. Saraıdyń kiltin qolyńa alyp, shetinen bólip-bólip berip otyrsań, mundaı shıkilik bolmas edi, kim aıaıdy deısiń seni qazirgi ýaqytta?!

 O toba, sonda ákesinen aırylǵan Batıma sorly  qaıǵyra ma, joq álde saraıdy kúzete me?..

-Aıgúl, palatkige taza ydys ákep bershi ,-degen Batımanyń daýsyn estı sala júgirip kettim.

Al endi palatkiniń ishine kireıin. Dastarhanda qustyń súti men jylqynyń ótinen basqasynyń bári bar. Qolynda dybys kúsheıtkishi bar asaba joldas jurtty oryn-ornyna jaıǵastyryp sóz kezegin berýde. Sóz alǵan úlkendeý murtty kisi aldymen úrim-butaǵyn túgel tizip shyqty, sonan soń marqummen birge júrgen kezderin eske alyp, maqtaýdyń túbin túsirdi.

Eleń-alańnan:  «Daıyndalyńdar, qazir kep qalady» dep kútken dókeıler de kelip jetti.Oıdóıt de! Bularǵa degen qurmetteri bólek endi. «Báke, qosh keldińiz! Sáke, qosh keldińiz!» desip, bas ızep shybyndap júrgen bireý.

Álgi Báke-Sákeleri «Á» dep aýzyn ashsa boldy ornynan turyp qol shapalaqtap jibererdeı. «İshinen bireýin ulyǵylaıyn dep jatyr-aý, shamasy» dep  qalýyń da ǵajap emes.Týra toıǵa kelgendeı boldym. Otyrǵandardyń gúbir-gúbir áńgimesin aıtsaıshy, shirkin.

-Áı, ne aǵaıyndary bar eken-aı, á?-dep bastady sary kempir.

-Bári kelip bolǵan sekildi. Ánebir  Astanada turatyn qudasy men qudaǵıy bolmasa,- dep janyndaǵy kempir jalǵaı ketti áńgimeni.

Oıbaı, ánebir kelini ne kıip alǵan ústine tyrtıtyp, - bul aldyńǵy sary kempir.

-Sen odan da myna kelinin qara shubatylǵan,-bul ekeýi qazaly úıdiń adamdarynyń kıim kıisin tergep jatqanda, myna jaqta ártúrli sypsyń sóz tyńdaýshyny eriksiz tartady eken.

- Banadan qanshama adam keldi endigi tamaqqa ketken shyǵyndy japqan shyǵar-á?-dedi qara oramaldy sánmen tartqan tolyq apa. 

-Aıtpaqshy, álgi molda ne qyldy eken? Oqytatynyn oqytyp alyp, aqysyn bermeı qoıa beripti ǵoı beısharany,- dep joldan qystyryla ketti erni súıreńdegen bir qara qatyn.

-E qaıtsyn baıǵus, mundaı qıyn kezde umytyp ta ketken shyǵar,-dedi sary kempir mán bermeı, jany ashyǵan syńaı tanytyp.

-Ashýǵa mingen molda bar «jaqsy» sózderin ýatsappen laqtyrypty,- bul sózdiń ıesi álgi súıreńdegen qara qatyn. Sháıdi simirip qoıyp áli otyr. As bolsyn dedim ishimnen. Kóńil aıtýǵa emes, kórinis kórýge kelgen kórermender sekildi kádimgi.

Úıime keldim, áligi kórinister kóz aldymnan keter emes. Ásirese jańa túsken orysqol kishi kelinniń áńgimesi :  

-Prıkın, atashkany shyǵararda maǵan jeńgeshka «myna zavarkany al da basynan aınaldyryp, sosyn úı ishi bolyp qaınatyp ishersińder» dıt, dýra! «Fýý zachem? Ne nado mne! Men bilmım ondaı yrym» dedim. Má, sonan soń úsh shege qaǵyp qoıypty zaldyń polyn búldirip. «Eto zachem?» desem,  «endi ólik shyqpasyn dep» dıt. Kak býdto endi bireýdiń ólip-ólmeýi sol úsh shegege qarap tur degen. A patom, jyrtys deı ma 200-300 oramal taratty eneshka. Znaesh skolko stoıt? Onyń ózi gde to 70-80 myń. Odan da men oǵan syqıǵan dıvan satyp almaımyn ba?

            Qurbym Jansulýdyń «jıirkenishti, kórinis» degenderin tereńirek túsindim.  Taǵy da telefony túskir shyr ete qaldy. Baıaǵy kórshim:

-Batımanyń ákesiniń qyrqy...

-Sonan soń júzi, ol bitse jyly, bitpeıtin ne degen kórinis deseńshi, - dedim shydamaı.

-Ne deısiń?- kórshim telefonnan túsinbeı tur.

 –Túý...Iıá,ıá sadaqa degenim...,-deppin «sasqan úırek artymen súńgıdiniń» kerimen.

Ekinshi bólim

Myna orysqol kishi  kelinniń pysyǵyn qaraı gór! Ózi bilmese de mazalaǵan kóp jaıttyń qupıasyn ashqysy kelgendeı, aıdap salyp Nádirbaıdyń úıinen bir-aq shyqty.

Al kep shubyrtsyn suraqtaryn birinen soń birin.

Nádirbaı –baısaldy,  kópti kórgen, ıslam dininen habary bar, bes ýaqyt namazyn qaza qylmaıtyn qarapaıym  ımandy qazaqtyń biri.Úlken demeı, kishi demeı kez kelgen ýaqytta qaıyrymdylyq kórsetýden qajymaıtyn ádeti taǵy bar.Mine ol  taǵy da sol ádetimen  kelgen qonaǵynyń kóńilin qaldyrmaı bar bilgenin bólisýde.

-Iá, aınalaıyn, rasynda jan bar jerde qaza bar. Onyń ústine ólim úreıli bolyp keledi. Ertede jan alǵysh perishte Jebireıil a.s. Allahtyń buıryǵymen ýaqyty jetken adamnyń janyn alýǵa kelgen kezde jurt ony qarǵap-silep bolady eken. Sóıtip perishte adamdarǵa jekkórinishti  bolǵysy kelmeıtinin aıtyp Allahqa jalbarynady.Allah taǵala onyń bul tilegin oryndap, sol kúnnen bastap perishte kózge kórinbeı keletin bolǵan. Sodan bastap adamdar ólim adamǵa aýrý sebepti nemese kólik apatynan, sýǵa ketýden t.b. sebepterden keledi dep oılaıtyn bolǵan. Al kúni jetken pendeniń jan alý sátindegi qınalysy adam júregine qorqynysh týdyrmaı qoımaıdy. Sol úreıdi jeńý úshin de osyndaı yrymdardy oılap tapqan bolý kerek. Endi bul jerde ólim bolmaıdy dep sendirgisi kelgeni ǵoı. Shyn mánisinde sharıǵat bulaı buıyrmaıdy. Al endi qadelerine keletin bolsaq negizi ólik shyqqan úıdiń aǵaıyn-týma, dos-jaran, kórshi-kólemderi ózderi ystyq taǵam ázirlep, dastarqan jaıyp onsyz da qamkóńil jylap-syqtaǵan aǵaıyndy jubatyp, qoltyǵynan demep járdem berýi tıis. Endi «sadaqa» dep aty aıtyp turǵandaı qara jamylǵan otbasy «qaıtqan adamnyń artynan saýaby barsyn» dep joq-jitikke, jetim-jesirge mal soıyp as berip otyrǵan.

Ári qaraı tyńdaýǵa sabyry jetpedi me, áıteýir, sózi aıaqtalmastan:

- Sizge kóp rahmet! Men keteıin, úıdegiler endigi izdep qalǵan shyǵar,- dep kelin asyǵys shyǵyp ketti. Jol boıy álgi aıtylǵan áńgimeni ózinshe oı eleginen ótkizgendeı boldy.

«Ný vot, yrym qaıdan shyqqan,sadaqany kimderge berý kerek? Bizde áıteýir krýgom bardak» dep qoıady bul endi ishteı kijingendegisi.

Úıge kelse áligi sapyrylysyp jatqan qaraǵurym halyqtyń biri de joq. Abysyny ǵana júr  eken ydys-aıaq jýyp,  jınastyryp.
-Qaıda júrsiń-eı osy ýaqytqa deıin? Joq álde meni jumsap paıdalanyp qalaıyn degeniń be?

Ózi de abysynynyń bul aıqaıyn kútkendeı bop kele jatqan kelin tursyn ba?..

-Ýjas, ne boldy sonsha kósheni basyńa kóterip? Keldik, tirimiz. Sharshasań obalyń joq, «oıbaı anadan uıat bolady, mynadan uıat bolady» dep salattyń túrin jasattyń,al endi «ashyp ketti» dep aqtaryp tógip jatqanyń mynaý.Sen sonda «osynyń báriniń suraýy joq» dep oılaısyń chto lı?

-Eı, sen ne shúldirlep ottap tursyń-eı, a, aqylgóısip? Sen ne bilesiń? Kelin bop túskeniń de keshe ǵana. Nemene seniń qaltańnan shyqty ma bári? Aldyq qaryzǵa! Bank aman bolsyn –qutqarýshymyz,  dep myrs etti.

-Da ty che? Kredııııt?! Taǵy da ma? Ne osy sadaqa úshin be?.. Bastaryń qatty jasaıdy eken. Maǵan ursyp qoıady eshe! Kak býdto sama vse znaet...

Baǵanadan bulardy syrtynan ańdyp, qyzyqtap turǵan eki jigit sol kúıi taspaǵa túsirip, 1000-daǵan adamǵa taratyp ta úlgerdi. Kúnuzaǵyna bireýi sý tasyp, bireýi otyn jaryp kómektesip júgirip júrgen ekeýdiń demalǵandaǵy túri bul. «Qansha laık jınadyq eken, á, qurdas?» dep sańq-sańq etip kúlip qoıady bir-birine qarap.

Bunyń bári aldymen onsyz da esin jınaı almaı júrgen anaǵa qatty batty. Byltyr ǵana kenje uly kelin ákelip sonyń toıyna baryn shashamyn dep júrip  jınaǵy jetpeı qaryzdanyp qalǵan. Sodan qutyla almaı júrgende taǵy batty qaryzǵa.  Ol az bolǵandaı osyndaıda  kelinderiniń el-jurt aldynda bet jyrtysqany, áligi eki boqmurynnyń elge jaıyp keleke qylǵan tirligi. Ýaıym ba ýaıym. Kótere almady ma  kim bilsin áıteýir tabaldyryqtan attaı bere kózderi qaraýytyp, basy aınalǵandaı bop teńselip baryp qulady.

-Tez jedel-járdem shaqyryńdar, mama, mama ne boldy?- dep  esterin endi ǵana jıǵandaı bolǵan abysyndy- kelin, biri jastyq ákelip, biri súıep, álek bolyp jatyr.

-Qoı, bularǵa em joq, ákeleriniń ólimi jetpeı jatqan ǵoı, shamasy,- dep tabalap úlgerip jatqan kórshiler, ólim men ómir arpalysy... Iá, bunyń bári kórinistiń ishinde ǵana, al syrtynda qanshama suraq jatyr –biz  shynynda kimnen uıalýymyz kerek, kimnen qorqyp, neden úmit etýimiz kerek? Bizge qandaı ólim jetedi eken? Ári osyndaı kórinisterimiz úshin bizge qansha jáne qandaı «laıkter» basylyp jatyr?!

Gúlmıra Súıekenova