Áleýmettik jelide «Bári esimde» atty Asharshylyq pen qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske salatyn kartınany jurt jappaı bólisip jatyr. Bireýleri «umytpaımyn» dese, endi bireýleri «múlde keshirmeımin!» dep bólisken.

«1920-30-jyldary bólshevıkter bıligi kezinde Qazaqstan basynan ár alýan qaıǵy-qasiretti keshti. Eki jasandy jut mıllıondaǵan adamnyń ómirin oıran etse, saıası qýǵyn-súrgin elimizdiń ondaǵan myń oqymysty, zıaly, aýqatty jáne de totalıtarlyq terrorǵa qarsy shyqqan kez kelgen adamdy túrmege qamady jáne kózin joıdy. 1940-jyldary júzdegen myń nemis, polák, ýkraın, koreı jáne t.b. ulttar Qazaqstanǵa kúshpen qonys aýdaryldy. Osy qaıǵyly jyldary qurban bolǵandardy eske alatyn kúnimiz - 31 mamyr».

Atalǵan jazbany bólisken Qaısar Tursynǵoja «Memlekettik dárejede, jalpy Qazaqstan boıynsha 1 mınýt bolsa da, únsizdikpen, qozǵalystaǵy kólikter toqtap, mysaly 31-i kúni tańǵy 10:00-de álemge zobalańnyń umytylmaǵanyn kórsetýimiz kerek»,- dep jazdy Áleýmettik jelide.

Al, Saıasattanýshy Erlan Saırov Qazaqstanda «Zar qabyrǵasyn turǵyzý qajet» dep bastama kótergen. 

«30-jyldardaǵy qazaq halqyna qasaqana jasalǵan qastandyqtyń arqasynda bizdiń ult óziniń 60-paıyz halqynan aıyryldy.

Tabıǵı ósimdi esepteıtin bolsaq, ashtan qyrylǵan qandastarymyzdyń sany 3-4 mln-nan asady. UQK arhıvteri ashylǵan shaqta shynaı sıfrlar sanalyp jatar. Bul dúnıedegi bir halyqqa qoldan jasalǵan eń surpaıy genosıdtiń biri emes, biregeıi!

Evreı halqy ózine jasalǵan zorlyq-zombylyqty dúnıege moıyndatty. Bizge de ózimizdiń «Zar qabyrǵamyzdy» ornatý shart. Ár-bir qazaqqa arnalǵan bir tas ornatý sol kezdegi belgisiz, qabirsiz qalǵan qandastarymyzǵa qoshemet, qurmet bolary anyq.

Bul eshbir memleketke nemese ıdeologıaǵa qarsy shara bolmaıdy.Qaza bolǵan ata-babamyzǵa bas ıý, ultymyzdyń bolashaǵy úshin jasalatyn ózimizge sabaq!», - dep jazdy Saırov áleýmettik jelide.

Eske salatyn bolsaq, 1933-1945 jyldar arasynda Gıtlerdiń bılik basyna kelýimen fashıserdiń 6 mıllıon evreıdi óltirgen holokostyna baılanysty arnaıy eske alý kúni bar. BUU bas assambleıasy 2005 jyly 1 qarashada «27 qańtardy Holokost qurbandaryn eske alýdyń halyqaralyq kúni» etip belgilegen.

Al Túrkıa túrik kósemi Atatúriktiń qaıtys bolǵan saǵatyna jalpyrespýblıkalyq únsizdik jarıalaǵan. Jyl saıyn 10 qarasha saǵat 09:05 ýaqytynda Túrkıada búkil qozǵalys toqtap, mınýttyq únsizdik ornaıdy. Osy mınýttyń belgisi retinde oblystar men aýdan ortalyqtarynda syrnaı shalynady. Bul Túrkıany túbegeıli otarlanyp ketýden qutqarǵan Mustafa Kemal Atatúrikke degen halyqtyń qurmeti.

1921-1922 jyldardaǵy asharshylyq Azamattyq soǵystan keıin qazaq halqyna ońaı tıgen joq. KazOAK-niń Tóraǵasy S. Mendeshevtiń 1922 jylǵy 8 shildede KazOAK-niń III sesıasynda jasaǵan baıandamasynda osy jyldyń kókteminde alynǵan tolyq emes derekter boıynsha Qazaqstan boıynsha ashtyqqa urynǵandar sany 2 832 000 adamdy quraǵan. Al 1920 jyldyń sońynda respýblıkanyń barlyq turǵyndarynyń sany 4 781 263 adam edi.

1930-1933 jyldardaǵy asharshylyq týraly derekterge qarasaq, Qazaqstannyń aýyl halqy 1930 jyldyń 1 maýsymynan 1933 jyldyń 1 maýsymyna deıin 3 mln. 379,5 myń adamǵa kemip ketken. Eger bul kemýden 1 mln-nan astam bosqyndardy shyǵaryp tastasaq, 1930 — 33 jyldardaǵy ashtyq qurbandarynyń 2 mln. 200 myń adamnan asyp túsetinin ańǵaramyz. 1992 jyly osy máseleni arnaıy zerttegen Qazaqstan Respýblıka Joǵarǵy Keńesi Tóralqasynyń komısıasy óziniń qorytyndysynda bylaı dep jazdy: «Qazaq eli ashtyqtan jáne soǵan baılanysty indetterden, sondaı-aq tabıǵı ólim deńgeıiniń únemi joǵary bolýynan 2 mln. 200 myń adamnan, ıaǵnı barlyq Qazaq halqynyń 48 prosentinen aıryldy». Asharshylyqtan Qazaqstanda qazaqtardyń úshten biri ǵana qaldy. Negizinen jas balalar men Áıelder qyrylǵandyqtan onyń demografıalyq zardaby aýyr boldy. Qazaqtardyń san jaǵynan ósýin qatty tejedi. Keıinnen asyra silteýshiliktiń shyn máni saıası búrkemelengenimen bul apat «qyzyl qyrǵyn», «goloshekındik genosıd» degen tarıhı atqa ıe boldy. Goloshekındik genosıdtiń Qazaq halqyna alyp kelgen shyǵyny álem tarıhynda (prosent esebimen) gıtlershilderdiń Eýropadaǵy evreılerge jasaǵan soıqanymen para-par. 1932 meshin jyly bolǵan bul zulmat 20-ǵasyrdaǵy adamzat balasyna qarsy jasalǵan eń óreskel qylmystardyń biri bolyp sanalady.

Qazaqstandaǵy saıası repressıa 1928 jyldan bastaldy. Óıtkeni 1925 jyly Qazaqstan ólkelik partıa komıtetinin 1-hatshysy bolyp kelgen F. I. Goloshekın respýblıkanyń saıası-ekonomıkalyq jáne áleýettik jaǵdaıymen tanysqannan keıin «Qazaqstanǵa Uly Qazan revolúsıasynyń eshqandaı yqpaly bolmady, sondyqtan munda «Kishi Qazan» revolúsıasyn jasaý kerek» degen teris qorytyndyǵa kelip, respýblıkada repressıalyq sharalar júrgize bastaıdy. Saıası qýǵyn-súrgin Qazaqstanda 1928 jyldyń ortasynan Alash qozǵalysyna qatysqan qaıratkerlerdi tutqyndaýdan bastaldy. Olarǵa «býrjýazıashyl-ultshyl» degen aıyp taǵyldy. Olar ártúrli merzimge túrmege qamaldy, atý jazasyna kesildi, eriksiz jer aýdaryldy. Ult qaıratkerlerine negizinen KSRO-ny qulatý úshin jasyryn kontrrevolúsıalyq uıymdar qurdy degen zańsyz jala jabyldy. Sonymen qatar moldalar men dindarlardy «basqasha, bóten oılaıtyndar» dep aıyptady.

«Halyq jaýlaryn» anyqtaý boıynsha qatań saıasattyń saldarynan qýǵyn-súrginge ushyraǵandardyń ózderi ǵana emes, olardyń jaqyndary da zardap shekti. Qazaqstanda 103 myńnan astam adam qýǵyn-súrginge ushyrady, 25 myńnan astamy atý jazasyna kesildi. Olardyń arasynda qazaq zıalylary: ǵalymdar, mádenıet jáne saıasat salasynyń qaıratkerleri boldy. Al, olardyń urpaqtary Sovet bıligi qulaǵansha qýǵyndalyp, qaǵajý kórdi.

Táýelsiz Qazaqstanda 1998 jyly - «Halyq birligi men ulttyq tarıh jyly» dep jarıalanyp, asharshylyq, repressıa jyldary týraly buqaralyq aqparat quraldarynda kóptegen maqalalar jarıalanyp, ıgi sharalar uıymdastyryldy, totalıtarlyq ıdeologıa áshkerelendi. Alaıda, Reseı Qazaqstanǵa qoldan jasaǵan ashtyq zobalańy men saıası repressıasyn resmı túrde moıyndaǵan joq.

Osydan 5 jyl buryn 31 mamyrda Astanada Elbasynyń «Asharshylyq qurbandaryna eskertkish» ashyldy. 

31 mamyr kúni - Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúni, bıyl osyǵan oraı Almaty qalasynda, Naýryzbaı batyr men Qarasaı batyr kósheleri qılysynda, ádiletsiz saıasattyń qurbandaryna arnap eskertkish ornatylady.