Eren: Siz kimsiz?

– Men Qasym Amanjoluly degen qazaqpyn...

Tólen Ramazanuly: Qasym, qazaqtyń basyn qalaı biriktirý kerek dep oılaısyz? Mysaly men jýyrda «Nur.kz» -de qytaılyqtyń ar-namysysyzdy qorlaǵanyna pikir keltire otyryp, «…Ata-babalarymyz salǵan tálimge oralý qajet, ol úshin eldiń ardaqty azamattary: aqsaqaldary, aqyn-jazýshylar, ultqa jany ashıtyn azamattar «Qazaqtyń dástúrli otbasy: atanyń róli, ákeniń mindetteri men quqyqtary, ul-qyzdarynyń tárbıesi» degen joba-baǵytta jalpy qazaqqa qoldanylýy mindetti QAZAQ HALQYNYŃ KODEKSİN (ár otbasy qatań ustanatyn) jazý qajet. Atalǵan kodekste otbasy músheleriniń árqaısynyń orny, mindeti, quqy, qyzmeti jáne t.t. jazylýy (eskerilýi) tıis… ár talaptyń neden týyp otyrǵany egjeı-tegjeıli jazylýy kerek. Qazaq qoǵamy qabyldaǵan KODEKSti barlyq azamattar, otbasylar qoldanýǵa mindetti bolýy tıis! sonda ǵana bizder bala-shaǵaǵa tárbıe berip, qazaq halqynyń (ultynyń) bolashaǵyna alańdamaıtyn bolmaqpyz!…» degen oıymdy jazdym. Osyǵan qalaı qaraısyz?

– Munyńyzǵa durys qaramaımyn. Otbasyndaǵy tárbıe – ár otbasynyń jeke isi. Ol myna Siz kórsetip otyrǵandaı, mindetteý turǵysynda emes, úgitteý, sendirý baǵytynda bolýy kerek dep oılaımyn.

Narkesken: Assalaýmaǵaleıkým! Qazaqstanda shynaıy opozısıa bar ma? Aqıqatty aıtatyn jýrnalıser dep kimderdi aıta alasyz? Rahmet!

– Árıne, opozısıa bar. Ol kim? Ol – Jańaózen men Shetpedegi qandy qyrǵynǵa bılikti kinálap, halyqty aqtaıtyn árbir azamat. Árbir jany oıaý júreginde oty men namysy bar adam. Al aqıqatty aıtatyn jýrnalıser qudaıǵa shúkir, jeterlik. Sanap taýysa almaspyn.

 Nurıddın: Qazaq elindegi jastar prozasy qaı deńgeıde? qalaı damyp jatyr?

–  Qazirgi prozany... shynymdy aıtaıyn, bir kezde ózim de azdap aınalyssam da, baqylaı alyp otyrǵan joqpyn.

 Almas: Serik Nurpeıis esimdi avtor Sizdi «Qıqym – Qasym» dep atady. Osyǵan ne deısiz?

–   Eshteńe demeımin.

Muhtar: Ábilıazov jylyna qansha tóleıdi?

–  Ábilázov maǵan eshteńe tólemeıdi.

Alash-007: Assalaýmaǵalaıkúm aǵa! qysyq kózderdiń saıtynda jarıalanǵan maqala týraly estigen , oqyǵan da bolarsyz. Bul qandaı masqara! Bul bizdiń ishtegi bar dertimizdy qozǵap otyr! Sol sebepti de bul is týraly qandaı ister istelip jatyr jáne qandaı nátıje berdy? aldydaǵy aǵalar sizder bul beıbastaqtyqqa bizdiń aıyzymyz qanatyndaı, aptyǵymyz basylatyndaı jaýap qaıtarmasańyzdar. Biz shaǵylyq aqylymyzdyń aıtqanyn isteımiz. Áste aıanyp qalmaımyz. Bizdiń namys kótermeıdi. Biz mundaı ar azabyn kóterip júre almaımyz.

– Ol óte aýyr áńgime... Sizdiń zyǵyrdanyńyz qaınap jatqanyna razymyn. Biraq, ashýmen másele sheshilmeıdi. Qazaqstannyń SİM sıaqty oryndar jaýap qatýǵa tıis.

Bir bala: Shynymen de bul Qazaq eli ne bop bara jatyr? Kimge senemiz, qarapaıym halyq, jalpy jurt qaı zıalynyń sózine senip, sózine uıýy kerek dep oılaısyz? Maǵan halyq sense eken, aıtqanyma osy qazaq shyn sense eken dep oılaısyz ba?

– Abaı atam: «Kisige qarap sóz alma, sózine qarap kisini al» deıdi, ıaǵnı sózi men isi kóńilińizden shyqqan zıalyny syılańyz. Durysy, ózińiz jol tabýǵa tyrysyńyz. Bireýge emeksip, bireýdiń jol nusqaýyn kúte berýge de bolmaıdy.

Al «halyqty ózime sendirý» degenge kelsek, bul baǵytta maqsatty túrde jumys jasaǵan emespin. Árıne, ar-uıatyńmen jasaǵan jumysyńa el uıyǵanyn tileısiń, oılaısyń. Qoǵamdyq istiń nátıjesi de sonda: halyqtyń sol bastamalarǵa sengeninde.

Qısap: Qazirgi kezde qazaqtyń kóptegen jastary betin qybylaǵa buryp, Qudaıǵa qulshylyq qylatyn jaqsy jaǵdaı barlyqqa keldi. Bul qýanarlyq jaıt. Degenmen keıbir qyzdarymyzdyń basyna jaýlyq tartyp, betin búrkep júrýine jáne keıbir jigitterdiń saqal-murt qoıǵanyna qalaı qaraısyz?

–  Ol - olardyń óz senimderi. Ózderine unasa júre bersin.

 Oqyrman: Resmı BAQ-taǵy Kozlov týraly fılmge kózqarasyńyz qalaı?

–  Ol fılmge qandaı kózqaras bolýy múmkin? Jalpy ony «fılm» dep ataýǵa bola ma ózi? «Japtym jala, jaqtym kúıeden» de soraqy. Bylapyttyń shekten shyqqan túri. Óte bir kúlimsi ıisi múńkigen nárse. Jasaǵan adamdarǵa qatty aıaýshylyq tanytamyn.

 Tineı: Jańaózen isi aıaqtaldy. Onyń shyn saıası baǵasy qashan beriledi dep oılaısyz?

–  Saıası baǵa, halyq baǵasy áldeqashan berilgen. Ol – «memlekettik terror» dep atalady. Al resmı sot - Nazarbaev ólgende nemese tóńkeris arqyly ornynan ketkende bolady.

 Sáken: Sizdińshe, búgingi qazaq dástúri qandaı bolý kerek, dinı nanym-senimi qandaı bolý kerek? Sonymen birge, sizdi qaralaý maqsatynda birneshe materıaldar jarıalandy. Bul maqalalardyń kózdegeni ne? Artynda kimder tur dep oılaısyz?

– Qazaqtyń dástúri qazaqy bolýy kerek. Dinı nanym-senimi de Abaı men Shákerim joly dep oılaımyn: babany syılaǵan, arýaqty qurmettegen, ımany kámil, ǵylym men ónerge qushaǵy ashyq... Meni qaralaǵan maqalalardyń artynda kimder turǵanyn, kózdegen maqsattary ne ekenin bilmeımin. Biraq  tegin jarnama jasap jatqandary anyq.

 Dinshil: Qazaqty din qutqarady degenge ne deısiz? Ol qandaı din? qandaı tarmaq? Musylmannyń bes paryzyn oryndaýǵa qanshalyq tyrysyp júrsiz? Sizdi Ismatýllanyń shákirti deıtinderge ne aıtasyz?

– Din qutqarady degenge kelise almaımyn. Bes paryz - meniń jeke sharýam, Qudekeń ekeýmizdiń aramyzdaǵy sharýa. Bul suraǵyńyz mádenıetsiz.

Ismatýllanyń shákirti emespin.

 Oralman: Siz oılap-tolǵanyp júrgen kóp másele qazaq kóbeıgende ǵana oń sheshimin tabady. Osyǵan ne deısiz? Jalpy, Qazaq eline qonys tepken qandastaryńyzǵa kómek qolyńyzdy sozyp júresiz be? Qazaq kóshi qaıta jalǵasa ma, álde, osymen toqtady ma?

– «Qazaq kóbeıse óz ózinen bári sheshiledi» dep qarap otyrýǵa bolmaıdy. Óz qolymyzdan keletin jumysty der ýaqytynda jasaý - bizdiń perzenttik paryzymyz dep bilem. Oralǵan qandastar máselesin óz habarlarymda turaqty kóterip kele jatyrmyn.

Qazaq kóshiniń jandanýy eń aldymen osynda elge oralǵan baýyrlardyń belsendiligine baılanysty. Olar ózderin kirmelik, qaryzdar sezimnen aryltyp, memlekette naǵyz qojaıynsha ustaýy kerek. Prezıdentke qatań talap qoıýǵa tıis. Osy baǵyttaǵy jumylyp uıymdasý jáne batyldyq azdaý bop jatyr.

 Okshe: Janbolat Mamaı týraly kózqarasyńyz…

– Janbolat baýyrym týraly kózqarasym jaqsy. Syılaımyn. Óz orny bar, alar asýlary alda turǵan myqty azamat dep bilem.

 Taý: Qazirgi istep júrgen sharýalaryńyzdy bylaıǵy jurt qalaı túsinetindigimen eseptesip kórdińiz be?

– Qazirgi istep júrgen sharýalarym óz ar-uıatymmen, qalaýymmen bolýda. «Bylaıǵy jurttyń barlyǵyna unaıynshy» deıtindeı oń jaqta otyrǵan qyz emespin.

Aıqyn: «Shynnyń júzindegi» Qasym men búgingi Qasymnyń aıyrmashylyǵy qandaı?

–  Bilmeımin. Odan beri 6-7 jyl ótti. Ózim úshin ózgermegen sıaqtymyn.

 Úreıbek: Qazaq eliniń baıandy táýelsizdigine, kórkem bolashaǵyna qanshalyqty senesiz? İrgemiz sógilip, shańyraǵymyz shaıqalady-aý deıtin qorqynysh bar ma Sizde? Eger Qazaq eli qyrǵyz baýyrlar sıaqty tynyshsyz dúrbeleńniń ortasyna aınalsa ne ister edińiz? Sizdiń qatardaǵy biraz azamattar shyndyqty aıtamyz dep júrip qazaq pen onyń memleketin bir-birinen alshaqtatyp bara jatqan joqsyzdar ma?

– Qorqynysh bar, árıne. Myna bılik Kedendik Odaqtan soń Biregeı Ekonomıkalyq keńistikke tyqpalap jatyr. Arǵy jaǵynda Eýrazıalyq Odaq degen tolyq otarlyq ómir kútip tur memleketimizdi.

Qyrǵyzdaı bop, aram aqshaǵa toıynǵan bılikti tóńkerip, jańa Konstıtýsıa qabyldap, bir adam, bir otbasynan  el bolyp táýelsizdik alsaq, parlamenttik bılikke kóshsek  - tek qana qýanar edim.

Menińshe, «qazaq pen onyń memleketi» Siz aıtqandaı bólek dúnıeler emes. Birtutas bolýǵa tıis.  Bıliktegi adamdar, memlekettik sheneýnikter - halyqtyń jaldap alǵan qyzmetshileri. Halyqtyń múddesin oılasyn, halyqtyń isin júrgizsin dep ýaqytsha otyrǵyzǵan adamdar. Olardy synaǵan adamdardy «halyq jaýyna» balaýǵa bolmaıdy. Kerisinshe, bıliktegi adamdar ózderin halyqtan qatty alshaqtatyp jiberdi. Jyrtyq shapan kıip, tún kezip qara halyq ortasynda júrip, pikir biletin ertegidegi bıleýshige zarmyz qazir.

 Qyr balasy: «Jańaózennen» ne úshin ketip qaldyńyz? Aıtyp, kórsetpek bolǵan shyndyqtaryńyzdy ol jaqta da aıtýǵa, kórsetýge múmkindik bar edi ǵoı…

–  Basqa jobalarym bastaldy. Altynbek Sársenbaıuly týraly «Elimniń erteńi ne bolmaq?» degen telepýblısıstıkalyq derekti fılm túsirdim. «Táýelsiz» saıası tok-shoýyn jalǵastyrýdamyn.

 Asaý: Muhtar Abilıazovpen ómirde kezdesip, pikirlesip kórdińiz be? Qandaı adam? Qansha aqtalǵanyńyzben Muhtar qarjylandaratyn BAQ-ta jumys isteısiz, demek sonyń adamysyz.

– Joq, kezdesken emespin.Bálkim Sizdiń túsinigińiz - «kim qaı jerde istese, sonyń adamy bop qalady» degen sovettik quldyq deńgeıde bolar. Keshirińiz, men táýelsiz adammyn.

 Beıtanys: Otbasyńyz týraly bilgim keledi? Sosyn, BAQ-taǵy ustanymyńyzdy bala-shaǵańyzǵa da aıtyp otyrasyz ba? Nazarbaevty jamandap…

– Úsh ulym, áıelim bar. Balalarymyz bizdiń kózqarasymyzdy biledi árıne, biraq olar áli jas jáne óte mańyzdy jumystary bar: oqý, bilim alý degen.

 Sabyr: 2-3 aýyz sózben shettegi qandastar týraly ne oılaıtynyńyzdy aıtyp berińizshi?

– Olarǵa qurmetim úlken. Keı jaǵdaıda ulttyq minezge bizden baı ma dep qalam. Biraq olarǵa ózgege jutylý qaýpi tónip keledi. Shettegi qandastar qaıtkende de, barlyq qısyndy paıdalanyp, óz kúshterimen bolsa da elge oralýdy ǵana oılaýy kerek. Qazaq bop qalamyn dese...

 Asyl: Bılik tarapynan usynystar bolǵan shyǵar, biz jaqqa ót degen…

– Naqty usynystar esimde joq...

 Kitapqumar: «Abaı ókpelegen qazaqtyń tabanynan súıer edim» degen suhbatyńyzda, «kitap jazsam ba dep júrmin» degen edińiz, qashan oqımyz?

–  Qazir bir qym-qýyt isterdiń ortasynda júrmiz. Ýaqyt óte tapshy. Ómir bolsa, oqyp qalarsyz.

 Qarakereı: Qazirgi basty másele – táýelsizdikti qorǵaý.Sizshe qalaı? Eýroazıalyq odaq, keden odaǵy syqyldylardyń qaýpin Túrkıaǵa jasalǵan sapar men sondaǵy aıtylǵan lebizben basý – halyqty aldaý bolar edi. Qater aıtyp kelmeıdi deýshi edik. Qazir aıǵaılap-aq kele jatyr!

– Tolyq kelisem.

 Bek: «Kedendik odaq» týraly ne aıtasyz? Kimge paıdaly, kimge zıan?

– KO – memlekettilikke, ultqa tóngen qater. Bul - bıleýshi men onyń otbasyna, otbasydan shyqqan olıgarhtarǵa, sheteldik alpaýyttarǵa, otarshylarǵa, quldyq sanadan arylmaǵan orystanǵan bılikke paıdaly. Halqymyzǵa tek qana - zıan.

sýret "azattyq.org" saıtynan alyndy