Qazirgi tańda Muhamedjan Tazabekti sáláfıt dep aıyptaýshylardyń qarasy kóbeıip ketti. «Asyl arna» telearnasynyń dırektory Muhamedjan Tazabekke feısbýk arqyly kóptegen saýaldar joldanyp jatqany da belgili. Muhamedjan Tazabek Ulttyq arnada jumys isteıdi degen kezde ol týraly daýly pikirler tipten kóbeıdi. Zańger Aıgúl Orynbek «sáláfızm aǵymynyń tanymal tulǵasyn jastarǵa nasıhattap júr, sondyqtan ony Ulttyq arnaǵa jolatpaý kerek» dese, Daýren Darıabek esimdi jýrnalıs «Asyl arna» telearnasy Saýdıa kanalynyń jasyryn arnasy ma?» degen suraq qoıǵan bolatyn. Sondyqtan  Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi qoǵamda daý týdyrǵan osy másele týraly  Muhamedjan Tazabektiń óz aýzynan estip, aq-qarasyn bilý úshin ózimen suhbattasqan bolatyn.

Muhamedjan myrza, sizdi «sáláfıt» dep aıyptaǵandardyń aldynda aqtalyp sharshaǵan shyǵarsyz. Alaıda olar óz pikirlerin áleýmettik jelige jarıalaýdan jalyǵar emes. Osydan 2 jyl buryn ımam Qanat Jumaǵul 5 saýalyna eshqandaı jaýap jazbadyńyz. Sizdi aıyptaýshylardyń kóbisi osy jaıtty tilge tıek etip otyrǵany belgili. Múmkin osy 5 talapty oryndaǵanyńyzda, el osylaı daýryqpas pa edi, qalaı oılaısyz?

Qanat Jumaǵul baýyrymyz – minber ustap júrgen, moınyna úlken jaýapkershilik arqalap júrgen ımamnyń biri ǵoı. Sondyqtan men ımam retinde ol baýyrymdy qurmetteımin. Al endi onyń bes suraǵyna ne sebepti jaýap bermegenimniń mánin aıtaıyn.
Birinshiden, kez kelgen eki mekeme basshylyq deńgeıde bir máseleni kelisip, bir-birimen ábden túsinip, qol qoıysqannan keıin onyń tómendegi qyzmetkerleri ol máselege búıirden aralasyp, qoǵamdyq deńgeıde saýal joldaýy – qyzmettik etıkaǵa jatpaıdy. Biz din isteri komıtetimen, dinı basqarmamen, dindarlardyń respýblıkalyq deńgeıdegi eksperttik tobymen jáne QMDB-nyń kóptegen ǵulama, ǵalymdarymen tyńǵylyqty jumys istep, aqyldasa, talqylaı kele memorandýmǵa qol qoıǵanbyz. Birneshe jyldan beri osy kelisimniń negizinde nátıjeli jumys istep kelemiz. Ári QMDB tarapynan "Asyl arnaǵa" arnaıy bólingen maman bar. Ol arna basshylarymen jáne qyzmetkerlerimen qoıan-qoltyq aralasa júrip, baqylaý jasaıdy, ári baǵyt-baǵdar beredi. Bizdiń senim jáne ǵıbadat máselelerimiz jaıly múftıatqa árdaıym aqparat jetkizip, ortadaǵy altyn arqaý baılanysty jalǵap otyrady. Ári ol mamannyń ruqsatynsyz eshqandaı dinı baǵdarlama efırge shyqpaıdy. Elimizde 3000-ǵa tarta meshit bar. Ár meshittiń ımamy ár taraptan kelip, "seniń senimiń qalaı, kózqarasyńdy bilgim keledi?" degen saýalyma jurttyń aldynda jaýap ber dep tepsinse, álgi múftıattan bólingen maman ne úshin kerek? Memorandýmǵa ne úshin qol qoıdyq? Basshylyǵynyń sheshimimen kelispese, ımam baýyrymyzdyń ortaq isinde qandaı bereke bolmaq? Jaqsy, saýal joldaǵan eken. Qoıylǵan suraqtarǵa jaýap berilse maqul, jaýap berilmese ne úshin renjý kerek?
Men laýazymdy qyzmetker, al Qanat Jumaǵul baýyrymyz depýtat emes, maǵan resmı túrde saýal joldap, resmı túrde BAQ betinen jaýap kútetin.
Qanat jaqsy jigit shyǵar, ımandy ımam shyǵar. Biraq meniń senimim, ustanymym, kózqarasym qyzyqtyrsa, áýeli ózime xabarlassyn. Jolyqsyn, sóılessin, keńinen maǵulmat alsyn. Jolyǵýǵa ýaqyt tappasa, jekeme jazsyn. Jeke jaýabym kúdik týǵyzyp, kúmán keltirtse, ol basqa áńgime. Alla saqtasyn, qandaı da bir "adasýshylyǵym" bolsa, dinı basqarmaǵa eskertsin. Olar nasıxattasyn, túsinbesem múftıat kez kelgen deńgeıde shara qoldansyn. Ádebi de, ádildigi de – osy. Al salǵan jerden tarpa bas sap, kópshiliktiń aldynda jaýap alatyndaı quziretti ol baýyryma eshkim bergen joq. Suraq qısynymen ádepke saı qoıylmaǵannan keıin  oǵan berilgen jaýapqa da qanaǵattanbaıtyny beseneden belgili. Bireýden birdeńeni talap etpek túgili, keıde qorǵanǵanymyz úshin de sóz estip qalyp jatamyz. Imandy ımam adam osy ádepterden xabarsyz dep oılamaımyn. Bir meshittiń tóńireginde qanshama sheshimin tappaǵan másele tolyp turǵan kezde, dinı basqarmadan tolyq qoldaý taýyp otyrǵan bizdiń jaǵamyzǵa jarmasý eshqandaı da tutastyqqa, birlikke bastaıtyn áreket emes.
Ekinshiden, onyń aıtyp otyrǵan suraqtarynyń alǵashqy ekeýi Allanyń sıpat-bolmystaryna baılanysty men jalpy jurttyń nazarynda bolǵandyqtan, buqara halyqtyń aldynda mundaı taqyryptardyń kóterilgenine qarsymyn. Ol – jekelegen bir ǵylymı kitaptarda jazylyp, meshit-medreselerde nemese ıman keltirip, tolyq qulshylyq ǵıbadat jasap júrgen jamaǵattyń ortasynda qozǵalatyn másele. Allanyń esim-sıpattaryndaǵy názik máseleler musylman, biraq dinı qulshylyqqa berilmegen adamdardyń aýdıtorıasynda talqylaıtyn másele emes. Onsyz da dindarlardyń talas-tartysynan sharshaǵan jurttyń odan beter basyn qatyrý kimge kerek?! Qazirgi qoǵamdaǵy adamdarǵa Allanyń mekenin emes, rızalyǵyn izdeý anaǵurlym mańyzdy. Allanyń qaıda ekeninen góri, onyń razylyǵy men berekesi qaıda ekenin nasıxattaý kóbirek paıda ákeledi. Al, maǵan Allanyń esim-sıpattary jaıly aıtyp, uǵyndyrǵysy  nemese tanymymdy tanyǵysy kelse, onyń reti men jónin álginde aıttym.
Al asylynda men – Qazaqstan ǵulamalary arasynda, eksperttik toptyń jınalystarynda nemese Din isteri komıteti men Dinı basqarmadaǵy bilgir mamandardyń otyrystarynda ózimniń aqıdama-senimime qatysty, Abaı, Shákárim, Máshhúr Júsip, Iassaýı babalaryma baılanysty ustanym-pikirlerimdi aıtyp jáne ol kózqarasyma qoldaý taýyp, sol negizde jumys istep júrgen adammyn. Al, odan Qanat Jumaǵul baýyrym xabarsyz bolsa, men ne úshin aıypty bolýym kerek. Qatty qyzyǵýshylyq tanytsa, biletinderden surap alsyn. Suraǵysy kelmese, ózime jolyqsyn.
Úshinshiden, Muhammed ıbn Abdýl Ýahab meniń bir zertteý obektim emes. Onyń ústine, men tereń teologıalyq tartystarǵa mamandanǵan jan emespin, aqyndyq, rýxanı qabiletime saı qoǵamdyq negizde aǵartýshylyqpen aınalysyp júrgen adammyn. Múmkin ol kisi musylman áleminde tanymal adam shyǵar, al men onyń arab dúnıesi úshin jazylǵan kitaptaryn Qazaqstanǵa ákelip nasıhattaýdyń qate ekenin aıtýdan eshqashan jalyqqan emespin. Qarapaıym qazaq arabtan shyqqan abyz túgili, Abaıdy tolyq túsinip alsa, talaı baqyttyń kiltin qolyna ustar edi.
Tórtinshiden, «QMDB ustanǵan senim mektebin áhlı súnnet emes» dep eshqashan aıtqan emespin. Sol sebepti "Asyl arnaǵa" tolyq jaýapty adam retinde men "Matrýdı mektebi" degen baǵdarlamany ashyp, ol jerge Rızabek Battauly, Ersin Ámire sıaqty ustazdardyń aqıdalyq sabaqtaryn bergizip otyrmyn. "Matrýdı adasqan" dep eseptesem aıǵaılatyp atyn qoıyp, arnaıy baǵdarlama ashpas edik. Tarıxtaǵy babalarymyzdyń tyrnaǵyna tatymaı júrip, tyrtańdaý kimge kerek?! Sondyqtan kórinip turǵan amalǵa qaramaı, ártúrli kúmánǵa berilý – ol meniń problemam emes, qısynsyz jerden saýal joldap, alashapqyn bop júrgen adamnyń problemasy. Eń sońynda, «osy aıtqandarymdy BAQ-qa jarıalasa», – depti. Men Qazaqstandaǵy oıyn ashyq aıtatyn tulǵalardyń qataryndamyn. Eshqashan BAQ-tan eshnárseni jasyrǵan emespin. Nebir qısynsyz suraqtarǵa qysylmaı jaýap berip kelemin. Sońǵy on jyldaǵy suhbattarymdy oqyǵan jan men jaıly tolyqqandy málimet taba alady.

Arman Áýbákir esimdi jýrnalıs óziniń feısbýk paraqshasynda osydan biraz ýaqyt buryn sizben kezdesý barysynda sizdiń «Qazaq kelinderiniń ıilip sálem berýi – shırk» dep aıtqanyńyzdy jazǵan bolatyn. Osyny sizdiń óz aýzyńyzdan estigenimiz durys bolar. Jýrnalıs Arman Áýbákirdiń sózi qanshalyqty ras?

Árıne, ótirik. 14 jasymnan qolyma dombyra alyp, eldiń ortasynda kele jatqandyqtan, men kóp adamdarmen kezdesemin. Armanmen de sondaı bir otyrys bolǵan shyǵar. Anyq esimde joq. Qaı ortada bolsa da ulttyq mádenıet, dástúrli óner jaıly sóz qozǵap júretinimiz ras. Asylymyz ben jasyǵymyzdy áńgime qylamyz. Men aıtys sahnasynan ketkeli 15 jyldaı ýaqyt bolsa, osy suraqqa jylyna 1-2 ret mindetti túrde jaýap beremin. Sebebi, jýrnalıser suraıdy. Anyǵy, esh jerde, esh ýaqytta sálem salýdy – shırk, dombyra – haram degendi aıtqan emespin. Sebebi ondaı úkim beretin ǵulama, ǵalym emespin. Halal, xaram degen úkimdi Allanyń atynan tek qana mýftıat nemese múftı beredi. Ári biz ımamnyń artyna uıýshy musylman retinde árqashan múftıattyń pátýalaryna qurmetpen qaraımyz. Múftıattan ondaı patýa estimeppin. Onda men qalaı ondaı sóz aıtpaqpyn?! Sosyn, kóbinese «sáláfı» dep aıyptaıtyn otandastarymyz meni «Qol jaımaıdy, betin sıpamaıdy nemese shalbary qysqa, dombyrany haram, kelinniń sálemin shırk deıdi, qabirge barǵanda duǵa qylmaıdy» degen sıaqty aıyptaýlar aıtady. Onyń bári – jalǵan sózder. Ǵulamalar kórsetip ketken jol - meniń jolym. Mazhab - mańdaıǵa ustap otyrǵan baǵdarshamym. Balaǵym ımamdardikindeı, quran oqyp, saýabyn baǵyshtaımyn, ólimdi eske alý úshin qabirge zıarat etem, duǵaǵa qol jaıamyn, namazym Hanafı boıynsha, suranǵan ortada dombyra tartyp, arnaý, terme aıtamyn. Qazaqtyń dástúrin "prıkol" deıtin, alys-beris, jón-josyqty "ysyrap" sanaıtyndarmen ymyrasyzbyn. Sebebi, din dińgek bolsa, dástúr – ár berer japyraǵy. Arýaqty syılaımyn, biraq syıynbaımyn. Adyraspannyń emdik qasıetin, vırýstardy óltiretinin moıyndap, birneshe ret úıde tútetkenmin, biraq quran oqyp, azan aıtqandaı úıden jyn-shaıtandy qýady dep eseptemeımin. Islamnyń ǵylymdy qoldaıtyn din ekenin bilgendikten zamanaýı jetistikterdi baǵalaımyn. Orta ǵasyrǵa tartatyn dálelsiz, dúbara dúnıelerden aýlaq júremin. Alla ult-ult qylyp, ulys qylyp jaratqandyqtan ulttyq qundylyqtardy saqtaýǵa, onyń órkendeýine úles qosýdy mindetim dep esepteımin. Biz ózi qazaqty qazaq qyla almaı, sýyǵan baýyrdy jaqyn tarta almaı júrgen kezde, «Men – qazaqpyn, men qazaqtyń saltyn qurmetteımin» degen adamdy «Joq, sen – qazaqtyqqa qarsysyń. "Joq, sen – basqa ulttyń múddesin kózdegen adamsyń" dep ıterý – pendeshilikten basqa eshteńe emes. Bul tek qana «Japtym jala, jaqtym kúıe» degen tómengi deńgeıdegi usaq áreket dep esepteımin.

Sonymen birge Dáýren Darıabek esimdi jýrnalısiń aıtýy boıynsha, 2015 jyly Asyl arnalyq birneshe túsirilimniń Saýd Arabıasyna emin-erkin kirgendigin aıtqan. Ol kamera, shtatıvterden bólek «Steream-box» sıaqty úlken apparattardy alyp júrgendigin jáne Mına jazyǵynda tikushaqtyń ishinde túsirilim jasaǵandaryńyzdy kórgen eken. Ol óziniń feısbýk paraqshasynda «Asyl arna» telearnasyn Saýd Arabıasynyń resmı arnasy ma nemese jasyryn arnasy ma?» degen saýal qoıdy. Bul saýalǵa qalaı jaýap beresiz?

"Asyl arnanyń" Saýdıaǵa qatysy qansha?" degen saýal memlekettik deńgeıde, tipti, parlament minberinde depýtattar aýzynan talaı márte aıtylǵan jáne talaı márte bul tóńirekte úlken-úlken áńgimeler men zertteýler bolyp, onyń núktesi nyq qoıylǵan.
Kóbine eldiń aıtqysy keletini ne nárse? Birinshiden, osy "Asyl arna" ashylar aldynda Saýd Arabıasy TMD keńistiginde «Makka» degen orys tilindegi spýtnıktik arna ashpaqshy bolǵan. Sonyń ókilderi Qazaqstanǵa, Reseıge, Tatarstanǵa, Ýkraınaǵa, Sheshenstanǵa kelip, tıisti adamdarmen sóılesken. Sol kezde jeke stýdıa bop, derekti fılmder túsirip júrgen bizge de ártúrli usynystar túsken. Biz birden sol kezdegi bas múftı Ábsattar Derbisálimen aqyldasa otyryp, ol ıdeıanyń durys emes ekendigin, Saýd Arabıanyń arnasynyń bizge kerek emes ekendigin, sol jaqtan kelgen ókilderge de jáne ózimizdegi ókiletti adamdarǵa da túsindirý arqyly sol usynystan basy bútin bas tartqyzǵan adamnyń birimiz, kerisinshe. Sóıtip keıinnen nege biz ózimizdiń jergilikti, otandyq aǵartýshylyq arnany ashpasqa degen ıdeıa týyndaǵan bolatyn. Iá, sol kezdegi kelip-ketip júrgen arabtar bizben sýretke túsip, óz baǵdarlamalaryna suhbat ta alǵan shyǵar. Tipten, "Biz telearna ashý ıdeıasymen kelmegende, senderde ondaı oı týyndar ma edi?" dep te aıtyp júrýi múmkin. Biraq aqıqat nárse, "Asyl arnanyń" qarjylyq, konsepsıalyq turǵysynan da nemese qandaı da bir taqyryptyq mazmun, maǵynadan da shetelge eshqandaı da qatysy joq. Odan quzyrly oryndar tolyqtaı xabardar.
Al endi bizdiń qajylyq saparymyzǵa oraı Dáýren baýyrymyzdyń jazǵan jalasyna sol kezdegi, ıaǵnı 2015 jyldarda Asyl arnanyń baǵdarlamalar bóliminiń jetekshisi bolǵan kásibı maman, ótkir jýrnalıs Toqtar Jaqash aǵamyz óziniń feısbýk áleýmettik jelisindegi paraqshasynda tolyqqandy jaýap berdi dep esepteımin. Oǵan meniń alyp-qosarym joq. Ekinshi aıtarym, qajylyq – ol álem musylmandaryna ortaq dúnıe. Jasyratyn eshnársesi joq, biz jyl saıyn osy saparǵa baryp, ol jerde túsirilim jasaıtyn bolǵandyqtan "Asyl arna" jigitteri ábden kánigilenip alǵan. Qazaqstandyq basqa arnalarǵa qaraǵanda qajylyq maýsymyn túsirýdi, ol jerdegi jumystardy ıgerýdi, ol jerde qandaı kedergi bar, qandaı jeńildik bar ekenin biz jaqsyraq bilemiz. Biz qandaı tehnıkanyń shekaradan ótetinin, qandaı talap keri qaıtaratynyn tipti jattap alǵanbyz. Qajylyq nemese Aqparat mınıstrligine aldyn ala xat jazyp, álemniń órkenıetti BAQ ókilderi sekildi tirkeýden ótemiz. Texnıkamyzdyń tizimin jiberemiz. Keıbir áýedegi túsirilimdi tek "Asyl arna" ǵana emes, álemniń túkpir-túkpirinen kelgen júzdegen telearnalar kezekpen turyp, aldyn ala alynǵan ruqsat boıynsha 15-20 mınýt aralyǵynda túsirip alady. "Asyl arnaǵa" elden erekshe jasalǵan jaǵdaı joq. Tek erterek qamdanǵanymyz ǵana – olja. Al qazaqstandyq basqa telearnalar ondaı úlken daıyndyqpen barmaıdy. Jibergen mamandary birinshi ret kelgendikten aldarynan túrli kedergiler kezdesedi. Al biz jylda jumys istep jatqandyqtan, ondaı máselelerdi búge-shúgesine deıin zerttep alǵanbyz. Biz qaı jerde polısıa qyzmetkerleri kamerany tartyp alady, qaı jerde fotoaparatpen, qaı jerde úlken kameramen túsirý kerek ekenin jaqsy bilemiz. Sebebi "Asyl arnanyń" ókimet tarapynan arnaıy jiberilgen mısıa ókilderimen birge bul saýapty qyzmetti atqaryp júrgenine 10 jyldaı ýaqyt boldy. Sondyqtan ony saıasılandyrýdyń esh qajeti joq.

Qoǵamda siz týraly ǵana emes, sizdiń otbasyńyz týraly da kóptegen pikirler kezdesedi. Keıbir adamdar qoǵamdyq oryndarda áıelińizdiń qara nıqab kıgenin, qasynda sizdiń kele jatqandyǵyńyzdy kórgendigin aıtyp jatady. Áıelińiz ben otbasyńyzdy kópshilikke ne sebepti kórsetpeısiz?

Ózi murnynan shanshylyp júrgen jandy qoǵamǵa shyǵaryp, áleýmettik jeliniń talqysyna salýyma qandaı qajettilik bar? Adamnyń otbasy – onyń názik tusy. Sondyqtan ár adam óz názik tusyn asa aıalap, kóldeneń kók attynyń kózinen, qaımana kúnshildiń sózinen saqtaýǵa tyrysady. Endeshe, bul meniń tańdaýym. Biz qashan ózgeniń jeke ómirin syılaýdy úırenemiz – sol kezde naǵyz quqyqtyq qoǵam quramyz dep oılaımyn.
Bilgisi kelgender úshin aıtarym, úıde tek qazaqsha sóılesemiz. Jubaıymnyń qazaqylyǵynan shyǵar, qonaq arylmaıdy. Ulttyq dástúrden jerigen jerimiz joq. Jubaıym qarapaıym qazaqı tárbıege qanyp ósken qyz. Elden asyp ta, qalyp ta bara jatqan eshteńesi joq. 5 bala tárbıelep otyrǵan ana. Kúıeýiniń qabaǵyn baǵyp, rızashylyǵyn alyp otyrǵan jar. Ata-enesiniń qyzmetin jasap, qonaǵyn kútip, batasyna bólenip otyrǵan kelin. Júzin jasyryp, qara kıgen jan emes. Úıde otyrsa da aǵylshynshasy men arabshasy menen jaqsy. Uldy qaýyzǵa, qyzdardy bıge aparyp-ákelýden qoly tımeıdi. Áleýmettik jelige tirkelgenmen kirýge ýaqyty joq. Tipti, qoǵamda kúıeýi týraly osynsha áńgimeniń bolyp jatqanyn da bilmeýi múmkin. Bilgende ne isteıdi?! Ýaıymdatyp qaıtemin?
Otbasy – jigittiń tynyshtyq tabar tóri. Úıinde bereke joq jigittiń túzde tirligi túzelmeıdi. Meniń kózim jetken nárse – osy. Allaǵa shúkir, ol jaǵynan jolym boldy.

Feısbýk áleýmettik jelisinde tanymal zańger Aıgúl Orynbek te sizdiń sáláfıt aǵymyndaǵy belgili tulǵany jastar arasynda nasıhattap júr dep pikir bildirgen bolatyn. Bul jaıt birneshe BAQ-ókilderiniń arasynda da talqyǵa salyndy. Siz Aıgúl hanymǵa jaýap berseńiz de, ol sizdi dattaýyn doǵarar emes. Osy týraly da aıtyp ótseńiz.

Aıgúl qaryndasymyzdyń sózderi ultqa janashyr sıpatta bolǵanmen, shyndyqqa janaspaıtyn tusy kóp. Sondyqtan posttaryndaǵy mátinge qatty mán berip júrgen joqpyn. Daýsy jýan shyǵyp jatqanymen, joly jińishke qaryndasym ǵoı. Meni basqa nárse alańdatady, basqa nárse oılandyrady.
Osyndaı qarakózderimizdiń tolyq zerttemegen, ózine aıdaı aıqyn bolmaǵan taqyryptarmen júıkesi sharshap, jurtqa jan aıqaıyn jetkize almaı jabyǵyp júrgenine biz, erkekter kinálimiz-aý. O zamanda bu zaman, qazaq qyz balasyn qashan qoǵamnyń talqysyna tastap qoıyp edi?! Baıǵyzdaı ulytyp, baqadaı shýlatyp daýryqqan daýly iske qyz balasyn jumsap pa edi? Borbaılatyp shapqyzyp, boz ingendeı yńyrantyp, boqtasań da qaıtpa dep jaǵa jyrtysqan janjaldyń basyna aparýshy ma edi? "Qylysh qynyn joǵaltsa, qol kesedi, qyz qylyǵyn joǵaltsa, jol kesedi!"
Másele Aıgúlde emes, másele sheshetin erkektiń azaıǵanynda, mámile jasaıtyn erdiń maıdalanǵandyǵynda. Qyzyn qylyqty qylyp ósirip, minezin jibekteı qylyp qulpyrtatyn ákeniń tapshylyǵynda. Qaryndasyn alaqanǵa sap aıalaıtyn, kóptiń kóztúrtkisinen qyzǵanyp, kóńiline kirbiń shaldyrmaı qamqor bolatyn aǵalardyń joǵalǵandyǵynda. Erkektiń bári tý ustap tursa, arýlar atynyń shylbyryn ýystap turmas pa edi? Erkek bitken qoǵamnyń jyrtyǵyna jamaý bop júrse, arýlar úıde maxabatqa alaý bop júrmes pe edi? Nege deseńiz, biz qyzdarymyzdyń tolyqqandy júregi tynyshtyq taýyp, sengen azamaty sertinen taımaı, ár kúni shattyqqa toly shadyman ómirmen qamtamasyz ete almaı jatyrmyz. Eger er azamattar arýyn alaqanǵa salyp, minin emes, minezin baǵyp, qasıetin qaıraqtaı janyp, energıasyn jaqsy iske jaǵyp otyrsa, bilegin sybanyp daý izdeıtin, jaǵasyn jyrtyp jaý izdeıtin áıel balasy qalmas edi. Názik qyzdardyń munshalyqty beti ashylyp, tili qyshymas edi. Ártúrli beıádep sózder normaǵa aınalmas edi. Jandaıshap jurttyń "bárekeldisine" arbalmas edi. Biz, erkekter kinálimiz. Arýlarymyzdy ashyndyrǵan da, arlylarymyzdy sheshindirgen de ózimiz. "Áı" deıtin áje tabylsa da, "Qoı" deıtin qoja bola almaı júrmiz. Sosyn kimge, ne dep renjımiz? Árıne "betten alady", búldirshin kezde bedelińdi kórsete almasań. Árıne "tóske shabady" tórkindep keletindeı tór taýyp bere almasań. Qarakózderge qamqor bolar, sharapatymen shalqar bolar er azamattardyń azdyǵy, qyz bop kıinip, qyz bop sóıleıtinderdiń ezdigi – eń úlken qasiretimiz. Iá, qazaqta "etegin túrip jaýǵa shapqan, eriniń búrip alǵa shapqan" batyr qyzdar kóp bolǵan. Eldiń basyn biriktirip, jurtty uıystyrǵan dana, aqyldy analar da az bolmaǵan. Keı arýdyń esimimen bekerge taıpanyń aty atalyp, rýdyń nyspysy bekitilmegen. Hanǵa qadiri ótken, tipti, Paıǵambarǵa (S.Ǵ.S.) aqyl aıtqan adal jarlar da bolǵan. Men qyz balanyń qoǵamdyq deńgeıde qyzmet etip, eldik problemaǵa ún qosqanyna qarsy emespin. Biraq bilmeıtin jerge iz qaldyryp, bilmeıtin adamǵa sóz keltirip, ónbeıtin daýdy, óspeıtin elge qýǵyzyp, dostan jaý jasap, sybystan daý jasap otyrǵan kezde nalısyń, ne aıtaryńdy bilmeısiń.
Sondyqtan Aıgúl qaryndasymyz men jaıly tolyq bilmegendikten, osylaı aıtyp jatqan shyǵar. Qazaq aıtady ǵoı: «Kisi tanymaǵanyn syılamas», «Kisi – bilmegenniń dushpany» dep. Zańger Aıgúl qaryndasymyz jabyqqanǵa járdem beretin, qamyqqannyń kóńilin tabýǵa tyrysatyn qazaqtyń qyzy ǵoı. Jaqsylyq oılap, jany yshqynyp júrgen shyǵar. Aldaǵy ýaqytta biler, tanyr, pikiri ózgerer, oǵan ýaqyt kerek qoı, men oǵan asyǵyp jatqan joqpyn. Ár nárseniń qaıyry bar. Daýlasyp júrgender dos bop jatady. Syılasyp júrgender jaý bop jatady. Ómir ǵoı. Keıde qarap turyp, kóshede ashynǵan qyz kórsem, qamqor áke, aıalar aǵa bolmaǵanyn sezem, ashylǵan qyz kórsem, "áı" deıtin áke, qyzǵanar aǵa joq ekenin sezem. Árkim qol astyndaǵydan jaýapker. Biz – er azamattar qazaq qyzynyń otbasynda erke, qoǵamda kórkem bolýy úshin, ómirden óz ornyn taýyp, aq shashty áje bolǵansha ádemi minezi, ary men uıaty saqtalýy úshin qam jeýimiz kerek. Qyzdyń ary – erkektiń abyroıy ekenin túsinýimiz kerek!

Bir kezderi siz týraly Dana Nurjigit te, búgin Bıbigúl Dáýletbekqyzy da "Asyl arna", Muhamedjan Tazabek adamdardy satyp alýmen aınalysady dep aıtqan bolatyn. Olardyń aıtqandary qanshalyqty shyndyqqa janasady?

Bul saýaldaryńyzdyń barlyǵy ápke-qaryndastaryma da qatysty eken. Sońǵy saýalyńyzǵa men bylaısha jaýap bergim keledi. Aqyn bolǵan soń, armanshyl boldyq pa, "arý" degen uǵym jaıly kóp oılanatyn edik...
Keıde ekrannan qazaqtyń ózi ádemi, ózi minezdi, ózi bıazy, ózi qylyqty, ózi aqyldy qyzyn kórsek qatty qýanyp, tańyrqaı qaraıtynbyz. Kópke deıin kóńiliń ósip, qazaq bolyp týǵanyńa, qazaqtan osyndaı qyz týǵanyna Qudaıyńa shúkir aıtyp, qýanyp júresiń. Ol arýdyń ekrannan danalyqpen aıtqan sózi, jan-jaǵyna shattyq shashqan kúlkisi qazaqqa kerek shıpa, em sekildi sezinip, súıinip, súısinesiń. Sóıtip olardyń syrtynan, mine, qazaqtyń naǵyz arýy, sol aman bolsynshy, sonyń joly bolsynshy dep júresiń... Kórmeı, bilmeı, syrtynan maqtap, sýyq sózden qorǵap, pushaıman bop júresiń. Ekrannan sóılep jatsa, bir sát ne aıtyp jatqanyna mán bermeı, qazaq arýynyń sımvolyna syrttaı qurmet sezimimen bas shulǵyp turasyń... Meniń kóz aldymdaǵy sondaı kórkem, sondaı talǵampaz, sondaı bekzat arýlar – osy Dana ápkem menen Bıbigúl qaryndasym edi. Ókinishti! Sondaı bıikte turǵan, qol jetpesteı talǵampaz arý kóringen adamdar bir kúni sen jaıynda, sen jumys isteıtin arnań jaıynda bilmesten, óte tómen, ósek deńgeıindegi jan jabyrqatar pikir aıtyp jatqanda...
Pás pendelerdiń las áńgimelerin armandaı bolǵan arýlardyń aýzynan estip jatqan kezde renjimeısiń, jaýap ta bermeısiń...
Birtúrli, muńaıyp, bir núktege qarap qalasyń...
Sebebi, men olardy eshýaqytta syrttaı sózge erip, jaýapsyz sybaıdy dep oılap kórmeppin. Aqylyna kórki saı arý dep qana júre berippin.
Biraq áýelden sen úshin, qıalyńda qymbatty bolǵan, qazaq úshin symbatty bolǵan, sulýlardyń kerbez tulǵasy sanańda shytynaǵan shyny sekildi úgitilip bara jatqan kezde ózińdi aıaısyń...
Meniń basqa aıtarym joq.

Suhbattasqan: Ásel Bolatqyzy