Almaty qalasynyń seımoqaýipti aımaqta ornalasqany belgili. Qala turǵyndaryna biliner-bilinbes jer asty dúmpýleri jıi bolyp turady. Sońǵy ýaqyttary el arasynda Almaty qalasynda eń iri jer silkinisi oryn alady degen aqparat tarap ketti. Ásirese 2017 jyldyń sońy men 2018 jyldyń basy qalada alapat jer silkinisi ornaýy múmkin ekeni aıtyldy. Osy týrasynda Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi Almaty qalasy seısmologıa ınstıtýtynyń dırektory Ánýar Boranbaıdan istiń mán-jaıyn anyqtap kórdi.
– Almaty qalasynda jaqyn ýaqytta eń iri jer silkinisi bolýy múmkin degen aqparat qanshalyqty shyndyqqa janasady?
Mundaı aqparatty kim aıtyp, taratyp júrgenin bilmeımin, bizdiń ǵalymdar, seısmologtardyń bulaı aıtýy múmkin emes. Iá aıtqan shyǵar, biraq naqty jer silkinisi bolady dep emes, tek álsiz seısmıkalyq qubylystar ornaýy múmkin ekenin jetkizdi. Ol ras. Sondaı-aq, iri jer silkinisi bolýy múmkin degen boljamnyń joq ekenin de eskertti.
Búginde aıtylyp, jarıalanyp jatqan aqparattyń bári jalǵan. Eger Seısmologıalyq baıqaýlar men zertteýler ulttyq ortalyǵy zerthanasynyń meńgerýshisi Kúrskeevtiń jáne meniń bergen suhbattarym men pikirlerimdi durystap oqıtyn bolsańyzdar, Almatyda aldaǵy kúnderi álsiz seısmıkalyq qubylystar ornaýy múmkin ekenin, al jaqyn ýaqytta iri jer silkinisi jaıly boljamnyń joq ekenin basa aıtqan bolatynbyz.
– Ábdirahman Kúrskeev Almaty oblysynda iri jer silkinisteri bolýy múmkin úsh oshaq saqtalǵanyn aıtty. Olar: Vernyı, Shelek jáne Kemın. Sońǵy aqparattarǵa sáıkes bul aýdandarda osydan birneshe jyl buryn oryn alǵan alapat jer silkinisteri jaqyn ýaqyttarda qaıtalanýy múmkin. Buǵan ne deısiz?
Iá Kúrskeev Almaty oblysynyń ár buryshyndaǵy úsh oshaqty atady. Ol aımaqtarda XIX-XX ǵasyrlarda eń qatty jer silkinisteri bolǵan. 1887 jyly Vernyı, 1889 jyly Shelek, al 1911 jyly Kemın jer silkinisteri bolǵan, ári joıqyn jer silkinisi ekenin aıta ketý kerek. Búgingi kúni seısmıkalyq qubylystardyń oshaqtary saqtalǵan, ári qaladan alshaq ár aımaqta ornalasqan. Bul oshaqtarda 1911 jyldan beri búgingi kúnge deıin 24-ke jýyq seısmıkalyq qubylystyń oryn alǵan. Biraq bul qubylystar Almaty qalasynyń turǵyndary úshin qatty sezile qoımady. Qala qırap, qalpyna kelmeıtindeı jaǵdaı oryn alǵan joq, ony ózińiz de bilesiz. Jer asty dúmpýleri 4-5 baldan asqan joq.
Sondaı-aq, Ábdirahman Kúrskeev búgingi tańda iri jer silkinisi bolmaıtynyn 80%-ǵa rastady.
Eger tepe-teńdik buzylatyn bolsa, eskertý birinshi kezekte bizge keledi. Apta saıyn boljamdyq komısıa otyrysy bolyp turady. Jáne biz Tótenshe jaǵdaılar departamenti, Atqarýshy bılik qyzmetine bolǵan jaǵdaılardy, ózgeristerdi, boljamdardy baıandap otyramyz.
– Iaǵnı almatylyqtarǵa alańdaýdyń qajeti joq qoı...
Búgingi tańda alańdaıtyn dáneńe joq. Eger qandaı da bir jaǵdaı ornaýy múmkin bolsa, bul týraly birinshi kezekte Almaty qalasy Tótenshe jaǵdaı qyzmeti jáne Tótenshe jaǵdaı komıteti biletin bolady. Atqarýshy bıliktiń ókilderi de habardar bolady. Sondaı-aq halyqqa eskertedi. Al qazirgi tańda Almaty qalasynyń turǵyndaryna qazirgi ýaqytta alańsyz uıyqtaı berýge bolady.
– BAQ betterinde halyqtyń úreıin alatyn aqparattardyń tarap ketýine ne sebep?
Biz qashan da bolýy múmkin qubylystardy aıtamyz. Biraq búginde, taǵy da qaıtalaımyn, álsiz seısmıkalyq qubylystar baıqalýy múmkin! 2017 jyly qala turǵyndary 6 jer asty dúmpýlerin sezdi. Olar Qytaıda, Qyrǵyzstanda bolǵan jer silkinisteriniń bizge tıgen áseri ǵana. Ázirge Almatyda osyndaı qubylystar tirkelgen jáne ol qubylystar 2-3 baldan aspaǵan, tek Qytaıda bolǵan iri jer silkinisiniń áseri Almatyǵa 4 baldyq jer asty dúmpýleri retinde sezildi.
– Eger de Almatyda joıqyn jer silkinisi bolǵan jaǵdaıda qala buǵan daıyn ba nemese qanshalyqty daıyn?
Bul endi basqa másele. Jalpy jedel bolmasa da, jumys atqarylyp jatyr. Tender ótkizildi. Qazaq ǵylymı-zertteý jáne jobalaý-eksperımentaldyq seısmıka tózimdi qurylys pen sáýlet ınstıtýty bul máselemen aınylysyp jatyr. Arnaıy mamandar jumys isteýde. Alaıda olar bizdiń málimetter aıasynda ǵana jumys istep otyr. Biz seısmıkalyq qaýipti zonalardyń kartasyn jasaımyz, jasap bitirýge tyrysamyz. Tek bir másele bar - jobanyń bastamasymen men qorytyndysyn qaraıtyn bolsaq, qala aýmaǵynyń jyl ótken saıyn ósip kele jatqanyn baıqaımyz.
Qala aýmaǵyn anyqtaý úshin biraz ýaqyt ketti. Árıne, qarjy jetkiliksiz. Alaıda qorytyndy jasaý úshin áli de ýaqyt kerek.
Sondaı-aq ǵımarattardy ártúrli baǵytta jalpy qaraý kerek. Eń iri jer silkinisteriniń qaıda bolatynyn, qala ǵımarattarynyń oǵan qalaı tótep beretinin nemese qıraý múmkindikterin zertteý arqyly sesmıkalyq qaýip baǵlanady. Biz kez kelgen bolýy múmkin iri seısmıkalyq qubylystardy úlgilegen kezde, Almaty qalasyndaǵy qaı ǵımarattyń seısmıkalyq iri soqqyǵa tótep bere alatynyn anyqtaı alamyz. biz munyń bárin anyqtaǵan soń qala bıligi qaı ǵımarattyń iri jer silkinisi saldarynan qıraýy múmkin ekenin biletin bolady. Sonda jer silkinisiteriniń oshaqtary - Kemın, Shelek, Vernyıda jumys jalǵasady.
Bul jumystar Almaty oblysyna ǵana emes, Ońtústik Qazaqstan men Jambyl oblystaryna da qatysty. Sebebi bir-birine jaqyn ornalasqan aımaqtar bolǵandyqtan, seısmıkalyq qubylystardyń áseri de meılinshe baıqalady.
– İri jer silkinisi bolǵan ýaqytta qalany ne kútip tur?
Biz ondaı ýaqytta ózge oblystar men memleketterden kómek kútemiz. Tótenshe qyzmet kórsetý ortalyǵy qıraǵan aımaqta zardap shekkenderge jedel kómek kórsetýge kirisedi.
BAQ betterinde taraǵan Almaty qalasyndaǵy iri jer silkinisi týraly aqpar jalǵan. Jer silkinisi bolýy múmkin, alaıda qala turǵyndary úshin qaýipti emes.
