Memleket pen qoǵamdy uıymdastyrýshy kúshtiń biregeıi – memlekettik til. Táýelsizdik alǵan jyldar ishinde memlekettik tilimiz de elmen birge jetilip, qoldanys aıasy keńeıe tústi. Onyń árbir satysynan Elbasynyń qoltańbasyn kórýge bolady. «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamalyq maqalasynda Elbasy «Halqymyzdyń tamyry tarıhynyń tereńinen bastaý alatyn rýhanı kody bolady...Jańa turpatty jańǵyrýdyń eń basty sharty – sol ulttyq kodyńdy saqtaı bilý» degen bolatyn. Rýhanı kodtyń túp tamyry memlekettik tilde jatyr.

Tutas qoǵamnyń jáne árbir qa­zaq­stan­dyqtyń sanasyn jańǵyrtýdyń Elbasy usynyp otyrǵan árbir baǵy­tyn júzege asyrý, sondaı-aq «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy til týraly» Zańynyń, Tilderdi damytý men qoldanýdyń 2011 - 2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynyń oryndalýyn qamtamasyz etý, til saıasatynyń negizgi basty baǵyttarynyń biri onomastıka – «Jer-sýdyń aty – tarıhtyń haty» degendeı aqtańdaqtardy joıyp, óskeleń urpaqtyń eliniń tarıhyna degen patrıottyq sezimin oıatý baǵytyndaǵy jumystardy nyǵaıtý, ekinshi úlken sala – termınologıa, Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń janyndaǵy Respýblıkalyq termınologıalyq komısıasy bekitken termınderdi standarttaý, termınologıalyq qordy birizdendirý, úshinshi úlken sala – tarıhı mańyzdy qadam, búgingi kúnniń ózekti máselesi – latyn qarpine kóshý jáne t.b. jumystardy júzege asyrý Tilderdi damytý jáne qoǵamdyq-saıası jumys komıtetiniń aldynda turǵan basty mindetterdiń biri.

Sonymen qatar Elbasy eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq baǵyt-baǵdaryn anyqtaıtyn jyl saıynǵy Joldaýyn jasap keledi. Osy Joldaýlarda memlekettiligimizdiń tiregi retinde memlekettik tildiń órisin keńeıtý jaıyna aıryqsha toqtalyp otyrady. Bir-biriniń jalǵasy ispettes jasalyp otyrǵan Joldaýlar turaqty til saıasatyn júrgizýge arqaý bolýda.

Nátıjesinde elimiz Táýelsizdik alǵan jyldardan bastap tilderdi damytý salasynda eleýli jetistikterge qol jetkizdi.

Respýblıkamyzda memlekettik tildi oqytýdyń ádistemelik bazasy qalyptasty. Osy jyldar arasynda kóp deńgeıli oqý-ádistemelik keshender, ertegiler, balalarǵa arnalǵan ádebıetter, salalyq sózdikter, tanymdyq, ǵylymı, pýblısısıkalyq kitaptar shyǵaryldy.

Táýelsizdik jyldary qol jetkizilgen jetistikterdiń biri jer-sý, obektiler ataýlaryna biryńǵaı kózqarasty qalyptastyrý, olardyń esebin júrgizý tarıhı ataýlardy qalpyna keltirý maqsatynda Onomastıkalyq komısıa jumysyn bastady. Osy jyldar arasynda respýblıka boıynsha onomastıkalyq ataýlardy retteý jumystary júrgizildi.

Sonymen qatar táýelsizdik alǵan ýaqyttan beri Alash arystaryn el esinde máńgi qaldyrý maqsatynda olardyń esimderin birqatar obektilerge, ákimshilik aýmaqtyq birlikter men olardyń quramdas bólikterine berý jumystary júrgizildi. Nátıjesinde búgingi tańda respýblıka boıynsha Á. Bókeıhannyń, A. Baıtursynovtyń, M. Jumabaevtyń, M. Dýlatovtyń, M. Shoqaıdyń esimderimen birneshe kósheler men obektiler atalady. Sonymen birge ústimizdegi jylǵy27 qarashadaótkizilgen QR Úkimetiniń janyndaǵy Respýblıkalyq onomastıka komısıasynyń kezekti otyrysynda Qaraǵandy oblysyBalqash qalasynyń №15 mektep-lıseıineÁlıhan Bókeıhanovtyń esimin berý, Prıozersk qalasynyńOzernaıa kóshesin– Alash kóshesi, Sátbaev qalasyndaǵy Pervostroıteleı kóshesin – Alash kóshesi, Almaty qalasynyń birqatar kóshelerineJansha Dosmuhamedovtiń, Teljan Shonanulynyń, Smaǵul Sádýaqasulynyń, Aqtóbe qalasynyń L.Mırzoıan kóshesine – Álıhan Bókeıhanovtyń, Garnızon kóshesine – Jansha Dosmuhamedulynyń esimderin berý jóninde Komısıanyń oń qorytyndysy berildi.

Sonymen birge búgingi tańda ıdeologıalyq turǵydan eskirgen, qaıtalanatyn ataýlardy tarıhı jáne dástúrli ataýlarmen ózgertý jumystary da qyzý qolǵa alynyp otyr.

Aqtóbe qalasyndaǵy Pýgachev kóshesin – Muhtar Áýezov, S. Razın kóshesin – Máshhúr Júsip Kópeıuly, Pervomaıskıı kóshesin – Syrym batyr, R. Lúksembýrg kóshesin – Dına Nurpeıisova, D. Bednyı kóshesin – Qasym han, M.T. Ráhov kóshesin – Mahmud Qashqarı, sondaı-aq Kobozev, Telman,Aǵ.Korostylevtar, Krasnoshekov, Jýkovskıı, V.F.Zınchenko, V.I.Chapaev, Dekabrıster, Kotovskıı, Vorovskıı, Kıselev, Lenıngradskıı, Zemledelcheskıı, Patolıchev, Babýshkın kóshelerine,Taraz qalasyndaǵy Vıshnevaıa kóshesin – Merýert, Klýbnıchnaıa 1 kóshesin – Uzyntaý, Lesnaıa kóshesin – Balqaraǵaı, Abrıkosovaıa kóshesin – Qazyna, Bolotnaıa kóshesin – Aqbaqaı, Pavlodar qalasyndaǵy Lenın kóshesin – Astana, Pavlodar oblysy Ekibastuz qalasyndaǵy 70 let VLKSM kóshesin – Bolashaq, Komısarov kóshesin – Saryarqa, Krýpskaıa kóshesin – Yntymaq, Oktábrskaıa kóshesin – Bereke, Qaraǵandy oblysy Prıozersk qalasyndaǵy Beregovaıa kóshesin – Bastaý, Vesennáá kóshesin – Saryarqa,Sátbaev qalasyndaǵy Komarov kóshesin – Máńgilik El, Almaty qalasyndaǵy 114 ataýy qaıtalanatyn kóshemen qatar Fýrmanov kóshesin – Nursultan Nazarbaev kóshesi,Shyǵys Qazaqstan oblysy boıynsha Maıakovskıı atyndaǵy negizgi mektebi – Salqyntóbe, Shevchenko atyndaǵy negizgi mektebi – Qarajal, Krýpskaıa atyndaǵy negizgi orta mektep-ınternaty – Negizgi orta mektep-ınternaty dep qaıta ataý jáne ózgertý boıynsha jáne t.b. usynystarǵa oń qorytyndy berildi.

Sonymen qatar óńirlerboıynsha oblystyq onomastıkakomıssıasyndaAqmola oblysyndaQorǵaljyn aýdanynyń Komýnar aýyldyq okrýgi – Maıshuqyr, Aqkól aýdanynyń Mınskoe aýyly – Sazdy bulaq, Vınogradovka aýyly – Kemerkól aýyly, Oktábrskaıa, Komsomolskaıa, Lenın, Stepnaıa, Stroıtelnaıa jáne t.b. kósheleri Uly Dala, Táýelsizdik, Nurly jol, Jeltoqsan syndy ulttyq tanymǵa jaqyn ataýlarmen, sonymen qatar Abylaı han, Ybyraı Altynsarın, Qanysh Sátbaev, Turar Rysqulov syndy uly tulǵalardyń esimderimen qaıta ataý týraly usynystarǵa, Batys Qazaqstan oblysy boıynsha Belogor, Poltava, Lýben aýyldyq okrýgterimen qatar, M.Mınaeva,Oktábrskaıa, Sovetskaıa,Sentralnaıa, Lenına, Fýrmanova, Chapaeva jáne t.b., Qostanaı oblysy boıynsha Maıakovskıı, Sherbakov, Aleksandrov aýyldyq okrýgteri, Davydenovka aýyly,Ýkraınskaıa, Stepnaıa, Bolnıchnaıa, Zelenyerády, 40 let Oktábrá, Aerodromnaıa, Komarovjáne t.b.,Jambyl oblysy boıynsha40 let Pobedy kóshesi – Jetisý, Shkolnaıa kóshesi – Alash, Klýbnaıa kóshesi – Kúltóbe, Jeleznodorojnaıa kóshesi – Mustafa Shoqaı, Iýbıleınaıa kóshesi – Maǵjan Jumabaev jáne t.b.,Qyzylorda oblysy boıynshaProezdnaıa kóshesi – Aqsý, Gıdroýzel kóshesi – Myńaral, Karernyı tuıyǵy – Shalqyma tuıyǵy, Meteorologıcheskıı tuıyǵy – Moıyldy tuıyǵy jáne t.b., Pavlodar oblysy boıynsha Sovetov kóshesi – Bostandyq, Berezovaıa kóshesi – Aqqaıyńdy, Lesnaıa kóshesi – Shalǵyndy, Stepnaıa kóshesi – Jeńis, Komýnısıcheskaıa kóshesi – Egemen, Sovetov kóshesi – Bolashaq, Naberejnaıa kóshesi – Birlik jáne t.b.ataýlarǵa tarıhı jer-sý ataýlary men dástúrli ataýlarǵa ózgertý jónindegi usynystarǵa oń qorytyndy berildi.Mańǵystaý oblysyndaSovetskaıa, Avıator, VPCH kóshelerimen qatar basqa oblystarda da ulttyq tanymǵa jaqyn dástúrli ataýlarymen ózgertý boıynsha tıisti jumystar júrgizilýde.

Sonymen qatar taǵy bir úlken qol jetkizgen jetistik – respýblıka boıynsha 84 stansıanyń ataýy men transkrıpsıasy ózgerdi. Atap aıtqanda, Vıshnevka temirjol stansıasy – Arshaly, Kırgılda temirjol stansıasy – Álimbet, Djambýl temirjol stansıasy – Taraz, Shıpovo temirjol stansıasy – Tasqala, Rostoshskıı temirjol stansıasy – Beles, Eralıevo temirjol stansıasy – Qaraqıa, Chernovodskıı temirjol stansıasy – Igilik, Sergıevka temirjol stansıasy – Yntymaq, Bırshogyr stansıasy – Bershúgir, Kımpersaı stansıasy – Kempirsaı, Taldy-Kýrgan stansıasy – Taldyqorǵan, Semıpalatınsk stansıasy – Semeı stansıasy, Chý stansıasy – Shý, Býrnoe stansıasy – Borandy,Choldala stansıasy – Shóldala, stansıasy;Ýchbýlak stansıasy – Úshbulaq,Chebakty stansıasy – Shabaqty jáne t.b.

Táýelsizdik – ata-babalarymyzdyń júzdegen jyldarmen ólshenetin arman-ańsarynyń júzege asqan aqıqaty deıtin bolsaq, onomastıkalyq, ulttyq ataýlar halqymyzdyń, óskeleń urpaqtyń eljandylyǵyn, eline degen ulttyq maqtanyshyn bildiretin tárbıelik rýhanı, mádenı mańyzy zor faktory bolyp eseptelmek. Eldigimizdiń kórinisin, bet-beınesin kórsetetin, baıyrǵy qazaq ulty men uly dalasynyń asqaqtyǵyn aıǵaqtaıtyn tarıhı ataýlar men baıyrǵy ataýlardy saqtaý jáne qaıtarý ol búgingi kúnniń máselesi.

Keń baıtaq elimizdiń túkpir-túkpirinde áli de júzdegen, myńdaǵan eldi mekender men uıymdar, mekemeler, ótken kezeńniń otarshyldyq, keńestik-ıdeologıalyq kórinisin bildiretin ataýlar áli de saqtalyp otyr. Aldaǵy ýaqytta eldiń, jerdiń, halyqtyń ulttyq sıpatyn, tarıhyn pash etetin onomastıka máselelerin búgingi saıasatymyzǵa qaraı retteý máselesi áli de jalǵasyn tabatyn bolady.

Táýelsizdik alǵan jyldan bastap termınologıa máselesi de damyp, jetildi. Qazaq termınjasamynyń erekshelikteri, termıntanýdyń tarıhy men keleshegi jáne basqa da termınologıa salasynyń ózekti máseleleri júıelendirile bastady. Qazaq termınologıasynyń ulttyq ereksheligin jańǵyrtý jumystary qolǵa alyndy. Nátıjesinde elimizde termınologıalyq qor21 000 termındi quraıdy. Alǵash ret termınografıany damytý jáne termınderdi birizdendirý maqsatynda 30 tomdyq qazaqsha-oryssha, oryssha-qazaqsha salalyq termınologıalyq sózdik shyǵaryldy.

Sonymen qatar memlekettik tildiń qoldanylý aıasyn keńeıtý maqsatynda 2016 jyly «Tilalemi.kz» portaly, «Termincom.kz» termınologıalyq, «Atau.kz» onomastıkalyq, «Emle.kz» orfografıalyqbiryńǵaı elektrondyq bazalar, ıaǵnı saıttar ashylsa,2017 jylǵy jeltoqsan aıynyń sońynda balalarǵa arnalǵan «Balatili.kz» saıty iske qosylady jáne balalarǵa arnalǵan15 serıadan turatyn «Sóz qazynasy» anımasıalyq fılm,básekege beıim qazaqtildi jastardy kóterý, qoldaý maqsatynda«Enshi» zıatkerlik-tanymdyq saıysy telejobasy kópshiliktiń nazaryna usynylady.

Sonymen qatar 2017 jyldyń basty jańalyǵy, tarıhı mańyzdy qadam, búgingi kúnniń ózekti máselesi – latyn qarpine kóshý.

Elbasynyń «Qazaqstan-2050» Strategıasy halyqqa jarıa etilgennen keıin el ishinde erekshe serpilis týǵyzǵan, jaǵymdy jańalyq retinde eldi eleń etkizgen basty oqıǵanyń biri osy álipbı aýystyrý máselesi boldy. Qalyń jurtshylyq, shyǵarmashylyq ıntellıgensıa, ǵalymdar qaýymy, ásirese jastar jaǵy kópten kútken bul sheshimdi úlken qýanyshpen qabyldady. Olaı bolatyny tabıǵı. Óıtkeni bizde latyn álipbıine kóshý táýelsizdik tańy atqan kúnnen bastap jıyrma bes jyldan astam merzim ishinde kóp talqylanǵan, zerdelengen, qoǵamnyń basym bóliginiń qoldaýyna ıe bolyp, sheshimin kútip júrgen másele.

Latyn qarpin qabyldaý bizge ne beredi deıtin bolsaq, bul eń aldymen, túrki jurtynyń birligin, ózara yqpaldastyǵyn arttyrýǵa ıgi yqpal etedi.

Latyn álipbıine kóshýdiń biz úshin ekinshi bir utymdy qyry – Eýropa elderimen yqpaldasýǵa, ıntegrasıaǵa keńirek jol ashady.

Úshinshiden, ǵylymı aqparattar mol jınaqtalǵan elder qoldanyp otyrǵan latyn álipbıi ǵylymı ıntegrasıaǵa, álemdik ǵylymı keńistikke kirigýimizge de septigin tıgizedi.

Álipbı aýystyrǵanda utar tustarymyzdyń taǵy biri – aqparattyq tehnologıalar tilin meńgerý, olardy qıyndyqsyz paıdalaný múmkindiginiń artatyndyǵy.

Búgingi tańda latyn qarpine kóshý máselesine qatysty Mınıstrlik tarapynan aýqymdy sharalar júzege asyrylýda.

Elbasy 2017 jylǵy 26 qazanda «Qazaq tili álipbıin kırıllısadan latyn grafıkasyna kóshirý týraly» Jarlyqqa qol qoıdy.

Mınıstrlik tarapynan qazir «Qazaq tili álipbıin latyn grafıkasyna kóshirý jónindegi» ulttyq komısıa quryldy. Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstriniń 2017 jylǵy 14 qarashada № 153 ókimimen Qazaq tili álipbıin latyn grafıkasyna kóshirý jónindegi ulttyq komısıanyń quramy men erejesi bekitildi jáne alǵashqy otyrysy ústimizdegi jyly 16 qarashada ótkizildi.

Komısıa quramyna QR Prezıdenti Ákimshiliginiń, Úkimettiń, «Nur Otan» partıasynyń ókilderi, Parlament depýtattary, tıisti mınıstrlikterdiń basshylary, sondaı-aq belgili qoǵam qaıratkerleri men til salasynyń mamandary kirdi.

Mınıstrlik múddeli memlekettik organdarmen birlese qazaq tili álipbıiniń 2025 jylǵa deıin latyn grafıkasyna kezeń-kezeńimen kóshýi boıynsha is-sharalar josparynyń jobasyn ázirledi.

Atalǵan is-sharalar jospary jobasynda qazaq álipbıiniń 2025 jylǵa deıin latyn grafıkasyna kezeń-kezeńimen kóshýi egjeı-tegjeıli kórinis tabatyn bolady. 2025 jylǵa qaraı is qaǵazdar, merzimdi baspasózder, oqýlyqtar bári de latyn álipbıimen basylyp shyǵarylatyn bolady.

Sondaı-aq Bilim jáne ǵylym mınıstrligimen, basqa da múddeli memlekettik organdarmen birlese Sh. Shaıahmetov atyndaǵy tilderdi damytýdyń respýblıkalyq úılestirý-ádistemelik ortalyǵynan, A. Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtynan, M. Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynan, JOO-nan til jáne IT tehnologıa salasyndaǵy sarapshylardy tarta otyryp orfografıalyq, ádistemelik, termınologıalyq jáne saraptamalyq-tehnıkalyq jumys toptaryquryldy. Ulttyq komısıanyń ekinshi otyrysy ótkizildi. Búgingi tańda atalǵan jumys toptary belgilengen josparǵa sáıkes óz jumystaryn júrgizetin bolady.

Qoryta aıtqanda, qazirgi tańda dúnıege keń taraǵan latyn álipbıi túrki jurtynyń túgel bolýyna qyzmet etetin, zamanaýı tehnologıa tilin meńgerý men álemdik aqparattyq keńistikke enýdiń sara joly.Elbasymyz atap ótkendeı: «Qazaq tilin latyn álipbıine kóshirý – bul – ana tilimizdiń jahandyq ǵylym men bilimge kirigýin, ári álem qazaqtarynyń rýhanı tutastyǵyn qamtamasyz etetin biregeı qadam» bolmaq.

Bul qadamdar tarıhymyzǵa, ótkenimizdi saralap, bolashaǵymyzdy boljaýǵa qosar úlesi mol qazyna bolady dep oılaımyn. Tarıhty tereńnen zerttep, urpaqqa ulaǵatty is qaldyrý arqyly ǵana irgeli memlekettigimizdi saqtaı alamyz.