Qamshy.kz aqparat agenttiginiń poshtasyna aqyn Adalbek Aqmadıulymen bolǵan suhbat kelip tústi. Birneshe jyr kitabynyń avtorymen bolǵan suhbatty nazarlaryńyzǵa usynamyz.

Ákemnen suqbat alamyn dep eshqashan oılamaǵan edim. Kúızelip júr. Ádebıettiń shabdaryn minip, shalqyp júrýdi ańsaıdy. Buryndary da ádebıetten alys, bazarda edi. Ol kezde munsha kúıinbegen. Sodan ákemdi tyǵyryqtan ózim shyǵarǵym keldi. Áńgimemiz ádebıetten bastalyp, óziniń shyǵarmashylyǵymen aıaqtaldy... Kóńili páseıse de, pándaýı oıdan ada, perishte kóńildi aqynnyń suqbatyn oqyńyz endeshe...

– Suqbatqa daıynsyz ba?

– Daıynmyn. Qazir qajyp júrmin. Ádebı áńgimeni ańsaımyn. Qara bazardan qol úzgeli ádebıettiń mańaıynan jumys izdep júrmin. Ulyqbek aǵaǵa aıtyp kórsem deımin. Bálkim, bir jumys tabylar. Qazir «Shuǵyla» qonaqúıinde kúzetshimin, bilesiń. Tynysh jumys. Otyryp alyp, jazýǵa bolady. Orystardan bólek, túrikter, aǵylshyndar toqtaıdy. Biraz til syndyrdym oryssha. Sen Qytaıdaǵy oqýyńdy túgesip kelgenshe, birneshe tilde shúldirlemesem de, bir-eki aýyz jetkize alatyn bolamyn.

– Ne jazyp júrgenińizdi bizge aıtpaıtyn boldyńyz?

– Bar armanym «Qarashyq» degen romanymdy aıaqtasam deımin. Adamnyń kózi, odan keıin qabaǵy, odan jamaly bar. Abaıdyń kózimniń qarasy deıtini sodan. Men adamzattyń paıda bolýy týraly áńgimege qyzyǵyp júrmin. Ótkende Adam ata men Haýa ana týraly aıtyp berip em ǵoı. Sol baǵytta oılanyp júrmin.

Qazaqqa Nobel syılyǵyn ápersem deımin...

– Dál qazir neni armandap otyrsyz?

– Jańaǵy romanymdy bitirýdi oılaımyn. On betin aıaqtadym. Tek jaza almaı júrmin. Sosyn qazaqqa Nobel syılyǵyn ápergim keledi.

– Ótkendegi túsińiz týraly aıtasyz ba?

– Túsimde Imanǵalı Tasmaǵambetulyn kórdim. Depýtattyqqa shaqyrdy. Alǵashynda tildese almaı baryp, tildestim. Túsińde tildese almaı, sóılesseń, ol tús oryndalady. Ári ol rahmanı tús edi. Tań ata kórgem. Buıyrsa, bes jyldan soń depýtat bolamyn.

– Sizdiń qataryńyzda ozyq kele jatqan kim?

– Murat aǵań Shaımaran ǵoı. Tunyp turǵan lırık ol. Eshqaısymyz Murat syndy jaza almaımyz.

– Al jastardan she? Siz ashqan jańalyq?

– Jaqsylyq Qazymuratuly. «Qara ala syrmaq» atty kitaby bar. Shynaıy jazady.

Shaımaran jastardy shıyrlap júredi...

– Sol jastarǵa jaqyn júretin kim?

– Jańaǵy Murat Shaımaranuly. Óıtkeni, bir jaǵy QazUÝ-da oqytýshy ǵoı.

– Qazir mektep qalyptastyrdy dep kimdi aıta alamyz?

– Esenǵalı men Tynyshtyqbekti. Ulyqbek aǵa men Svetqalı da jaqsy aqyn. Jastar olardy jabylyp oqıdy.

– Jazylyp, biraq jarıalanbaı qalǵan óleńderińiz bar ma?

– Bir-aq óleńim boldy. «Qarlyǵa qyz» degen. «Qazyǵurttan» shyǵatyn «Aıjanarǵa» qosqam. Qarlyǵa «Qazyǵurttan» bastap, aıaǵymyzdan tik turǵyzyp, óleńdi alyp, kózimshe jyrtyp tastady. Minezi aýyr ol qyzdyń. Taza adam ǵoı. Áıtpese, óleńde artyq dúnıe joq edi. Bir beti qaıtsa, qaıtpaıdy. Tamasha óleń edi. Bir shýmaǵy ǵana esimde. Qaharǵa ushyrady. «Aq jelkenniń» tilshisi bolatyn. Qazir habarsyz qaldym. Onyń ústine qazir ózin ǵana oılaıtyn hálde emes. Bolashaǵyn oılaıdy. Onyń jany taza. Qarlyǵadaı meıirimdi jandy kórmedim. Kózine bar jylýlyqty syıdyrǵan jan. Qaryz dúnıeden shyqpasa da, odan shyǵady. Jarty aýyz jyly sóz de odan tabylady. «Aıjanar» men «Sholpan týǵan joq áli» degen eki kitabymdy bolymsyz aqshaǵa tap-taza ǵyp berdi. Bazarym órtengen tusta, suqbat alyp, sherimmen bólisti. Óziń de «Darabozǵa» qatysqanda búkil jazǵanyńdy tegin oqyp, túzep berdi ǵoı.

3.Qaryndasyma óleń jazý kerek...

– Á, ıá! Áke, suqbatymyz basqasha órbise dep edim...

– Qarlyǵadaı jaqsy adamdar kóp bolsa eken degen baǵytta aıtyp otyrmyn. Basqa oıym joq. Ári suqbatymda atyn aıtqanymdy bilse, eki baýyryn qolyna alyp, týlaıdy, bilem. Jańa Adam ata týraly jazyp júrmin dedim ǵoı, Haýa ana jańaǵy men aıtqan qyz syndy meıirimdi bolsa kerek.  Qarlyǵa eshkimnen eshqashan bas tartpaıdy. Tek ózi kómektesip júrgen jannan kómek suraı qalyp,  jaýap bolmasa, odan múlde qol úzedi. Qaryndasyma óleń jazý kerek. Álemdi sulýlyq pen adamdyq qana qutqarady. Ótkende Balqashqa jınalyp jatqanymda kitabyma baılanysty habarlasty. Úıdegi kórshim kúdiktenip, kim ekenin surady. Qarlyǵa ekenin aıtyp em, kilt toqtady. Ol da qatty syılaıdy.

Eki kitabym túgel satylsa, baıımyn...

– Siz qashan baıısyz?

– Kóńilge baımyn. Júregim jyrǵa toly. Eki kitabym satylyp jatyr. Solar túgel ótkende, qolǵa qarǵa tyshady.

– Kimdi oqyp júrsiz?

– Abaıdy. Men Abaıdan basqa eshkimdi oqymaımyn.

– Shetel men orys klasıkasy qaıda qalady sonda? Abaımen alysqa shaba alasyz ba?

– Abaıda dúnıanyń ilimi jatyr túsingenge. Ár joly qaıta oqyǵan saıyn jańa áser alasyń. Sen aıtqan kitaptardy da oqý kerek, biraq qunyqpaý kerek.

– Qazir nemen kúresip júrsiz?

– Uıat ta bolsa aıtaıyn, semizdikpen. 115 kg bolyp, júre almaı qaldym. Qan qysymym mazalady. Jaqynda aýrýhanada jatyp shyqtym ǵoı 20 kún. Qazir 95 kg-myn. Taǵy 10 kg tastasam deımin.

– Abaı nesimen qundy?

– Men bes nársege syıynamyn. Qudaı, Kún, Jer, Aı jáne arýaq. Abaı da kúndi, nurdy, aýany, sýdy, jerdi aıtqan. Men de bir kezderi dinge berik edim. Uzaq jyl 40 jasqa deıin namaz oqydym. Namazymnan qol úzip qalǵanyma ókinemin.

4.Kúnim túsip, Jaǵanovaǵa ǵana bardym...

– Kiriptar bolyp, kisiniń aldyna bardyńyz ba?

– Altynshash Jaǵanovaǵa azamattyq surap bardym. Qolymda esh qujatym joq edi. Birden sheshim berdi. Úıimniń joqtyǵyn kórip, úı berdi.

– Ókinishińiz ne?

– Seniń jalǵyzdyǵyń. Jeti baýyryń jaryq kórmesten ketti. Anańnyń júregin emdeı almadym. Ulymnyń joqtyǵy janyma batady.

– Jaqynda Ulyqbek aǵa tóraǵa boldy. Jańa Odaqtan ne kútesiz?

– Ádebı prosesten alys júrgendikten be, maǵan báribir. Biraq biraz reforma júretin syńaıly. Jańarsa deımiz ǵoı álbette.

5.Ámirhandy jyrdyń kúıigi alyp ketti...

– «Maraltaı ańyz bolsyn, Ámirhan abyz bolsyn, Jyrdy sezimniń qylyn shertip, Jaras jazsyn» degen sózdi jıi estımiz. Sizdiń qataryńyzdyń tatýlyǵy qaı deńgeıde?

– 68-inshi jylǵylar tatýmyz. Aralas-quralaspyz. Kúni keshe Maraltaı kesh ótkizgen. Bara almadym tek. Aqtóbeden Baýyrjan Babajanulyna kúnde tlıpon soǵam. Ol tamasha jazyp júr. Murat aǵańdy ylǵı kórem. Ámirhannan aırylyp qaldyq. Ony jyrdyń kúıigi alyp ketti. Álibek te óleńniń qamymen júr. Astanada Batyrbolat Aıbolatuly bar. Keler jyly Maraltaıdyń 50 jyldyǵy. Sonda bir bas qosamyz ǵoı.

– Qatty kúızelgen kezińizdi aıtyńyzshy...

– «Órtenip ketti bazarym, órtenip ketti mıymdany» jazǵan ýaqyt. «Halyq sóziniń» birinshi betine aıǵaılap shyqty. Tlıponyma tynym bolmady. Redaktory Qýat Áýesbaı juqalaý kelgen jaqsy jigit. Gazetterdiń dızaıny jaǵynan sol basylym myqty edi.

– Qaı gazet pen saıttyń oqyrmanysyz?

– «Qazaq ádebıetin» úzbeı qaraımyn. «Abaı kz» pen «Qamshyny» qaraımyn. «Qamshyǵa» jan bitti. Jaqsy oqylyp júr. Taqyryptary da qyzyq. Tek ádebıetke kóńil bólmeıdi. Biz sıaqty aqyndardyń suqbatyn sırek beredi. Sony qolǵa alsa, durys bolar edi.

5.Ázirge Gúlnar Salyqbaı jalǵyz...

– Áıel aqyndardan kim myqty kele jatyr?

– Eki bastan Gúlnar apam ǵoı. Qyzdyń sezimin qyldaı ǵyp shertken ol kisiden basqa eshkim joq. Ázirge aqyndardan Gúlnar Salyqbaı jalǵyz.

– Aqyn retinde janyńyz nege aýyrady?

– Eldegi jumyssyzdyqqa. Tepse temir úzetin jigitterdiń qara bazarda otyrǵanyn kózim kórdi. Ózim de sonyń biri boldym. Bizdi tirshiliktiń qamyty qamap aldy.

– Járken aǵa on shýmaqqa deıin esime saqtaı alamyn dep edi... Siz she?

– Men bárin saqtaı alamyn. Oıym tunyq. Qazir kóp nárseni jaza almaı júrmin. Soǵan ókinemin...

Suqbattasqan Saǵynysh Sapar