«Birlik kúnin atap ótý Sovet úkimeti saıasatynan áli de baz keshpegenimizdi bildiredi».

Búgin 1 mamyr – Qazaqstan halqynyń birligi, yntymaqtastyǵy kúni. Bul merekeniń tarıhy áý basta  Eńbekshilerdiń yntymaqtastyǵy kúni retinde atap ótilgeni kópke málim. Al elimiz táýelsizdik alyp, egemendikke qol jetkizgeli merekeniń kórkemdik ataýy men maǵynasy ózgerip, bul kún Qazaqstan halqynyń birligi kúni retinde toılana bastady. 1 mamyrdy Qazaqstan halqynyń birligi kúni dep jarıalaý týraly buıryqqa Nursultan Nazarbaev 1995 jyldyń 15 qazanynda qol qoıdy. Alaıda atalmysh merekeni atap ótýge qatysty búginde el pikiri ekige bólingen. Keıbireýler ony ataýly kún dep esepteıdi, al keı qoǵam belsendileriniń kókeıinen kúdik seıilmeı tur. Munyń sebebin Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi ultshyl azamattardyń ózderinen surap kórdi.

«Eńbekti nasıhattaıtyn bir meıram bolsa...»

Saıasattanýshy Aıdos Sarym 1 mamyrdy atap ótýdiń esh qajettiligi joq deıdi. Sebebi, Aıdos Sarymnyń aıtýynsha, bul kúnniń astarynda Sovet úkimetinen qalǵan ıdeoloıa jatyr.

– Meıramnyń ıdeıasyn, ıdeologıasyn  áli kúnge túsinbeımin. Bul ózi Sovet zamanynda ıdeologıalyq maqsatqa jumys istegen meıram bolatyn. Búgingi kúni kez kelgen qazaq azamatynan meıramnyń mańyzdylyǵyn surasań, eshkim naqty jaýap bere almaıdy. Áıteýir, demalatyn bir kún ekenin ǵana biledi. Birinshiden elimizde meıramnyń sany kóp. Ekonomıkasy aqsap turǵan elge mańyzy joq meıramdar úshin demalýdyń, sol kúnge arnap memlekettik búdjetten aqsha jumsaýdyń qajeti joq. Ekinshiden, sonyń ózinde meıram kerek desek, halyqty eńbekke baýlıtyn, eńbektiń qundylyǵyn pash etetin, sony nasıhattaıtyn meıram etip ózgertýe bolady. Biraq ol úshin demalýdyń qajeti joq. Aqshamyzdy qaıda jibererimizdi bilmeı, demalysty qajet etetin ekonomıkasy damyp ketken el emespiz. Sondyqtan ony meıramdar qatarynan qazir alyp tastasaq, eshkim aýzyn asha almaıdy, – dep dóp basyp aıtty saıasatanýshy.

Buǵan qosa ultshyl azamat osy saryndas birneshe merekege toqtalyp ótti.

– Máselen, 9 mamyrdy Jeńis kúni deımiz. Onyń ózinde bir basqasha oı jatqandaı ózgeristi talap etedi. Menińshe, meıram etip, ony atap óýdi toqtatýymyz kerek. Zulmat soǵystan qaıtpaı qalǵan qanshama azamattar bar. Solardyń denesin izdep taýyp, quran baǵyshtasaq jetip jatyr. Jalpy Sovet úkimetinen qalǵan meıramdarǵa tyń ózgeris, tyń baǵyt qajet-aq. Jańa memleket, jańa dástúr qalyptastyryp otyrmyz. Saıası kompromıs retinde qalyp qoıǵan meıramdardy ózgertip, jańa baǵytqa, ultqa jón silteıtin, eldi jańa qoǵam qalyptastyratyn máselelerge baýlýymyz kerek, – dep túsindirdi Aıdos Sarym.

«Birlik kúnin atap ótýde «Rýhanı jańǵyrýdyń» ısi de joq»

Qazaqstan halqy Assambleıasy Ǵylymı-saraptamalyq keńesiniń múshesi, saıasattanýshy Dos Kóshim de bul merekeni atap ótýdiń, mereke retinde esepteýdiń qajettiligi shamaly deıdi. Sebebi Birlik kúniniń qazaq tarıhyna, Qazaqstan tarıhyna esh qatysy joq. Tipti 1990 jyldary atalmysh merekeni qazaq kúntizbesinen alyp tastaý úshin talpynǵan áreketterin esine túsirdi.

– Bul burynǵy komýnıstik partıa, totalıtarızm kezindegi ıdeologıalyq turǵyda eńbekshilerdiń yntymaqtastyq kúni dep atap ketken kún. 1 mamyr – yntymaqtastyq kúni jáne 7 qarasha –  Qazan revolúsıasy kúni Sovet úkimeti tusynda eń negizgi meıramdar bolǵan. Biz 1989-90 jyldary alǵash partıa qurǵan ýaqytta «bulardy atap ótpeıik» degen nıetpen biraz árekettengenbiz. Tún jamylǵanda kóshelerge «1 mamyr men 7 qarashany toılmaımyz! Bul – komýnıserdiń meıramy!» degen jazýy bar ún paraq ilgenimiz esimde. Sol ýaqyttan beri qarsymyn. Biraq ókinishtisi, táýelsizdik alǵannan keıin de úkimet basyna komýnıstik partıada basshylyq qyzmette bolǵandar keldi de, merekeler de sol kúıi qaldy. Ásirese, halyqtar dostastyǵy dep eseptep júrgen 1 mamyr. Qysqasy muny Sovet úkimetindegi psıhologıalyq mentalıtetti qaldyrýdyń joly dep esepteımin. Sovet úkimeti tusyndaǵy mereke kúnderin ulttyq tanymdaǵy merekelermen almastyrýǵa bolar edi. Alaıda rýhanı jańǵyrýdy kózdegen memleketti, bılikti kórip turǵanym joq. Tipti, rýhanı jańǵyrýdyń ısi de joq, – degen Dos Kóshim Sovet úkimeti tusyndaǵy kóshe ataýlarynan qalaı qutylsaq, merekelerinen de dál solaı bas tartýymyz kerek dep qorytyndylady. Sebebi birlik kúnine arnap belgili bir kúndi belgileýdiń qajeti joq. «Qazaq halqy merekesiz-aq tatýlyqta ómir súrip keledi», – deıdi saıasattanýshy.

Til kúreskeri Rýza Beısenbateginiń pikiri joǵarydaǵy qoǵam belendileriniń pikirinen alshaq bolmady. Rýza hanym Birlik kúnin atap ótý arqyly Sovet zamanynan áli de qol úzbegenimizdi bildiredi dep esepteıdi.

– Burynǵydan aıyrmashylyǵy – Sovet úkimeti tusynda birinshi mamyr kúni demonstrasıaǵa shyqpasań, jazalanatynsyń. Biraq mekemelerdi ál kúnge deıin alańǵa shyǵýǵa mindetteıdi. Qur shyǵyn, bos áýreshilik. Bılik bul kúndi basqasha kórkemdegenimen, maǵyna ózgermegen. Tek Assambleıa kúni degen taqyryppen kópshilik nazaryna usynyldy. Alaıda Assambleıanyń ne istep, ne qoıyp jatqanynan halyq habarsyz, – dedi Rýza Beısenbaıtegi Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisine.

«Halyq arasynda birlik, yntymaqtastyqty eske salyp otyrý kerek»

Qazaqstan – kóp ultty memleket. Elde 150-den astam ult ókilderi bir týdyń astynda tatý-tátti ómir súrip keledi. Al  1 mamyr – Birlik kúni Qazaqstanda turatyn halyqtardy birlikke, yntymaqqa shaqyrady, esterine salatyn taptyrmas kún. Ári mańyzy zor kún.

Dál osyndaı pikiridegi azamattardyń qatary kóp. Birlik bolmasa, elden bereke qashady dep esepteıdi olardyń deni.

Máselen Qazaqstan halqy Assambleıasynyń múshesi, jazýshy Kamal Álpeıisova Birlik kúnine kúdikpen qaraıtyn qoǵam belsendileriniń oıymen múlde kelispeıdi. Onyń atıýynsha, Sovet úkimeti tusyndaǵy túsinikten táýelsiz Qazaqstan áldeqashan arylǵan.

–Birlik degen uǵym kez kelgen memleket úshin eń birinshi qatarda turýy kerek. El aýyzbirshiligi bolmasa, bereke de bolmaıdy. Bul Qazaqstanda turatyn ózge ulttar úshin emes, eń áýeli ózimizge, qazaqqa kerek. Elde qaqtyǵystar bolsa, taıaqtyń ushy qazaqstandyq orysqa ne ózbekke emes, tek qazaqqa tıedi. Sol sebepti bul kúndi óte mańyzdy dep esepteımin. Onyń da sasáı da, adamı da astary bar. Bul tusta qazaq halqynyń birligi úshin Assambleıa da tıisti jumystar atqaryp jatyr. Qazaqtyń basynan talaı zulmat ótti, sonyń saldarynan kóp ultty el boldyq. Biraq jer bizdiki, el bizdiki, osyndaǵy tirshilikti ári qaraı jaqsy damytý úshin birlik áste kerek. Sondyqtan Assambleıa halyqtyń basyn qurap, aýyzbirshilikte ómir súrý maqsatyn alǵa tartý úshin qurylǵan.

Birligimizdi jarqyratyp kórsetetin kún bolýy tıis. Bul kúndi toılaýǵa men de qarsymyn, alaıda halyqtar arasyndaǵy dostyqty, birlikti eske salyp otyrý qajet dep oılaımyn, – dedi Kamal Álpeıisova.

Qamshy.kz aqparat agenttigi  memlekette resmı bekitilgen Birlik kúnimen oqyrmanyn quttyqtaı otyryp, merekeniń el múddesine jumys isteýdegi róline toqtalyp ótýdi jón kórdi. Ár belsendiniń pikirin oqyǵan oqyrman durys-burysyn ózinshe saralap alar degen nıetpen.