"Qazaq handyǵyna 550 jyl" shyǵarmashylyq báıgesine

Qazaq handyǵynyń qurylýy XV ǵasyrdyń 50 jyldarynda Deshti-Qypshaqtaǵy  Ábilqaıyr handyǵyndaǵy saıası jaǵdaı shıelenise túsedi. Osy kezde Kereı men Jánibek sultandar ózderine qarasty halyq bastap, Moǵolstannyń ıeligindegi Jetisý jerine qonys aýdarady.Moǵolstan hany Esen-Buǵa olardy qarsy  alyp, Shý óńirinen Qozybasy degen jerdi bólip beredi. Bul Qazaq handyǵy qurylýynyń basy edi.       Qazaq  handyǵy 1465 jyly quryldy. Bul faktiny Muhamed Haıdar Dýlatı rastaıdy. Ábilqaıyr hannyń Qazaq handyǵynyn qurýylýyna bóget jasamaq bolǵan áreketi júzege aspady. XV ǵasyrdyn II jartysynda Qazaq Handyǵynyń irgesi nyǵaıdy. Kórshi memleketterdiń (Ábilhaıyr handyǵy, Temir jáne Moǵolstan memleketteri) quldyraýy Qazaq handyǵynyń kúsheıýine sebep boldy. Eń, aldymen Qazaq handyǵynyń quramyna Sozaq, Saýran qalalary kirdi. 1480 jyly Kereıdiń balasy Muryndyq han boldy. 1486 jyly qazaq áskerleri Syr boıy qalalary úshin Muhamed Shaıbanıdi jeńdi. XV ǵasyrdy aıaǵyna qaraı Qazaq handyǵynyń Jetisý men Ońtústik Qazaqstandaǵy yqpaly kúsheıdi. Qazaq handyǵynyń quramynda Syǵanaq, Sozaq, Saýran qalalary boldy. XVİ ǵasyrdyń basynda Qazaq handyǵy kúsheıe tústi. 1511 jyly Jánibektiń balasy Qasym han boldy. Qasym hannyń alǵa qoıǵan basty mindeti – Syrdarıa boıyndaǵy qalalardy Qazaq handyǵynyń quramyna qosý. Qasym hannyń bul isti oryndaý jolyndaǵy basty kedergisi Muhamed Shaıbanı boldy. 1510 jyly Qasym hannyń áskerleri Muhamed Shaıbanıdiń áskerin jeńdi. XVİ ǵasyrdyń aıaǵyna qaraı Qasym han Qazaq handyǵynyń jerin ulǵaıtady.

Handyqtaǵy joǵary bılik han qolyna shoǵyrlandyryldy. Salt boıynsha, han taǵyna otyrýǵa rýdaǵy úlken uldyń quqyǵy basym boldy. Han áskerlerdiń bas qolbasshysy jáne joǵarǵy sot qyzmetin atqardy, shet memlekettermen kelissózder júrgizý, soǵys jarıalaý men beıbit bitim jasaý, zańdar shyǵarý jáne handyqtyń búkil aýmaǵyn bıleýdiń bas quqyǵyna ıe boldy. XV-XVII-ǵ. Qazaq handyǵy dáýirinde qazaq etnosynyń materıaldyq jáne rýhanı mádenıetiniń negizgi sıpattary qalyptasty. Qazaq handarynyń Syr boıyna ıelik etý kúresi strategıalyq turǵydan basqa jol joq bolǵandyktan, uzaq ta tabandy túrde júrgizilip keldi. Osy kúrestiń barysy, qazaq handarynyń ishki, syrtqy saıasaty, handyq aýmaǵynyń keńeıýi, Qazaq handyǵy tarıhynyń t.b. qyrlary qazaqstandyq ǵalymdardyń kóptegen eńbekterinde tereńdetile qarastyrylǵan. Syrdarıanyń ortańǵy jáne tómengi aǵysy boıyndaǵy jerler Orta jáne Kishi júz qazaqtarynyń qystaıtyn mekenderi bolatyn. Ol kezde Saryarqa Orta Syrdarıamen etene tyǵyz baılanysta boldy. Osy ólkeni Orta júz qazaqtary qolaıly qystyq jaıylym retinde joǵary baǵalaıtyn. Qazaq dalasynyń jaǵrafıalyq erekshelikterine saı, Shyǵys Dáshti-Qypshaq terıtorıasynda erte ortaǵasyrlar kezeńnen-aq baqtashy qaýymdar qys ýaqytynda ońtústikke - Syrdarıa óńirine, onyń saǵasyna, Qarataý qoınaýyna kelip qystaıtyn mal sharýashylyǵy qalyptasqan bolatyn. Dál osy sharýashylyq sıkli Qazaq handyǵy kezinde de qoldanylyp jatqan edi. Ortalyq Qazaqstan men Orta Syrdarıa Orta júz qazaqtary úshin ortaq terıtorıa bolyp sanaldy. Al tómengi Syrdarıa jerleri men Aral óńiri de Kishi júz qazaqtary úshin dál osyndaı mánge ıe edi.

Astanasy Túrkistan qalasy bolǵan Qazaq handyǵy tusynda Ortalyq Qazaqstan memlekettiń strategıalyq turǵydan asa mańyzdy ólkeleriniń biri boldy. Kerýen joldary ishinde kóne dáýirlerden jetken eki baǵyt erekshe orynda turdy. Sarysý joly óńirdiń batysymen ótti. Ońtústikte, Jibek jolynyń negizgi torabynan bastaý alǵan ol Túrkistannyń ústimen Ulytaýǵa jete tarmaqtalyp, ári qaraı — Oral men Edilge ketetin. Qazaqtar únemi mańyzdy keńester ótkizip otyrǵan, kóptegen rýlardyń tańbasy qashalǵan ataqty Tańbalytas osy Sarysý boıynda. Qarqaraly joly shyǵys tarapta qanat jaıdy. Ońtústikke Hantaý men Shý arqyly túsetin bul baǵyt, teriskeıge qaraı qımaqtardyń jurty bolǵan Ertis boıyna jáne odan ári Batys Sibirge tartatyn. Qarqaraly jolyn Han joly dep te atady. Sonymen XVI ǵasyrda Ortalyq Qazaqstan ekonomıkalyk jaǵynan birtutas, etnıkalyq quramy birtektes Qazaq handyǵynyń quramyna endi. XVII ǵ. qazaq halqynyń jońǵar shapqynshylyǵyna qarsy erlik kezeńi, Ortalyk Qazaqstan jerinde qazaqtardyn áskeri eki iri jeńiske jetkenimen qazaq-jońǵar soǵysy áli júz jylǵa sozyldy (Ańyraqaı shaıqasy, Bulanty shaıqasy). Qalmaqtar men qazaqtardyń ózara jaýlastyǵy qalmaqtardyń bir odaqqa (1400) birigýinen bastalyp, olardy qytaılyqtardyń túgel joıyp jibergen (1757 j.) kezeńine deıin ulasty.

Qazaq handyǵynyń alǵashqy handary.

XV – XVİİİ ǵasyrardaǵy Qazaq handary

Kereı men  Jánibek (1456-1480),

Buryndyq (1480-1511),

Qasym (1511-1518),

Mamash (1518-1523),

Taqyr (1523-1533),

Buıdash (1533-1534),

Qoja Mahmut (1534-1535),

Toǵym (1535-1537),

Haqnazar (1537-1580),

Shyǵaı (1580-1582),

Táýekel (1582-1598),

Esim (1597-1613),

Tursyn (1613-1627),

Esim (1627-1628),

Jáńgir (1629-1652),

Áz-Táýke (1652-1718),

Batyr (1718-1726),

Bolat (1726-1730),

Ábilmámbet (1730-1771),

Abylaı (1771-1781),

Shyńǵys hannyń urpaǵy ǵana han bolyp saılana alady. Muragerler sultan dep ataldy. Han jasaǵy nemese han úıiniń mańaıyndaǵy qyzmetshiler tóleńgit jáne qarasha dep ataldy.

XVİ ǵasyrdyń aıaǵyna qaraı Jetisý jerleri, Syrdarıa boıyndaǵy kóptegen qalalar, burynǵy Noǵaı ordasynyń quramynda bolǵan jerler Qazaq handyǵynyń quramyna qosylady. Qasym hannyń kezinde Qazaq handyǵynyń halqy sany 1 mln –ǵa jetken. Qasym han qazaqtyń quqyqtyq tarıhynyń 5 bólimnen turatyn belgili   «Qasqa jol» - zańdar jınaǵyn shyǵarǵan. Qasym hannyń tusynda Qazaq handyǵy Reseı patshalyǵymen, Sibirmen t.b. eldermen baılanys ornatady. Bul týraly Avstrıalyq saıahatshy Zıgmýnd Gerbershteın bylaı dep jazady: «Qazaq handyǵymen elshilik baılanys ornatqan alǵashqy memleketterdiń biri uly knáz Vasılıı bılik júrgizgen kezdegi Máskeý memleketi boldy». Al Qazaq handyǵynń Qasymnan keıingi bıligi Mamashtyń qolyna tıdi.  1523 jyly han taǵyna Taqyr otyrdy. Taqyrdyń kezinde Qazaq handyǵy biraz jerlerinen aıryldy. 1533 jyly han taǵyna Buıdash otyrǵanda da, Qazaq handyǵynyń ishki jáne syrtqy jaǵdaılary jaqsarǵan joq. 1534 jyly han taǵyna Qoja Mahmud, 1535 jyly Toǵym han otyrdy. 1537 jyly han taǵyna Qasymnyń balasy Haqnazar otyrdy. Haqnazar han eń aldymen Jaıyq mańyn, kıeli Túrkistan jerlerin basyp aldy. 1580 jyly han taǵyna Shyǵaı otyrdy. 1582 jyly Shyǵaıdyń balasy Táýekel han boldy. 1586 jyly Táýekel Túrkistandy basyp aldy. 1598 jyly Táýekel han inisi Esim sultanmen qazaq qoly Máýerenahrǵa kirip, Samarqandy basyp aldy. 1598 jyly Tashkentte Táýekel han qaıtys bolady. 1598 jyly Esim han bolady. Esimniń inisi Tursyn Esim hanǵa baǵynbaı, óz atynan teńge shyǵaryp, Túrkistandy bıledi. 1627 jyly Esim han Tursyndy óltiredi. Esim han Qazaq handyǵynyń aýmaǵyn keńeıtý baǵytynda úlken úles qosty. Memleket bıligin, quqyqtyq júıeni retteýde Esim hannyń «Eski joly» atalǵan zańdar jınaǵy eleýli rol atqardy. 1628 jyly Esim han qaıtys bolady. 1629 jyly han taǵyna Esim hannyń balasy Jáńgir otyrady. Ol qazaq tarıhynda «Salqam Jáńgir» degen atqa ıe boldy. Oǵan basty sebep, 1643 jyly Salqam Jáńgir 600 sarbazben oırattyń  50 000-dyq áskerine qarsy shyǵyp jeńiske jetedi. Bul soǵysta Jáńgir hanǵa Jalańtós kómekke keledi. 1652 jyly oırattarǵa qarsy uıymdastyrylǵan shaıqasta Jáńgir qaıtys bolady. Biraz ýaqyt boıy Qazaq handyǵynyń bıligi sultandardyń qolynda bolady. 1680 jyly han taǵyna Áz-Táýke otyrady.  Áz-Táýke handyq bılikti, negizinen, bılerge súıenip júrgizedi. Bılerdiń kómegimen «Jeti Jarǵy» zańdar jınaǵyn shyǵarady. Táýke han kezinde Qazaq handyǵynyń astanasy Túrkistan qalasy bolady. 1718 jyly Áz-Táýke qaıtys bolady.

Qazaq handyǵynyń táýelsizdik jolynda ult-azattyq kúresi.

 HVİİİ-HH ǵasyrlarda qazaq dalasynda Reseı otarshyldaryna qarsy birneshe iri-iri ult-azattyq qozǵalystary boldy. Qazaq halqynyń táýelsizdik pen derbes damý jolyndaǵy kúresiniń negizgi kezeńderi:

• Syrym Datulynyń basqarýymen otarshyldyqqa qarsy qozǵalys (1783-1797);
• Isataı Taımanuly men Mahambet Ótemisulynyń ult-azattyq qozǵalysy (1836-1838);
• Kenesary Qasymulynyń ult-azattyq kóterilisi (1837-1847);
• Janqoja Nurmuhamedulynyń kóterilisi (1856-1857);
• Eset Kótibarulynyń qozǵalysy (1868-1869);
• Mańǵystaýdaǵy sharýalar qozǵalysy (1870).

Atalǵan qozǵalystardyń barlyǵy otarlyq ezgi men qanaýdy joıýǵa baǵyttaldy. Munyń ishinde, Reseıdiń jáne kórshi memleketterdiń saıasatyna, Qazaqstannyń ishki ómirine tıgizgen áserimen, uzaqqa sozylýy jáne aýqymdylyǵymen erekshelenetin óz halqynyń táýelsizdigi men erkindigi úshin kúresken Kenesary Qasymuly bastaǵan ult-azattyq kóterilis qazaq eliniń tarıhynda mańyzy zor, eń kórnekti oqıǵa bolyp tabylady. Ult-azattyq qozǵalys kósemderi qazaq halqynyń jadynda ult batyrlary retinde qaldy.

Keıinirek, qazaq halqynyń ult-azattyq kóterilisiniń túkpirinde saıası jáne ulttyq oı-sanasynyń ósýine yqpal etetin avtonomıa alý nıeti turdy. HİH ǵasyrdyń aıaǵy men HH ǵasyrdyń basynda qazaqtyń ıntellektýaldy jáne saıası zıaly qaýymynyń álemdik arenaǵa shyǵýy qoǵamdyq ómirde qozǵalys týdyryp, «Alash» partıasy men «Alashorda» qazaq avtonomıasyn dúnıege ákeldi.

Táýelsizdik – qazaq halqy úshin qatardaǵy túsinik emes, bul qazaq halqynyń tarıhı bolmysyndaǵy ańsaǵan armany. Táýelsizdik – barsha halqymyzdyń kúres pen eńbek, ilim-bilim men óneriniń shabytyna qamshy basqan úmiti. Buǵan dálel – azattyq úshin shattanǵan ata-babamyzdyń joly.

Sonaý saq-ǵun zamanynda ata-babalarymyz táýelsizdik jolynda alpaýyt Parsy men Han ımperıalaryna qarsy turdy. Ǵundardyń qahary men qýatynyń kúshtiligi sonsha – búkil Aspanasty elin biriktirgen Sın ımperatory Shıhýan-dı olarǵa qarsy Uly qytaı qorǵanyn saldy.

Kóshpeli ata-babamyz óz órkenıeti men mádenıetiniń bolmysyn saqtap qalyp, óz memlekettiligin qalyptastyrdy. Memlekettilik – qazaq halqy úshin 1991 jyly alǵash týyndaǵan jańalyq emes, osy jyly biz ózimizdiń memlekettigimizdi jańǵyrttyq, qaıta táýelsiz el boldyq. Qazaq memlekettiliginiń tarıhı tamyry tereńde jatyr. Kóptegen Eýropanyń halyqtary áli qalyptaspaı jatqanda, bizdiń tikeleı ata-babalarymyz – túrikter 551 jyly táýelsizdigi jolynda kórshi jatqan jýjandardyń bodandyǵynan qutylyp, Qara teńiz ben Koreı teńizine deıin Eýrazıanyń ulan-ǵaıyr dalalaryn alyp jatqan uly ımperıanyń negizin qalady. Túrki zamanynda erekshe kóshpeli álemniń memlekettilik nyshanyna aınalǵan – qaǵanat júıesi qalyptasyp, kórshi jatqan mońǵol men ýgor halyqtarynyń memlekettilik negizi boldy. Buǵan dálel – Hazar, Avar qaǵanattary. Uly jaýlaýshy Shyńǵysqannyń ózi qaǵan atanǵan.

Kóshpeli álemniń eki alpaýyty – túrki men mońǵol halyqtarynyń tarıhynyń sabaqtastyǵy anyq. Shyńǵysqan men onyń urpaqtary qurǵan ımperıa tek mońǵol halqy úshin týǵan orda bolǵan emes, bul ımperıa – búkil kóshpeli álem ústemdiginiń sımvoly. Ata-babalarymyz Shyńǵys hannyń murasyn, onyń urpaqtaryn – tórelerdi erekshe qadirlep, ózindeı kórgen. Qazaq halqy mońǵol ulystaryn, Altyn Ordany – bóten, jaýlaýshy halyqtyń emes, óz memlekettiligi dep tanyǵan. Qazaq handyǵynyń negizin qalaǵan Jánibek pen Kereıdiń ózderi Shyńǵystyń urpaqtary edi.

Qazaq handyǵynyń dáýiri – qazaqtyń ulttyq egemendigi men táýelsizdiginiń sharyqtaǵan shyńy. «Qasym hannyń qasqa joly», «Esim hannyń eski joly», Táýke hannyń «Jeti Jarǵysy» – taıǵa tańba basqandaı qazaq memlekettiginiń nyshandary, qazaq táýelsizdiginiń aıqyn aıǵaǵy. Jánibek pen Kereı, Qasym men Haqnazar, Táýekel men Esim handardyń jetekshiligimen halqymyz 300 jyldyq táýelsiz handyq dáýirinde ómir súrdi. Osy dáýirdi halqymyz «qoı ústinde boztorǵaı jumyrtqalaǵan» beıbitshilik pen azattyq dáýiri dep eske túsiredi. Alaıda, halqymyzdyń beıbit ómiri táýelsizdik úshin kúreske túsken syndarmen qatar júrdi. Táýelsizdik jolynda qazaq halqy qaıtalanbas erliktiń úlgilerin kórsetti. HVIII-shi ǵasyrdaǵy qazaq tarıhy el taǵdyry úshin sheshýshi sátterge toly, qaıǵyly da qasiretti kezeń. Bul qazaqtyń óz memlekettigi men táýelsizdigi úshin kúreste jantalasqa túsip, «naızanyń ushyna, bilektiń kúshine» júgingen qıyn-qystaýly tarıh betteri. Táýke hannyń óliminen soń bastalǵan ishki saıası bytyrańqylyq qazaq halqynyń basyna tóngen syrtqy qaýippen qostaldy. Jan-jaqtan: soltústik pen batystan – Reseı memleketiniń, onyń qol astyndaǵy bashqurt, qalmaqtardyń,  shyǵystan – jońǵarlardyń, ońtústikten – Orta Azıa handyqtarynyń saıası qysym jasady. Qalyptasqan saıası jaǵdaı men ishki alaýyzdyq qazaq halqynyń tarıhynda óshpesteı iz qaldyrǵan – Aqtaban-shubyryndy qasiretine ákeldi.

Zar-zaman shyǵarmashylyǵyndaǵy dáýir sıpatyn ashatyn halyq muńynyń joldaryn keltiretin bolsaq:

Baq degenim sorǵa aınaldy,

Taq degenim kórge aınaldy,

Kókiregime sher baılandy,  tolaıym

Jer degenim kebenek pe,

El degenim ebelek pe,

Er degenim kóbelek pe,  aǵaıyn

Atameken - alyp tozaq,

Moıynyńdy qamyt qajap,

Moıydyń-aý, ǵaryp qazaq, ah uryp.

Naızaǵaıly namys qaıda,

Qaıta bizben tabyspaı ma,

Ata jaýmen alyspaı ma,  aqyryp – degen óleń joldary zamannyń búkil kelbetin, halyqtyń muń-syryn ashady.

Dál osy tarıhı kezeńde qazaq halqyna quryp ketý qaýpi tóndi. El basyna aýyr kún týdy. Sol kezdiń ózinde halqynyń bolashaǵy úshin búkil kúsh-jigerin salatyn sýyryla sóıleıtin sheshender, topty bastar kósemder, tý ustaıtyn batyrlar, eldi erlikke shaqyratyn jyrshylardyń bastaýymen táýelsizdikti saqtap qaldyq. Halqymyz táýelsizdigi men bolashaǵy úshin Bulanty men Ańyraqaı shaıqastarynda uly jeńisterge qol jetkizip, quryp ketýden aman qaldy.

Reseıdiń otarshyldyǵy men Keńestik dáýirlerde halqymyz táýelsizdik jolyndaǵy 300 jyldyq uly kúresi men qajyrly eńbeginiń arqasynda búgingi táýelsizdikke qol jetkizdik. Tek keıingi eki ǵasyrdyń ishinde halqymyzdyń óz bostandyǵy jolynda Reseı ımperıasy men basqa da otarshylarǵa qarsy eki júzden astam ult-azattyq kóterilisterge shyqqany - halqymyzdyń táýelsizdikke umtylysynyń aıǵaǵy. Tarıhymyzdaǵy Syrym men Isataıdyń, Kenesary men Jańqojanyń ult-azattyq kúresteri,

Kózińdi ash, oıan qazaq, kóter basty,

Ótkizbeı qarańǵyda beker jasty.

Jer ketti, din nasharlap, hal aram bop,

Qaraǵym, endi jatý jaramas-ty,- dep halqynyń bolashaǵy úshin jan azabyna túsken keshegi Alash zıalylarynyń kúresi, Jeltoqsanda qazaqtyń bolashaǵyn ańsaǵan qazaq jastarynyń alańǵa shyǵýy, – táýelsizdik jolyndaǵy kúresimizdiń aıǵaǵy.

Táýelsizdiktiń tuǵyrynyń nyǵaıýyna Elbasymyzdyń – Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń úlesi asa zor. Prezıdentimizdiń basshylyǵymen búgingi kúni egemendi elimiz búkil álemge tanymal, qarqyndy damyp jatqan elge aınalyp, Máńgilik El ıdeıasy aıasynda halqymyz birigýde.

Táýelsizdik – ata-babamyzdan mıras bolyp qalǵan uly qundylyqtarymyzdy: dilimizdi, tilimizdi, dinimizdi jańǵyrtýǵa múmkindik bergen asyl qazyna.

Táýelsizdik – biz úshin kópti berdi, al biz táýelsizdik úshin ne berdik? Oılanaıyq, aǵaıyn! Táýelsizdik – baqta ósken gúl sıaqty, árbireýimizdiń nár sebýimizdi talap etedi. Táýelsizdiktiń tiregin nyǵaıtý eldiń ár azamatynyń qolynda.

Eldigi men birligi jarasqan Qazaqstan.

Iá, qazirgi tańdaǵy elimizdiń osyndaı jetistikterge jetýine basty sebep, árıne, 130-dan astam etnostyq toptar biraýyzdan qazaq topyraǵyn týǵan elimiz dep árdaıym ardaq tutyp, qazaq shańyraǵynyń bıik, tatýlyq pen beıbitshiliktiń arqasy dep bilemin. Birligi men yntymaǵy bar memlekettiń ǵana bolashaǵy kemel. Qanshama qan tógis, mańdaı ter, ǵasyrlar boıǵy asyl armanmen qol jetkizgen táýelsizdiktiń ár tańy men úshin qymbat. Iá, keshegi kúnge kóz jibersek, qazaq halqy basynan qanshama aýyr kúnderdi ótkizdi. Táýelsizdiktiń arqasynda babalar ańsaǵan azattyq pen egemendikke qol jetkizdik. Kókte qyrany qalyqtaǵan búgingi beıbitshilik aspanynda ómir súrip jatqan kópultty halqymyz bir shańyraqtyń astynda birlik pen yntymaqtyń besiginde terbelip kún keshýde. Tilimiz ben dinimiz, dilimiz ben salt-dástúrimiz qaıta jańǵyryp, óziniń ómirsheńdigin dáleldedi. Álem tanyǵan jasampaz kóshbasshymyz halyqtar arasyndaǵy dostyq pen kelisimdi saqtaı otyryp, tatýlyq pen turaqtylyqtyń altyn arqaýy bolyp tabylatyn beıbitshilikti ornatty.

Táýelsizdik qazaq halqynyń, Qazaqstan memleketiniń tarıhyna altyn áriptermen jazylǵan, ıaǵnı aq túıeniń qarny jarylǵan kún. Osy kúnniń arqasynda biz tórt qubylamyzdy túgeldep, táýekeldiń kemesine minip, nyq qadammen alǵa basyp kelemiz. Otany úshin otqa túsip, eli men jeri, halqy úshin qasyq qanyn qıǵan ata-babalarymyz qaldyrǵan osynaý keń, sheksiz baılyqtyń murageri, árıne, biz!

Álemdegi damyǵan memleketterdiń ekonomıkasyn dúrbeleńge salǵan daǵdarystyń qanshalyqty qıyndyqtaryna qaramastan, Qazaqstan turaqty damý jolynda. Elbasymyz álem tanyǵan jasampaz kóshbasshy retinde dúnıe júzin sharpyǵan daǵdarys kezinde batyl qadam jasap, elimizdiń 2020 jylǵa deıingi damý strategıasyn aıqyndap berdi.  Qazaqstan sońǵy jyldary óziniń batyl sheshimderimen, oıǵa alǵan isterin oıdaǵydaı júzege asyrýymen nyq qadam basyp keledi. Basyna bostandyq alyp, táýelsizdiktiń araıly tańy atqaly elimiz jer sharyndaǵy barsha memlekettermen terezesi teń. «Biz jasampazdyqqa jumyla kiriskendikten, damýdyń dańǵyl jolyna tústik. Jasampazdyq qýatymen dúnıe júzinde dańqy artqan Qazaqstan álemdi óz jetistikterimen tań qaldyrdy» degen Elbasymyz óz Joldaýynda.

Elimiz táýelsizdik alǵannan bergi talaı jetistikterge qol jetkizip, asqar shyńdardyń belesterin baǵyndyrdy. Alǵashqy belesteri bolyp Elbasymyzdyń Jarlyǵymen Semeı ıadrolyq polıgony jabyldy, qazaq tili memlekettik mártebege ıe boldy, «Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik nyshandary týraly» Zań qabyldandy, tól teńgemiz aınalymǵa engizilip, Saryarqanyń saıyn dalasy men Esildiń jaǵasynda kelbeti men dáýleti kelisken Astana qalasy boı túzedi.   Alaıda, eń úlken jetistik dep, ótken 2010 jyly ótkizilgen Samıtti aıtar edim. Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymy – dúnıejúzilik úlken uıymdardyń biri, álbette, Qazaqstan sıaqty jas eldiń osyndaı uıymǵa tóraǵalyq etý múmkindigin alýdyń ózi – úlken mártebe dep bilemin. Osy uıymnyń on bir jyl boıy bolmaǵan Samıtin uıymdastyryp ótkizý – bul bizdiń álem tarıhynyń aldyndaǵy úlken erligimiz, halqymyz úshin maqtanysh etetin tabys dep esepteımin.

Ári qysqa, ári uzaq 23 jyl ishinde eldigimizdi, erligimizdi tanytar talaı aýqymdy ister jasalyndy. Táýelsiz elimizdi álemdegi ózindik orny bar, salıqaly, bedeldi memleketke aınaldyrý Elbasymyzdyń uly maqsaty. Sonyń biri, bizdiń, ıaǵnı jastardyń bilim alýynan bastap, memleket pen qoǵam ómirine belsene aralasýyna deıin qadaǵalaýy, kóńil bólýi – kóregendik dep bilemin. Álemdik standartqa saı bilim alýymyzǵa naqty múmkindikter berilip otyr. Bul oraıda halyqaralyq deńgeıdegi jańa oqý orny «Nazarbaev Ýnıversıtetin» aıtýǵa bolady.

Táýelsizdiktiń 23 jyldyǵyna juldyzymyz jarqyraı janyp, mártebesi asqan, mereıi tasqan memleket retinde qadam bastyq.  Úİİ qysqy Azıa oıyndarynyń ótkizilýi osy sózimniń bir ǵana dáleli. «Azıada – Táýelsizdik toıynyń betashary boldy!» degen edi bir sózinde Elbasymyz. Sonymen birge qoıan jylynda Qazaqstan Islam Konferensıasy uıymyn basqarǵaly otyr. Aldaǵy ýaqytta talaı atqarar ister, baǵyndyrar belester bar.  Sol sebepten berik qalanǵan irgetasymyzdy odan ary qaraı myqtap bekitýimiz kerek.