Elestetip kórińizshi. Kitap dúkenine kirdińiz, izdegen qazaqsha kitabyńyzdy op-ońaı qolǵa túsirdińiz. Sebebi siz tek qazaqsha kitaptar satatyn dúkenge kirip tursyz, onda qalaǵan janrdaǵy qazaqsha kitabyńyzǵa qol jetkizesiz. Din deısiz be, ádebıet, tarıh, jaratylystaný baǵyty, motıvasıalyq kitap deısiz be, bári tabylady. Iá, Qazaqstanda, Almaty qalasynda dál sondaı dúken bar. On jylǵa jýyq kitap saýdasymen aınalysatyn Almas Sháıken byltyr tek qazaqsha kitaptar satatyn Qazyna úıin ashyp, isin dóńgeletip keledi. Bul salanyń jemisti bolaryna kásipker senimdi. Kitap saýdasynyń qyr-syryn Almas Sháıken Qamshy.kz aqparat agenttigi tilshisine aıtyp berdi.

Qazaqsha kitaptar naryǵy qalyptaspaǵan

– Kitap saýdasyn qalaı bastadyńyz? 

– Buǵan deıin san salada jumys istedim. Túrli kásipti meńgerip júrip, ózim súıetin isti izdedim. Kóp kitap oqydym, ásirese, ózin-ózi damytýǵa arnalǵan kitaptarǵa qyzyqtym. Sóıtip, janyma jaqyny kitap ekenin túsindim. Negizinen kitap naryǵynda jeti jyldan astam ýaqyt júrmin. Alǵashynda oryssha kitaptardy satyp júrdim, olardyń tez ótetini beseneden belgili. Biraq egemendegimizge 27 jyl toldy, nege bir de bir qazaqsha kitap dúkeni joq degen oı mazalaıtyn. «Meloman», «Knıjnyı gorod», «Gýlánda» syndy dúkenderde qazaq kitaptary sóreniń bir buryshynda tyǵylyp turady. Qazaq kitaptaryna baılanysty keńes beretin adamdy tappaısyń. Aldyńa 3-4 kitapty laqtyra salady. Onyń ústine el arasynda «qazaqsha kitaptar oqylmaıdy, satylmaıdy» degen stereotıp qalyptasqan. Bul stereotıpti joqqa shyǵaryp, tek qazaqsha kitaptar satatyn dúken ashý oıyma keldi. Byltyr naqty sheshimge kelip, 2017 jyldyń kókteminde isimdi bastap kettim. Maǵan eń alǵash bolyp qoldaý kórsetken IýNESKO-nyń vıse-prezıdenti Ǵanı Beısenbaev degen azamat boldy. Oıymdy birden quptaı ketti, dúkenniń ashylýyna, ishin kitappen toltyrýǵa úlken qolǵabys etti.

– İsti bastarda qıyndyqtar kezdesken bolar?

– Iá, alǵashynda «Meloman» dúkenderi sekildi kitaptardy sórelerge tizip qoıa salamyn dep oıladym. Biraq qazaq kitaptaryn jınaý qıyn boldy. Birinshiden, qazaqsha baspalar kitaptardy júıeli túrde shyǵarmaıdy. Kitap satý prosesinde qazaq kitaby naryǵy qalyptaspaǵan. Halyqtyń suranysy bar, biraq baspalardyń jumys isteý úrdisiniń mehanızmi qalyptaspaǵan. Synyq mehanızm sekildi. Alaıda qıyndyqqa tótep berdik. Ǵanı Beısenbaev, Ádil Qoıtan, Qonysbek Botbaı, Raýan Kenjehanuly, Baqtygúl Mahanbet, Rollan Seısenbaev syndy aǵa-ápkelerimizdiń kómegimen barlyq qazaqsha kitaptardy meılinshe izdep taýyp, sórelerge tizdik. Úıdiń ishin árledik, kitap oqýǵa yńǵaıly oryndyqtar men ústelder qoıdyq. Mundaǵy bar kitaptardy jeti jarym aı boıy izdedi. Sonyń ózinde kóp kitap joq.

Basty maqsat – bar qazaqty baı etý

– Qazaqsha kitaptardyń ótetinine, kóp oqylatynyna senimdisiz be?

– 2017 jylǵy sanaq boıynsha Qazaqstanda 11 mıllıon qazaq bolǵan eken. Onyń eki jarym mıllıony oryssha múldem túsinbeıdi ne komýnıkasıada paıdalanbaıdy. Iaǵnı qazaqtildi kitaptarǵa suranys bar.

Qazaq qashan da óz muralarymen maqtanyp otyrady. Abaıdy, Álıhandy aıtyp, bir marqaıyp qalady. Al sol qazaqqa qyzmet etken tulǵalardy tektilikke ne jeteledi, kórkem minez qalyptasýyna ne áser etti? Munyń jaýaby bireý: ol – bilim. Búginde aýzymyzdyń sýy quryp, ata-babalarymyzdy maqtap júre bergennen eshteńe ónbeıdi. Ózimiz de tulǵa bolyp qalyptasý úrdisin oılastyrýymyz kerek. Tulǵa bolyp qalyptasýyńyzǵa kitap taptyrmas múmkindik beredi. Al qazaqqa qyzmet kórsetýde qazaqsha kitaptardyń mańyzy zor.

Sonymen qatar munda tek kitap satyp qana qoımaı, túrli kezdesýler ótkizip, jastardyń basyn qosyp, belgili bir orta qalyptastyrýdy josparlap otyrmyz. Óskeleń urpaqtyń kitapqa, tektilikke qumar bolýyna atsalysqymyz keledi. Bolashaqtyń kórinisi mynadaı: kedeılerdiń úıinde úlken teledıdar bolady, al baılardyń úıinde úlken kitaphana bolady. Basty maqsat – bar qazaqty baı etý.

Máselen, myna dúkende 100 tomdyq «Babalar sózi» jınaǵy bar. Al dál osyndaı jınaq eshbir elde joq. Ár qazaq op-ońaı baı bola alady. Tek bir-aq qadam – qazaqsha kitaptardy kóp oqý, kitaphana qoryn qazaq kitaptarymen tolyqtyrý.

Alǵashynda namysym oıanyp ashqan bul isten búginde alarym kóp ekenin túsinemin. Dúkenge kirgen saıyn bilimniń shyńyna órleı beremin, al ol sheksiz. Sondyqtan bul dúken de máńgilik jumys isteýi kerek.

«Jas avtorlarǵa qoldaý kórsetemiz»

– Jalpy búgingi jastar qandaı salanyń kitaptaryna qyzyǵýshylyq tanytady?

– Búginde halyq arasynda ózin-ózi damytý kitaptary keńinen taralyp jatyr. Bir jyldyń ishinde Kámshat Bekjigitqyzynyń «Oıyńdy ózgert, ómirińdi ózgert» kitabynyń 25 myń danasy satylyp ketti. Munyń ózi – úlken belgi. Halyq qazir shóldep otyr. Al biz sol halyqtyń suranysyna saı qyzmet atqaratyn orynǵa aınalýdy maqsat tuttyq. Halyqtyń sapasyn arttyryp, tektiligin, aqyl-parasatyn, oı-órisin keńeıtetin kitaptardy elimizdiń ár óńirine taratsaq, jarqyn bolashaqtyń kepili – sol. Mundaı jyldamdyqpen aýyl-aýylǵa taralyp ketýi qazaq qoǵamynyń qazaqsha motıvasıalyq kitapqa qatalap, sýsap turǵanyn bildiredi.

Sonymen qatar, elektrondy kitaptar  júıesi damyǵan. Iaǵnı dúkenimizdiń mobıldi qosymshasy bar. Búgingi avtorlarymyzdy kóbi «kitaptarymyz ótpeıdi» dep olaıdy. Bizdiń maqsat – sondaı avtorlardy qoldaý. Máselen, jas avtor talpynyp kitabyn jazady. Biz ony elektrondy júıege tegin shyǵaramyz. Oqyrman ol avtordyń kitabyn tegin oqı alady. Kitaptyń 10-15 paıyzyn oqyǵan soń «kitapty baǵalaý terezesi» shyǵady. Sol arqyly oqyrmannyń álgi kitapqa degen qyzyǵýshylyǵynyń bar-joǵyn baıqaımyz. Bul, bir jaǵynan, búgingi zamandaǵy janrlardyń qalyptasýyna yqpal etedi. Ekinshiden, avtor onlaın rejimde óz kitabynyń qanshalyqty oqylyp jatqanyn, qalaı baǵalanyp jatqanyn kóre alady. Mobıldi qosymsha arqyly oqyrman da kitap úıine qatysty bar jańalyqtan habardar bolady. Sóıtip belgili bir orta qalyptasady. Osy úrdis arqyly jańa avtorlarǵa qoldaý kórsetip, jaǵdaı jasaıtyn alań qalyptastyramyz.

Qazyna jaıly. Oqyrmandy ózine tartý úshin...

«Qazyna – kitap satatyn dúken emes, úı», – deıdi Almas Sháıken. Sebebi onda kirgen adam óz úıine kirip kelgendeı sezinýi tıis. Qazyna kitap úıin qurýdaǵy basshylyqtyń naqty maqsaty tómendegideı:

   •Qazaqstanda memlekettik tildegi tolyqqandy kitap dúkeni múldem joq. Qazyna-nyń basty konsepsıasy – «tek qana qazaqsha».

   •Búginde qazaq kitaby naryǵy zaman talabyna endi ǵana ilesip keledi. Qazyna 40-qa jýyq baspa, 50-ge jýyq avtormen kelisimshart arqyly jumys istep otyr. Qazirgi tańda qazaq kitaptarynyń tırajy 5000 dana ǵana. Onyń ózi Qazaqstandaǵy búkil joǵarǵy oqý oryndary men kitaphanalarǵa úlestiriledi. Al ózi satyp alyp oqyǵysy keletin erikti oqyrman úshin naryqta kitap joq. Qazyna-nyń maqsaty – jeke kitaphana qoryn qalyptastyrǵysy keletin oqyrman nemese izdep júrip oqıtyn oqyrman bolýy múmkin. Sondaı oqyrmandar úshin kitaptyń qoljetimdilik múmkindigin arttyrý.

«Vırtýaldy álemdegi qazaq halqynyń statısıkasyna kóz júgirtetin bolsaq, monotildi dep esepteletin adamdardyń kóbi tek qazaq tilinde án shyrqaıtyn estrada juldyzdarynyń paraqshalaryna tirkeledi. Qaırat Nurtastyń ózine 2,6 mln adam tirkelgen. Sonyń 2 mıllıony qazaq tilinde erkin sóıleıdi. Demek bizde aýdıtorıa bar. Eń bastysy – kitap ımıjin qaıta kóterip, kitap oqý moda ekenin oqyrmanǵa sezindirý», – deıdi Almas.

Kásipkerdiń oıynsha, kitaptyń muqabasy adamdy baýrap turýy kerek.

Máselen, mynaý – Omar Jálelulynyń «Hareket» kitaby. Kez kelgen oqyrman kitaptyń ishin ashpas buryn onyń muqabasyna mán beredi. Muny bilgen Qazyna úıiniń qyzmetkerleri oqyrmanyn baýrap alatyn muqabadaǵy dızaındy ózderi oılap tapqan. Abaıdyń «tolyq adam» konsepsıasyn bilgen oqyrmannyń kózi buǵan birden jeter. Al bilmegeni qyzyǵýshylyq tanytady.

«Aqyl, qaırat, júrekti birdeı usta, Sonda tolyq bolasyń elden bólek», – degen Abaı óleńindegi sózder muqabanyń mánin tolyq ashyp turǵandaı. Sýretine qarap kitaptyń ne týraly ekenin de uǵyný qıyn emes.

Búginde qorynda 400-ge jýyq atalym boıynsha 20 myń danadan astam kitap bar Qazyna kitap úıi respýblıka kóleminde óz jumysyn júrgizip keledi.

Ramazan. Qazyna syılyǵy

– Grıgorıan kúntizbesine sáıkes belgilengen Jańa jyl qarsańynda dúkender túrli syılyqtarǵa tunyp turady. Túrli-tústi jyltyraqtar kózdiń jaýyn alady, balalardy qýantý úshin qaptamadaǵy kámpıtterdi mindetti túrde satyp alasyń. Sol sekildi ózimizdiń ata dinimizdi óskeleń urpaq sezinýi úshin Qazyna kitap úıi erekshe aksıa oılap tapqan. İshi qurma men jańǵaq qosylǵan kámpıtterge toly qorapshalar satylady. Syılyqty kishkentaı balalarǵa áperý arqyly Ramazan kelgenin túsinse, meıramǵa qýansa, kelesi jyly ony asyǵa kútse – bul da bizdiń úlken jetistigimiz bolar edi. Osy arqyly ulttyq dinimizdi de jandandyrýdy maqsat etip otyrmyz, – dedi Almas Sháıken.

Avtordy taný. Qazyna kezdesýleri

Qazyna kitap úıi tek komersıalyq maqsatty ǵana kózdemeı oqyrmandar men avtorlar arasynda erkin rýhanı dıalogtik orta qurýǵa jaǵdaı jasap keledi. Máselen, qal-qadirinshe ár apta «QAZYNALY QONAQ» jobasy aıasynda elge eleýli, aıtary bar, sóz ustaǵan qoǵam qaıratkerleri men syıly zıalylar, óner juldyzdary jáne avtorlarmen kezdesý keshi ótkiziledi. Dos Kóshim, Zeınep Ahmetova, Kúlzıa Naabı t.b. ótken keshter oqyrmandardyń erekshe yqylasyn týdyrdy. Aldaǵy ýaqytta tamasha lırık, qoǵam qaıratkeri Muhtar Shahanov, dinı aǵartýshy Ersin Ámire, tanymal psıholog-avtor Kámshat Bekjigitova t.b. tulǵalarmen júzdesý keshteri uıymdastyrylmaq.

– Kezdesýlerdi ótkizýimizdiń bir maqsaty – dúkenimizdi tanytý. Kitapty ózińiz otyryp oqý – bir bólek. Al ony kitap avtorymen talqylaý – múldem basqa. Avtor qandaı máseleni basa aıtqysy keldi, kitapta neni kótergisi keldi, ne qundy, ne qunsyz – jalpy kitaptyń júregi avtorymen kezdeskende ashylady. Oqyrman týyndyny basqa qyrynan tanıdy. Kitapty tanı otyryp, avtordy tanıdy. Mundaǵy bizdiń taǵy bir maqsatymyz – avtor men oqyrman arasyna dáneker bola otyryp, pikirlesýge jaǵdaı jasaý, orta qalyptastyrý, – deıdi kitap úıiniń basshysy.

Saltty jańǵyrtý. Qazyna súıinshisi

– Tursyn Jurtbaı: «XX ǵasyrdyń basynda Abaıdyń alǵash shyqqan kitaby, Mirjaqyptyń «Oıan, qazaǵy» jasaý retinde arnaıy sandyqta uzatylǵan qyzben birge bolatyn. Aýqatty, tekti jerdiń qyzdary kitapsyz kelmeıtin», – dep jazyp edi. Biz osy saltty jańǵyrtyp, jalǵastyrǵymyz keledi. Onda, shúbásiz, Zeınep Ahmetovanyń kitaby bolady, sonymen qatar otbasylyq normalar, qundylyqtar jaıyndaǵy tańdamaly kitaptardy usynamyz, – dep sózin qorytyndylady Qazyna basshysy.