Baqyt Kenjeev qyrkúıek aıynda qazaqstandyq PEN-klýbtyń shaqyrtýymen Almaty qalasyna keldi. Klasık aqynnyń elge kelýine oraı Forbes.kz saıty Baqyt Kenjeevten suqbat alǵan. Atalmysh suqbatty Qamshy.kz aqparat agenttigi qazaq tiline tájimalap oqyrman nazaryna usynýdy jón kórdi.
Zamanaýı poezıanyń klassıgine aınalǵan Baqyt Kenjeev osydan 35 jyl buryn SSRO-dan Kanadaǵa qonys aýdarǵan. Ádebı ortada Baqyt Kenjeevti zamanaýı orys poezıasynyń ókili retinde qarastyrady. Avtordyń qazirgi tańda óleń men prozadan turatyn 20 shaqty kitaby bar. Ol «Antıbýnker» atty ádebı premıanyń laýreaty, «Máskeý-tranzıt» premıasynyń ıegeri, sonymen qatar 2 ret ádebıet boıynsha Nobel premıasymen marapattalǵan. Al Qazaqstanda «Tamyr» jýrnalynyń laýreaty atanǵan azamat.
Hımık ári lırık
Baqyt Kenjeevtiń 4 romany men 20 shaqty óleńder jınaǵy álemniń 10 tiline aýdarylyp, jarıalanǵan. Siz osyndaı ádebı jetistikke jetken adamnyń kezinde MMÝ-da (Máskeý memlekettik ýnıversıteti) koloıdty hımıa kafedrasynda ǵylymı qyzmetker retinde jumys istegenin kóz aldyńyzǵa elestete alasyz ba? Hımıa men lırıka sekildi bir-birine uqsamaıtyn, birikpeıtin salanyń bir adamnyń boıynan tabylýy tańqalarlyq jaıt. Keıin Baqyt Kenjeev shyǵarmashylyqqa kóńil aýdarǵandy jón kórdi. Iaǵnı, lırık Baqyt Kenjeev hımık Baqyt Kenjeevti basym tústi. Kenjeev ǵylymnan bas tartqan shaqta hımıa qandaı ózgeristen qur alaqan qalǵany belgisiz, biraq ádebıet ortasy álemdik deńgeıdegi biregeı klasıkpen baıı túskeni anyq.
Álem moıyndaǵan klasık Baqyt Kenjeev ádebıetke jany qumar jastarǵa tek ataq-abyroıdy oılamaı, qalaı nan taýyp jeýdiń de ádisterin qarastyrý kerek ekenin aıtyp, keńesin aıamady.
— Ádebıetten jaqsy aqsha tapqan sońǵy aqyn Pýshkın bolatyn. Biraq onyń Aleksandr Smırdın atty qalamaqyny aıamaı tóleıtin darhan kóńildi kitap bastyryp shyǵarýshysy bar edi. Myqty tabys tabatyn Pýshkındaı bolý kerek. Bolmasań da uqsap baq. Óz dáýirińdi qalyptastyr, - deıdi qalamger.
Qyrǵı-qabaq soǵys qaıta oraldy
Pýshkınniń kezeńi jeltoqsanshylardyń kóterilýimen, 1812 jylǵy Reseıdegi Otan soǵysymen álem tarıhynan oryn aldy. Al Baqyt Kenjeev bizben birge qyrǵı-qabaq soǵystyń kezeńinde ómir súrip jatyr. Onyń aıtýynsha, Amerıkada turyp, orys tilinde óleń shyǵara tura saıasattan shet qalý, árıne, qıyn.
— Osydan 20 jyl buryn barlyǵy áldeqaıda anyq, aıqyn kórinetin edi. Iaǵnı, jaqsy memleketter, jaman memleketter jáne jaqsy memlekettiń qatarynan kóringisi keletin elder bolatyn. Al qazir eshkim eshteńe túsine almaıdy. Barlyǵy túsiniksiz, belgisiz, nashar deńgeıge túsip ketken. Adamgershilik aqymaqtyq sekildi kórinedi. Meniń qatty kóńilim qaldy. Jaraıdy, Reseıde bılikke táýeldi. Al Amerıka sekildi keremet memlekettiń Tramp sıaqty qubyjyqty tańdaýy aqylǵa qonbaıdy. Áli kúnge deıin túsine almaı kelemin.
Batys elderinde jergilikti turǵynǵa aınalý úshin 30 jyldaı ýaqyt jetkilikti. Dese de shetelge qonys aýdarýǵa qatysty Kenjeevtiń pikiri birkelki emes. Ol bir kezde Pýshkın sekildi «Sen hansyń: Jalǵyz ómir súr. Azat ómirge asyǵyp, azat aqylyńnyń sońynan ere júr» dep oılasa, bir jaǵynan kóz aldyńa elestetkenniń bári oryndalatyndaı ómir ertegi emes degendi túsinedi. Baqyt Kenjeevtiń paıymdaýynsha, shet elge qonys aýdarý bul stress, áleýmettik, mádenıettik túp-tamyrdan qol úzý.
— Eger sen jas ári aǵylshyn tilin erkin meńgergen bolsań, qonys aýdarýyńa eshteńe kedergi bola almaıdy. Al eger orta jastan asqan, aǵylshyn tilinde erkin sóıleı almasań, shet elge qonys aýdarýdyń esh qajeti joq. Shet elge qonys aýdarý – ýaqyt joǵaltý. Sen shetelge qonys aýdarsań, aǵylshyn tilin jetik meńgerseń de karera qurý úshin keminde 10 jyl eńbektenesiń. Sen barlyq dosyńdy aıyrylasyń. Qazir, árıne, ǵalamtor arqyly dostaryńmen aralasyp turýyńa bolady. Biraq bul kópshilik oılaǵandaı ońaı emes ári úzeńgiles dostardyń janyńnan tabylýy biz oılaǵannan da áldeqaıda mańyzy joǵary dúnıe.
Qazaqtarmen ózimdi jaıly sezinemin
Baqyt Kenjeev azamattyq alýǵa ruqsat etilse de, amerıkalyq emes. Onyń ekinshi jary AQSH-tyń týmasy. Onyń janyna jaqyn el - Kanada. Bul elde Baqyt Kenjeev 20 jyldan astam ýaqyt ómir súrip jatyr.
— Keńestik kezeńde Pıter men Máskeý mádenıettiń ortalyǵyna aınalǵan bolatyn. Onyń artynda kópshiliktiń túsine de kirmegen shet aımaq bolatyn. Qazir barlyǵy ózgeriske ushyrap jatyr, shúkir. Jańa mádenıet ortalyqtary paıda boldy. Almaty da sondaı mádenıet ortalyǵyna aınalady degen senimdemin. Qazirgi kezde qazaqstandyq ádebıette álemdik deńgeıge shyǵatyn Erbol Jumaǵulov sekildi azamattar bar. Bul keremet jańalyq, dep qazaqstandyq ádebıetshilerge joǵary baǵa berdi.
Baqyt Kenjeev alǵash ret tólqujatyn jasatý barysynda sanaly túrde ákesiniń ultyn, «qazaq» ultyn tańdapty.
— Men jartylaı orys, jartylaı qazaqpyn. Qazaq tilinde sóıleı almaımyn, sebebi men orys tildi jazýshymyn. Amerıkada men oryspyn. Sebebi Amerıkada evreısiń be, qazaq álde oryssyń ba, báribir, amerıkalyqtarǵa ulttyń mańyzy shamaly. Olar «eger sen orys tilinde sóıleseń, demek oryssyń», - dep qabyldaıdy. Al Reseıde men qazaqpyn. Men ózimdi orys ulty retinde qabyldaı almaımyn. Maǵan ózimdi qazaq dep eseptegen yńǵaıly ári jaǵymdy. Qazaqstan týraly bir ǵana pikirim bar, Qazaqstan – álemge eshqandaı narazylyǵy joq memleket, osyǵan shúkir etemin.
Derekkóz: forbes.kz
