«Eýrazıa pikirsaıys» klýbynyń basqosýy «Kaspıı 2018: ári qaraı ne bolmaq?» atty taqyrypqa arnaldy. Sharaǵa shaqyrtý alǵan sarapshylar osy másele tóńiregindegi oı-pikirin ortaǵa saldy.

Profesor Bolat Sultanovtyń aıtýynsha, Kaspıı mańy elderiniń basshylary qabyldaǵan konvensıany Konstıtýsıanyń dárejesine teńeýge bolady.

«Konvensıa aıasynda qabyldaǵan talaptardy Kaspıı mańy elderiniń barlyǵy múltiksiz, shalys baspaı qatań oryndaýy qajet» deıdi ol. Degenmen, qujattaǵy barlyq talap-sharttary múltiksiz oryndalady degen kúdikpen qaraıtynyn jasyrmady.

«Bolashaqta osy qujatqa úlken qysym jasalýy múmkin.  Osy qujat aınalasynda talaı talas-tartys týyndaýy ǵajap emes. Sebebi, Kaspıı áýelden geosaıası mańyzy bar aımaq», – degen pikir bildirdi Bolat Sultanov.

Onyń aıtýynsha, osy qujatqa qol qoıylardyń aldynda Reseıdegi BAQ «Qazaqstandaǵy Aqtaý jáne Quryq porttarynda AQSH-tyń áskerı bazalary ornalasatyn bolady» degen ótirik aqparat taratty.

 Osylaısha Máskeý Kaspıı samıti qatysýshylaryna qysym jasamaqshy boldy.

Óz kezeginde saıasattanýshy Aıgúl Omarova osy konvensıaǵa qol qoıardyń aldynda Iran prezıdenti Kaspııdiń jaǵasynda eshqandaı áskerı bazanyń bolmaıtynyn aıtqanyn mysalǵa keltirdi. 

«Konvensıanyń keıbir tarmaqtary AQSH-tyń Kaspıı arqyly áskerı júk tranzıtin júrgizetini týraly kelisimshartqa qaıshy emes pe osy? Sony túsinbedim.

Sonymen qatar osy aımaqta qubyr júrgizý úshin bes eldiń barlyǵynan ruqsat suraý mindetti bolmaıtyny belgili boldy. Bul arada da asyǵystyq bar sıaqty.

Túrkmenstan men Ázirbaıjannyń arasynda qubyr júrgizilse, bul Kaspıı aımaǵy mańyńdaǵy barlyq elderdi janap ótedi. Sebebi, mundaı jaǵdaıda ekologıalyq qaýip týyndaýy múmkin» dedi ol. 

Al profesor Rýstam Býrnashevtyń pikirinshe, bul konvensıanyń maqsaty men mindeti áli de bolsa aıqyndalmady.

«Olar erteńgi kúni qyzý talas týǵyzýy múmkin. Munyń arty úlken daýǵa ulasýy da ǵajap emes. Ásirese, áskerı máselelerge kelgende ustanymdar nyqtalǵan joq.

Ekinshiden, bul konvensıa Kaspıı mańy elderiniń saıasatynyń aıqyndaıtyn jalǵyz qujat emes. Osy ýaqytqa deıin Kaspııge qatysty, onyń ekologıany, ınfraqurylymyna qatysty qyrýar qujat qabyldandy. Másele olardyń oryndalýynda» dedi ol.  

 «Ortalyq Azıa» jýrnaly bas redaktorynyń orynbasary  Evgenıı Pastýhov bul rette:  Menińshe Konvensıa týraly aıtqanda, «osy qujatqa qol qoıǵan qaı el shyn mánisinde utty?» dep oılanǵan jón sıaqty.

Bul tarapta birqatar basylymdar bul qujattyń Qazaqstan úshin tıimdi bolǵanyn tilge tıek etýde.

«Qazaqstan osy Konvensıa nátıjesinde Kaspııdiń 30 paıyzyna jáne balyq qorynyń eń úlken bóligine ıe boldy» deıdi olar.

Endi biri «bul Konvensıa áskerı jáne qaýipsizdik salasynda Reseı men Iran úshin asa tıimdi qujatqa aınaldy» degen pikir bildirýde.

Úshinshi bir tarap bul qujat Ázirbaıjan men Túrkimenstan úshin tarıhı qujatqa aınalǵanyn jarysa jazýda. Osy konvensıanyń arqasynda bul elderiniń ózderiniń ekonomıkalyq jobalaryn júzege asyrýǵa múmkindik almaq.

Qalaı bolǵanda da bul Konvensıa tarıhı ári tabysty qujat boldy.

Alaıda kóptegen máseleniń basy ashyq qaldy. Óz basym bul qujatqa, anyǵy onyń osy túrinde oǵan Reseı men Irannyń qol qoıǵanyna tań qaldym. Munyń qandaı sebebi bar?

Jalpy Kaspıı óńirinde qandaı ózgerister bolyp jatyr? Bul aımaqta geosaıası oıyndar bastalyp ketkeni ras pa? Ras bolsa, buǵan kim sebepshi bolýda? Meni osy mazalaıdy» degen oıyn ortaǵa saldy.

Aıaýlym Shaımardan