Qazaqstandaǵy demografıalyq ahýaldy jaqsartý úshin 2017-2021 jyldarǵa arnalǵan kóshi-qon tujyrymdamasy qabyldanǵan edi. Qazaqstan táýelsizdik alǵan jyldan beri kóshi-qon saıasatyn júrgizip keledi.

Osydan on segiz jyl buryn Qazaqstan Respýblıkasynyń №1346 qaýlysymen kóshi-qon saıasatynda kóptegen strategıalyq qujattar qoldanysqa engizildi. Mundaǵy eń basty maqsat – elimizdiń birneshe salasyn qatar damytý. Onyń ishinde demografıa, ekonomıka, qaýipsizdik máselesi.

Qujatta Elbasynyń «Qazaqstan-2050» Strategıasy, Qazaqstan Respýblıkasy prezıdentiniń Joldaýynda aıtylǵan máseleler men onyń sheshý joldary, Elbasynyń birqatar tapsyrmasy men Birikken Ulttar Uıymy Bas Assambleıasynyń 2030 jylǵa deıingi ýaqytqa arnalǵan turaqty damý jospary kiristirildi.

Sózimizdiń basynda aıtyp ótkendeı, Qazaqstan kóshi-qon saıasatyn táýelsizdik alǵan jyldan beri júrgizip keledi. Mundaǵy eń basty maqsat – álem boıynsha túrli tarıhı sebepterge baılanysty atamekeninen jyraqqa ketken etnıkalyq qazaqtardy elge oralýǵa yntalandyrý. Qazaqstan táýelsizdik alǵan jyldan beri kóshi-qon saıasatynyń arqasynda demografıadaǵy olqylyqtardyń ornyn toltyra bildi. Qazaqstanǵa erikti túrde qonys aýdarǵan etnıkalyq qandastardyń kóbi Qytaı, Ózbekstan, Mońǵolıa men Reseıden kelgen. Tarıhı otanyna oralyp jatqan etnıkalyq qazaqtardyń legi áli de tolastar emes. Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy kóshi-qon saıasaty osy qalyppen keter bolsa, álem boıynsha tarydaı shashylǵan qandastarymyzdy elge oralýǵa yntalandyrý ońaıǵa soqpaq. Kóshi-qon saıasaty jyldan-jylǵa jetildirilip, etnıkalyq qazaqtarǵa qujat rásimdeý, azamattyq, yqtıar hat alý, turaqty tirkeýge turý, jumysqa ornalasý, úı satyp alý, jańa ortaǵa sińisý, balalardyń mektepte, eresekterdiń joǵary oqý ornynda oqý sekildi máseleler jan-jaqty qarastyrylyp, kemshin tustaryn ońtaılandyrý jumystary úzdiksiz jasalyp jatyr.

Qazaqstanǵa lek-legimen kóship kelip jatqan etnıkalyq qazaqtar ońtústik óńirlerge kóptep qonystandy. Qazaqstannyń soltústik aımaǵynda qazaqtardyń sanyn arttyryp, qazaq tiliniń qoldanys aıasyn keńeıtý maqsatynda  ońtústik turǵyndaryn soltústik aımaqtarǵa kóshýge yntalandyrý jumystary júrgizilip jatyr. Ol úshin túrli baǵdarlamalarda qoldanylyp keledi. Máselen, «Serpin-2050» baǵdarlamasy. Atalǵan baǵdarlama arqyly jastar Pavlodar, Petropavldaǵy joǵary oqý oryndaryna grantqa túsip, jumysqa ornalasýda.

Etnıkalyq qazaqtardy qonystandyrý kezinde birneshe faktor esepke alynady. Onyń biri - Qazaqstan óńirlerindegi eńbek resýrstaryna degen suranysty eskerý.

Qazaqstandaǵy kóshi-qon saıasatynyń ozyq tusy – etnıkalyq qazaqtardy elge alyp kelgennen keıin de olardyń qujat júzinde de, psıhologıalyq turǵydan da Qazaqstan azamaty bolýyn qamtamasyz etý, jaǵdaı jasaý. Máselen, memleket esebinen baspana berý, qonys aýdarýǵa sýbsıdıa degen sekildi.

Kóshi-qon saıasaty degen de tek sheteldegi etnıkalyq qazaqtardy tarıhı otanyna qonys aýdarýǵa yntalandyrý ǵana emes, aýyldy aımaqtarǵa jas mamandardy tartý ekenin aıta ketý kerek. Qazaqstanda «Dıplommen aýylǵa» jobasy iske qosyldy. Oqý ornyn bitirgen maman aýylǵa jiberiledi. Qazir atalmysh joba arqyly aýylǵa qonys aýdaryp, aýyldaǵy bilim, aýylsharýashylyǵyn damytyp, kórkeıtip júrgender barshylyq.

2015 jyly Qazaqstannyń kóshi-qon týraly zańyna alǵash ret tolyqtyrýlar men ózgertýler engizilgen edi.

Ár el óz demografıalyq ahýalyn, ekonomıkalyq jáne áleýmettik jaǵdaıdy eskere otyryp, óz kóshi-qon prosesiniń modelin usynady. Osy rette shetel tájirıbesin eskermese bolmaıdy.

Órkenıetti Eýropa elderinde repatrıasıalyq saıasat modeli birneshe myńdaǵan adamdy elde qabyldaýǵa baǵyttalǵan kvota bóledi. Máselen, Germanıada kóship kelýshilerge 100 myń kvota bóledi. Germanıada etnıkalyq nemisterdi qabyldaǵanda olarǵa birneshe talaptar qoıdy. Iaǵnı, Germanıada turǵysy keletinder nemis tilin bilý, mádenıetimen jaqyn tanys bolý, dástúrin bilý talaptary qoıylady.

Alysqa barmaı-aq kórshi Reseıdi alatyn bolsaq, onda etnıkalyq orystarǵa mektepke deıingi tárbıe, orta jáne kásibı bilim berý, áleýmettik jaǵdaı jasaý, densaýlyq saqtaý men jaqsartýdan turatyn járdemaqy paketin usynady.

Al Izraılde etnıkalyq evreılerge turǵyn úıdi jalǵa alý, kúndelikti ketetin shyǵyndy óteý men ıvrıtti úırenýge jaǵdaı jasalady jáne etnıkalyq evreıler shekaradan ótkennen keıin birden Izraıldyń azamattyǵyn alady.

Qazaqstanda da kóshi-qon máselesi myqtap qolǵa alynyp, etnıkalyq qazaqtardyń azamattyq alý joldary barynsha jeńildetilip keledi.

Qazaqstandaǵy kóshi-qon máselesine sáıkes, elge qonys aýdaryp jatqandardy shyǵý tegi, turmys deńgeıi, dini, dili boıynsha shetteý men qorlaýǵa jol bermeýdi de kózdeıdi. Osylaısha, etnıkalyq qazaqtarǵa tek materıaldyq qana emes, moraldyq ta qoldaý kórsetilip jatyr.

Altyngúl Ómirzaqova