Aldaǵy ýaqytta Qazaqstan Reseıge jiberetin et eksportynyń kólemin 60 myń tonnaǵa ulǵaıtpaq. Qazir elimizdiń aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi osy maqsatta mal bordaqylaıtyn alańdardyń sanyn arttyryp, et jáne et ónimderin óndirý kólemin arttyrýdy josparlap ta qoıdy. Sóıtip keler 2019 jyly Qazaqstannan eksportqa jiberiletin ettiń kólemi ulǵaıatyn bolyp otyr. Al osy arada biz ózimizdiń ishki naryqty tolyq qamtı almaı otyryp, syrtqa qalaısha aýqymdy et jiberemiz degen oıǵa jaýap izdedik...

Naqtylap tarqatsaq, Qazaqstanǵa syrttan keletin et ımportynyń kólemi jyldan jylǵa artyp keledi. Mysaly, biz Paragvaıdan 1,5 myń tonna, Ýkraınadan 17,1 myń tonna, AQSH-tan qus etimen qosqanda 40,7 myń tonna, Avstralıadan 1,5 myń tonna, Belgıadan 1,6 myń tonna et ımporttaımyz. Syrttan keletin ettiń kólemi osynsha bola tura kórshi Reseıdi nesine etpen qamtı beremiz? Erteń maıly etti kórshige berip, ózimiz súıek-saıaq mújip qalmaımyz ba?

Ekonomıka ǵylymynyń doktory, profesor Jańabaı Aldabergenovtyń aıtýynsha, Reseı jyl saıyn 1,7 mln tonna et ımporttaıdy eken. Sonyń 54 myń tonnasyn Reseı  Qazaqstannan alady.  

«Eldegi et eksportynyń 80 paıyzy Reseıge jóneltiledi. Qazir Reseıge sanksıalar salynyp, ekonomıkasy  aýyrlaǵan sát. Osyǵan oraı Eýropa elderiniń kópshiligi Reseıge aparatyn ımporttaryn shektedi. Ótkende ǵana Fılıppınniń agrarııleri Reseıdiń qaryzyn tóleı almaı otyrǵanyn alǵa tartyp, endigi kezekte agro-ónimderin Reseıge kirgizbeıtindikterin málim etti. Mundaıda Reseı, árıne, Keden Odaǵy aıasyna birikken elderge salmaq sala bastaıdy. Aldaǵy ýaqytta Qazaqstan Reseıge 60 myń tonna et eksporttaýdy josparlap otyrǵany ras. Degenmen bul arada ishki naryqty tolyqqandy qamtı almaı otyrǵanymyz oılantýy tıis. Atqarýshy bılik osy jaǵyn saýatty sheshse jón bolar edi. İshki naryqtyń kem degende 60 paıyzyn otandyq ónimmen qamtı alyp otyrsaq, onda qoryqpaýǵa bolar edi. İshki naryqta óz ónimimiz tapshy. Osydan baryp qymbatshylyq órship tur. Eń qyzyǵy, biz eksporttaǵan ettiń bir kelisi Reseıde 210-220 rúbl turady. Bul teńgege shaqqanda 1200-1300 teńge. Al bizdiń ishki naryqta 1200-1300 teńgeden et tappaısyń. Eń arzan degen ettiń bir kelisi 1600 teńge. Sonda Reseıdi arzan ári sapaly, maıly etpen jarylqap otyrmyz degen sóz. Menińshe aldymen ózimizdi tolyqqandy qamtamasyz etip alyp baryp, syrtqa ónim jóneltken abzal»,- deıdi Jańabaı Aldabergenov.

Osylaısha mamannyń baıyptaýynsha, iri qala mal etin eksporttaýda qolaısyz baǵa qalyptasqan.

 Buǵan qosa mal sharýashylyǵy ǵylymynyń doktory, profesor Qadyrjan Muqajanov alǵa tartyp otyrǵandaı, biz buǵan deıin et eksportyn arttyrý maqsatynda shetelden asyl tuqymdy mal basyn satyp aldyq. Asyl tuqymdy mal basynyń túrin 72 myńǵa deıin kóbeıtýdi maqsat tuttyq. Osyǵan oraı etti mal sharýashylyǵyn damytý baǵdarlamasy aıasynda 130 mlrd teńgege deıin qarjy qarastyrylǵan bolatyn. Biraq asyl tuqymdy degen mal basynyń qaısybir aımaqtarda Qazaqstannyń aýa-raıyna shydamaı úsip qalǵan jaǵdaılary kezdeskeni jasyryn emes.  

«Et eksportynda aldyńǵy ozyq elderdiń qataryna engimiz keledi. Osy maqsatta asyl tuqymdy maldardy shetten satyp ala bastadyq. Avstralıanyń qoshqarlaryn ushaqpen arnaıy ákelgen kezimiz boldy. Olardyń keıbiri klımatymyzǵa shydamaı úsip qalyp jatty. Qazaqstanda qysta 40 gradýs qatty ystyq bolsa, jazda 40 gradýs mı qaınatar ystyq bolady. Demek bizge  et eksportynda klımatymyzdy jatsynatyn asyl tuqymdy mal basyn alýda abaı bolǵan jón. Eger biz bolashaqta et eksportyn arttyrǵymyz kelse, qazaqtyń ejelgi mal basyn saqtap qalýdy oılaǵanymyz jón. Qazaqy qoılardyń tuqymy joǵalyp barady. Edilbaı qoıy, Shyńǵys qoılary azaıyp ketti. Sol tárizdi qazaqtyń aqbas sıyrynyń eti salmaǵy tarazyny jaqsy tartatyn. Jylqydan adaı tuqymy, Óskemen jaqta qaby tuqymy bar. Mundaı asyl tuqymdy ejelgi mal basyn azaıtýǵa bolmaıdy. Kerisinshe, osy tuqymdardy ózimizde kóbeıtý kerek. Klımatymyzdy jatsynatyn asyl tuqymdy maldardy shetelden tasyp, artynsha olar qystyń sýyǵyna shydamaı ólip jatsa, ony satyp alýǵa ketken shyǵyn aqtalmaı qalady emes pe?! Sondyqtan qazaqtyń ejelgi mal tuqymynyń sanyn arttyryp, jergilikti mal basyn jylma-jyl kóbeıtý kerek. Osylaı etkende et eksportynda belgili bir kórsetkishterdi baǵyndyrý da jeńilder túser edi. Al naq qazirgi baǵytty ustana beretin bolsaq, aldaǵy ýaqytta rasymen de maıly etti ózgege berip, ózimiz súıek-saıaq mújip qalýymyz da ǵajap emes. Birinshi kezekte jergilikti qazaqy asyl tuqymdy mal basyn kóbeıtýdi josparlaý kerek»,-deıdi ǵalym Qadyrjan Muqajanov.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy