Sırıa. Qazir búkil álemge tanymal el. Jaqsy jaǵynan emes, árıne. Ókinishtisi, atalmysh elge jıhad izdep barǵan qazaqstandyq azamattardyń sany áli de  azaıar emes. Jıhad sóziniń maǵynasyn jat aǵymdaǵylar Allanyń jolyndaǵy kúres dep esepteıdi. Olar bul sózdiń mańyzdy ári túpki maǵynasyn umytqan. Jıhad sózi arab tilinen aýdarǵandaǵy maǵynalyq nusqalardyń biri – óz nápsińmen kúresý. Al shahıd (din jolynda ózin qurbandyqqa shalǵan, azap shegip ólgen adam) atanyp, birden peıishke barýdy ańsaıtyndardyń kóbisi jerdegi tozaqty óz kózimen kórgennen keıin táýbelerine kelip, ókinip jatady. Olardyń qatarynda Damır Raqymjan (aty-jóni keıipkerdiń suraýy boıynsha ózgertilgen) da bar.

Damır terorızm endi órken jaıa bastaǵan kezde Sırıaǵa attanǵan. 2012 jyly shyqqan bir ǵana vıdeo onyń ómirin túbegeıli ózgertti. Qazir ol Almaty oblysy Qapshaǵaı qalasynyń mańaıyndaǵy túzeý mekemesinde jazasyn óteýde. Qamshy.kz aqparat agenttigi Sırıadaǵy jaǵdaıdy óz kózimen kórgen qazaqstandyq azamatpen bolǵan suhbatty oqyrman nazaryna usynady.

–Jat aǵymnyń jetegine ergenge deıingi Damır qandaı edi?

–Men qarapaıym, tolyqqandy otbasynda dúnıege keldim. Otbasynda eki ul boldyq. Orta mektepti aıaqtaǵan soń, Almatydaǵy kolejderdiń birinde oqýymdy jalǵastyrdym. Keıin bedeldi JOO-ǵa ınjener mamandyǵy boıynsha oqýǵa túsip, stýdent atandym.

2006 jylǵa deıin, ıaǵnı 22 jasqa deıin temeki shektim, ishimdikke áýes boldym. Sol kezdegi kóptegen jigitter sekildi barlyq qyzyqtyń dámin tatyp kórgim keldi. Qydyrdym, kóńil kóterdim. Ýaqyt óte kele óz-ózimdi basqara almaıtyn kúıge jettim. Esirtki shegýdi ádetke aınaldyrdym. Iaǵnı, jaqsy jigit boldym dep aıta almaımyn.

Keıin aýdan mańyndaǵy  buryndary qydyrympaz, jeńildiń astymen aýyrdyń ústimen júrýge qumar tanystarymnyń ıslam dinine qyzyǵýshylyǵy artyp, namazǵa jyǵylyp júrgenin baıqadym. Sol kezge deıin bir Qudyretti kúshtiń baryn bilsem de, din, senim týraly oılanbaıtynmyn. Meniń dinı saýatym múldem bolmady. Islam dini týraly múldem bilmeıtinmin. Namaz, oraza sekildi paryz amaldan habarsyz edim.  Sol sebepten de bolar, meniń birden qyzyǵýshylyǵym artty.  Alǵashynda juma namazyna baryp júrdim. Keıin meshitke barýdy jıilettim. Úsh aıdan keıin bes ýaqyt namazǵa jyǵylyp, alǵash ret oraza aıynyń saýabyn alýǵa amal ettim. Ómirimde alǵash ret ımamnyń artynda turyp taraýyq namazynyń qudiretine qunyqtym.

–Ne armandadyńyz, qandaı maqsatyńyz boldy?

–Aýyz toltyryp aıtatyndaı erekshe arman, maqsatym boldy dep aıta almaımyn. Men de qarapaıym adamdar sekildi tabysty azamat bolýdy, joǵary jalaqy alyp, óz úıimde turýdy armandadym. Kez kelgen jigit sekildi men de ádemi, súıkimdi jarymnyń bolǵanyn qaladym. Úbirli-shúbirli bolyp, bala-shaǵamnyń janynda oınap-kúlip júrýdi ańsadym. Men óz qyzmetimdi de abyroıly atqardym. Qyzmetimdi kóterýdi maqsat ettim. Injener mamandyǵy unaı bastaǵandyqtan, oqýymdy ary qaraı jalǵastyryp, óz-ózimdi damytqym keldi.

–Dinge bet bura bastaǵan kezde kimniń ýaǵyzyn tyńdadyńyz?

–Men asa kóp ýaǵyz tyńdamaıtynmyn. Kóbinese jeke dara qalypty ómir súrdim. Bireýdiń aıtqanyna ilesýdi, aıtqanymen júrip-turýdy asa unatpaımyn.

2008 jyldary Rınat Ábý Mýhammad atty ýaǵyzshy paıda bolyp, ýaǵyz aıta bastady. Munyń kim ekeni qyzyqtyra bastady. Ol aýyzashar kezinde, sosyn meshitte óziniń ýaǵyzyn aıtatyn. Keıin onyń kim ekenin, qaıda bilim alǵanyn surastyra bastadym. Onyń Mysyrda oqyp kelgenin bilgennen keıin men de bılet alyp, Mysyrǵa jol tarttym. Onda 3 aı turdym. Mysyrlyqtardyń tilin úırenip, mádenıetimen tanystym. Mysyrǵa barǵan kezde qalaı bilim beretinin kórdim, bildim. Ál-Azhar ýnıversıtetin de kórdim. Rınat sol ýnıversıtette bilim alǵan eken. Ýnıversıtetke baryp Rınat Ábý Muhammad týraly surastyryp bildim. Ózime qajet aqparattardy bilgennen keıin elge oraldym. Almatyǵa kelgen soń Rınattyń ýaǵyzyn tyńdaýdan bas tarttym. Sebebi, bul ýaǵyzshy týraly pikirler maǵan asa unaı qoımady. Onyń seniminde birqatar ózgeshelikter men máseleler bar ekenin túsindim. Onyń ýaǵyzy únemi fıtnanyń týyndaýyna sebep bolatyn. Sodan beri Rınattyń ýaǵyzyn tyńdaýdy qoıdym.

–Qashan úılendińiz, bala-shaǵańyz bar ma?

–Iá bala-shaǵam bar. 2008 jyly birinshi ret úılendim. Alǵashqy áıelim namaz oqymady. Ekeýmiz bir aýlada kishkentaıymyzdan birge óstik. 2009 jyly qyzym dúnıege keldi. Sol kezderi «Qazposhtadaǵy» qyzmetimdi endi bastaǵan edim. Qalypty ómir súrdik. Araǵa biraz ýaqyt salyp ata-anam men áıelimniń arasynda túsinispeýshilikter oryn ala bastady. Sol sebepten ajyrasýǵa týra keldi. Bir jyl boıy jalǵyz ómir súrdim. Bir kúni aýdanda turatyn inim Mysyrǵa bilim alýǵa baratynyn aıtty. Meniń bir jaǵynan qalypty ómirden jalyǵyp ketkendikten, ekinshiden, áıelim de joq, boıdaq bolǵandyqtan Mysyrǵa bardym. Onda bir aı turdym. Eski dostarymdy kórip, Mysyrdy aralap, qalaı bilim beretinin kórip, 1 aıdan soń úıge oraldym. Qazaqstanǵa kelgen boıda ekinshi ret úıli-barandy boldym. Ekinshi áıelim namaz oqıtyn, oramal taǵatyn edi. Qazir eki qyzdyń ákesimin.

–Sırıaǵa barýyńyzǵa ne túrtki boldy?

–Qalypty ómir súrip jatqan kezde anam men áıelimniń arasynda taǵy da  kıkiljiń oryn ala bastady. Sosyn «taǵy da ajyrasý kerek boldy» dep bas qatyryp júrgende áıelim usynys aıtty. Áıelim «meniń tanystarym bar, Shvesıaǵa baryp turaıyq. Jumys bar, oıdaǵydaı ómir súrýge bolady. Jaqsy tabys ta tabýǵa bolady»,– dedi.  Shvesıa da másele bolyp pa? Men kelistim. Bizdi áıelimniń tanystary kútip aldy. Jumysqa turdym. Shvesıada 2 saǵat jumys istep 100 dollar tabys tabýǵa bolady. Ol jaqta páter jaldap turdyq. Kóligim de bar edi. Birde meshitke barǵan kezde bireýlerdiń oryssha sóılesip otyrǵanyn kórdim. Qarasam, sheshender eken. Tanysyp, áńgimelese bastadyq. Qazaqstannan ekenimdi aıttym. Olar «kimniń ýaǵyzyn tyńdaısyń?» dep suraq qoıdy. Buryn Rýstam ábý Mýhammedtiń ýaǵyzyn tyńdaǵanymdy aıttym. Olar maǵan «munyń durys emes»,– dedi.

Shvesıada radıkaldy saıttardyń barlyǵy ashyq jumys istep tur. Álgi jigitter maǵan radıkaldy saıttardaǵy ýaǵyzdar men leksıalardy kórsete bastady. Birde Sırıa týraly ýaǵyzdarǵa kózim túsip ketti. Ol kezde Sırıada ne bolyp jatqanynan múldem habarsyz edim. Tipti túsinbeıtinmin. Abdýlla esimdi sheshen jigit maǵan Sırıadaǵy jaǵdaıdy asyqpaı túsindirip, vıdeo kórsetti. Álgi vıdeony kórý tipti qıyn edi. Óte aýyr vıdeo bolatyn. Anasy balasyn jerlep jatyr, bireýdi tirideı kómip jatyr. Jantúrshigerlik vıdeolardy kórip, «munyń bári ne úshin kerek?» dep oıladym. Al álgi sheshen jigit «olar musylman bolǵandyqtan osyndaı azap kórip jatyr» dep jaýap berdi. Men bir túrli, túsiniksiz sezimde boldym. «Biz qalypty ómir súrip jatyrmyz, al olar bolsa qınalyp jatyr» degen oı keldi. Ózimdi ishteı kináli sezindim. Sodan álgi sheshen jigit «sen osylardyń qınalyp jatqany úshin jaýap beresiń» dep meni odan saıyn qyspaqqa aldy. Maǵan Quran men hadısten mysal keltirdi. Men 3 aı boıy oılanyp júrdim. Uzaq ýaqyttan keıin álgi sheshen jigitten «men ne isteýim kerek?» dep suradym. Al ol bolsa, birden «Sırıaǵa baryp, sol musylmandardy qorǵaýyń kerek. Qınalyp jatqan musylmandardy qorǵaǵannan keıin Qudaıdyń aldynda jaýap berýden qutylasyń, al eger sol jaqta kóz jumsań, shahıd bolasyń. Al eger tiri qalsań, musylmandardyń jeńisin kóresiń», - dep jaýap berdi. Men úıge baryp áıelimmen sóılestim. Oǵan «sen osynda qal, men Sırıaǵa baryp kelemin» dedim. Áıelim «kúıeýińniń qasynan qalma, qoldaý bildir» degen tárbıemen ósken. Maǵan «men de senen qalmaımyn» dep jaýap berdi. Kelisimge kelip, qujattar men kıimderimizdi jınastyra bastadyq. Sırıaǵa barar aldynda qyzym dúnıege keldi. 2013 jyldyń qańtarynda  Sırıaǵa barýǵa sheshim qabyldadyq.

–Sırıaǵa qalaı, qaı el arqyly bardyńyz?

–Qujattardy daıyndap bolǵan soń, birden jolǵa shyqtyq. Biraq maýsym aıynda, ıaǵnı 6 aıdan keıin ǵana Sırıaǵa kirýge múmkindik boldy. Sebebi, qujattardy jınaýǵa qatysty, birese jol júrýge baılanysty máseleler boldy. Biz Túrkıa arqyly Sırıaǵa óttik. Sırıada beıtanys adamdar kútip aldy. Men úshin barlyǵy qyzyq boldy. Shekarany kesip ótý qıynǵa soqpady. Tez ótip kettik. Túrkıa men Sırıa shekarasynda  eshqandaı shekteý joq.

–Al Sırıada sizderdi kim, qalaı qarsy aldy?

–«Bizdi modjahedtter keldi» dep saqaldy, qolynda qarýy bar birneshe adam qarsy aldy. Sırıaǵa barǵan kezde áıelimniń aıaǵy aýyr bolatyn. Áıelim jáne qyzymmen Aleppo qalasynyń janynda ornalasqan aýdannyń birinde birge turdyq.

–Sırıadaǵy alǵashqy kúnderińiz týraly baıandap berseńiz...

–Alǵashynda bári jaqsy, bir -birimen tatý-tátti, yntymaqta ómir súretin naǵyz musylman baýyrlar bolyp kórinetin. Jańadan adamdar kele bastady. Ýaqyt óte kele bizge kimniń qaıda baratynyn aıtyp, sheshim shyǵara bastady. TMD memleketteriniń bólek, óz jamaǵaty boldy. Qazaqstan, Kavkaz aımaǵy, Reseı memleketterinen kelgender sol jamaǵattyń qatarynda boldy. Keıin bizge  qalaı qarý qoldaný kerektigin úıretti. Meni «Túrkestan ıslamdyq partıasy» atty basqa jamaǵattyń qataryna shaqyrdy. Bul jamaǵatta qazaqtar men  uıǵyrlar boldy. Basym kópshiligi – uıǵyrlar. Jerlesterim de kóp bolyp, meni birge turýǵa shaqyrdy. Áıelim men qyzymdy alyp,  qonys aýdardyq. Biz alǵashynda qıraǵan mekteptiń kabınetinde turdyq. Múldem jaǵdaı jasalmady. Tipti sýdyń ózin qudyqtan tasıtynbyz boldyq.

Biz turatyn mańda qazaqstandyqtar da boldy. Sol adamdarmen aralastyq. Ramazan aıynda jerlesterimiz bizdi aýyzasharǵa shaqyrdy. Dastarhanda ulttyq taǵamdardyń barlyǵy boldy. Úıdiń tamaǵyn saǵynyp qalyppyz. Abyr-sabyr bolyp otyrǵanymyzdy bir jigit vıdeoǵa túsirdi. Vıdeo Qazaqstanda sol jyldary kórsetildi. Biraz hıt boldyq qoı (kúldi). Biraq vıdeony túsirip jatqandar bizdi aldap soqty. Sebebi, «qazir vıdeo túsiremiz, biraq 2 jyldan keıin ǵana ǵalamtordan kórýge bolady. Birden ǵalamtorǵa júktemeımiz» dep aıtqan. Alaıda biraz ýaqyttan keıin vıdeonyń ǵalamtorǵa jarıalanǵanyn bildim. Oqý- jattyǵý jıynynan kelgen soń bir tanys jigit «Bizdi búkil álem,  Qazaqstan kórip jatyr. Jańalyqtarǵa shyǵypty» dep kórsetti. Ne aıtarymdy, ne oılarymdy bilmedim.

–Siz ózge aǵymǵa erip, adasqanyńyzdy qaı kezde túsine bastadyńyz?

–IGIL-diń endi paıda bolyp jatqan kezi edi. IGIL paıda bolǵannan keıin sırıalyqtar men olardyń arasynda túsiniksiz kıkiljiń oryn aldy. Bul jaǵdaı atys -shabysqa ulasty. Daý kóbeıdi. Qaýip-qater kúsheıe bastady. Alǵashynda barlyǵy bir-birine qamqorlyqpen qaraıtyndaı kóringen. IGIL paıda bolǵannan bastap, jaǵdaı qıyndady. Sırıada qazaqtardy asa qatty unata bermeıdi. Sebebi, IGIL-diń qataryna alǵash kirgenderdiń biri de – qazaq.

Sosyn bul uıymǵa meni de shaqyra bastady. Al men IGIL-ge qarsy jamaǵattardyń birinde bolǵanmyn. Sol sebepti eki taraptyń arasynda qaqtyǵystar, atys-shabystar jıi oryn aldy. Áıelimmen sóılesip otyryp men túptiń túbinde IGIL-ge qarsy soǵysatynymdy aıttym. Maqsatym da basqa edi. Men Sırıaǵa zardap shegip, qınalyp jatqan musylmandarǵa kómektesý úshin kelgen edim. Al sırıalyq jergilikti turǵyndar «senderdiń bizge kerekteriń joq» dep ózimizdi jaqtyrmady. Bul óte qıyn sátter edi.

–Siz araǵa biraz ýaqyt salyp, Sırıadaǵy soǵystyń astarynda bólek saıası astar jatqanyn túsindińiz. Birden elge qaıtýǵa sheshim qabyldadyńyz ba, álde elge oralýyńyzǵa naqty bir jaǵdaı túrtki boldy ma? 

–Men ózimniń áıelim men qyzdarym úshin qatty alańdaıtynmyn. Birde men eki jigitpen sóılestim. Biriniń ulty –qazaq, ekinshisi – ózbek. Ózbek jigit meniń áıelim týraly bilgisi kelip, suraq qoıa bastady. Oǵan shamdanyp, «Onyń saǵan ne keregi bar?» dep jaýap berdim. Ol «Erteń ólip ketseń,  seniń áıelińe úılenemin»,– deıdi. «Qazir tirimin, al áıelim týraly sóz qozǵaýdyń qajeti joq»,– dedim. Keıin uzaq oılandym. Onyń aıtqandary oıymnan shyqpaı qoıdy. Sózi qatty áser etti. Sosyn álgi ózbek jigiti «Nege sen sonsha ashýlanyp otyrsyń? Sen ólgen kezde áıelińniń eshqandaı quqyǵy bolmaıdy. Onyń bul jerde eshqandaı týysqany, qorǵaýshysy joq. Óz-ózin asyraı da almaıdy. Azyq-túlik alýǵa dúkenge de shyǵa almaıdy. Onyń tanymaıtyn adamǵa turmysqa shyǵýdan basqa amaly joq. Kimge ekenin de tańdaı almaıdy» dedi. Bul áńgimeden keıin,«seniń tanymaıtyn bireýlerge turmysqa shyǵýǵa qaqyń joq. Sol úshin munda kelgen joqpyn. Kıimderdi jınastyr. Elge oralamyz» dep jedel sheshim qabyldadym.

–Qazaqstanǵa qalaı, kim arqyly keldińiz? Qandaı kedergiler kezdesti?

–Bizge eshqandaı kedergi bolǵan joq. Sırıaǵa ótý úshin 100 dollar ǵana tóledik. Al Sırıadan Túrkıanyń shekarasyna ótý úshin 5000 dollar qajet boldy. Mundaı aqsha sol kezde joq boldy. Sosyn ata-anamnan aqsha jiberýdi suradym. Alaıda ózimniń áke-sheshemde mundaı aqsha bolmaǵandyqtan áıelimniń ata-anasynan qaryzǵa suraýǵa týra keldi. Olar aqshany jiberdi. Men olarǵa áli kúnge deıin aqshany qaıtara almaı otyrmyn.

Áıelimniń aıaǵy aýyr, biz tordyń arasynan áýpirimdep shekaradan óttik. Bul sátti eshqashan umyta almaımyn. Barlyǵy áli kóz aldymda. IGIL uıymy paıda bolysymen, olar shekarany qatań qadaǵalaýǵa aldy. Sol jyldary Sırıaǵa kirý óte ońaı, biraq shyǵý qıyn bolatyn.

Biz Sırıadan ótkennen keıin Túrkıada biraz ýaqyt aıaldadyq. Sebebi, birden elge kelý múmkin bolmady. Sol jerde kórshi turatyn adamdardyń kóbisi Sırıaǵa ketip bara jatyr eken. Báriniń kóńil kúıi kóterińki. Olarǵa eshteńe aıtpadym da, túsindirgim de kelmedi. Sebebi, «artyq áńgime aıtyp, qımyl jasasań, bittim deı ber». Aqıqaty, meni tyńdamaıtyn da, qulaq aspaıtyn da edi. Sebebi, mılary ýlanǵan. Olardy raıynan qaıtarý múmkin emes te edi. «Tek sol jaqqa barǵan soń, ózderi túsiner» dedim.

Keıin Shvesıaǵa bılet aldyq. Úıdegi ata-anama habarlastym. Ózimniń Shvesıada emes, Sırıaǵa bolǵanymdy aıtyp, túsindirdim. Olar tańǵaldy. Úıge oralatynymdy aıtqan kezde, qatty qýandy. Bılet alyp, úıge oralmaq boldyq. Alaıda jol óte aýyr boldy. bir aptadaı ýaqytymyz ketti. Vokzalda, áýejaıda túnegen kezderimizdi eske alýdyń ózi aýyr. Qolymyzda eshteńe qalmady...  Aqyry, Qazaqstanǵa keldik. Vokzalda eshkim bizdi tutqyndaǵan joq. «Men týraly eshkim eshteńe bilmeıdi» dep oıladym. İshteı «barlyǵy burynǵysynsha bolady, eshteńe moıyndamaımyn» deıtinmin. Bir aptadaı eshkim bilmeıtinine senimdi boldym. Áıelimniń úıinde turdym. Bir kúni tańerteń qyzmetkerleri kelip, ustady. Qylmystyq is qozǵady. Qarsylyq tanytpadym. Qazaqstanǵa belgili bolǵan vıdeodaǵy adamnyń ózim ekenin moıyndadym.

–Sırıadaǵy eń qorqynyshty kúnińiz? Neden shoshyndyńyz?

–Birde tańerteń áıelim azyq-túlik alyp kelýimdi surady. Al azyq-túlik dúkeni 60 shaqyrym jerde ornalasqan. Jolda tanys tatar jigitin kórip qaldym. Áıeli sırıalyq ekenin biletinmin. Olar da biz sekildi musylmandardy qorǵap, soǵysýǵa kelgen. Ol óziniń motosıklimen meni dúkenge aparyp tastaıtynyn aıtty. Kelise kettim. Sóıtip qalaǵa baryp, qajetti azyq-túlik satyp aldyq. Qolymda qarý  boldy. Sýyq qarý únemi qolyńda bolý kerek. Óz qaýipsizdigiń úshin.  Qarý -jaraqsyz úıden attap shyǵýǵa bolmaıdy.

Birde úıge jaqyn qaqpanyń aldyna 60-70 sırıalyq jınalyp qalǵanyn kórdim. Qoldarynda neshe túrli qarý-jaraq bar. Biz toqtadyq. Bir kezde sırıalyq áıel meni nusqap, aıǵaılaı jóneldi. Arabsha túsinbedim. Birneshe sırıalyqtar avtomattarymen meni kózdep atýǵa daıyn turdy. Sol sáttegi úreıdi aıtyp jetkize almaımyn. Atyp tastaıdy dep oıladym.«Bittim»,– dedim ishteı. Bar ómirim kóz aldyma keldi. Olar jaı ǵana sebepsiz  shúrippeni basa salady. Arabtardyń ádeti sondaı. Álgi sırıalyqtarǵa menen ne kerektigin túsinbeı dal boldym. Keıinnen. álgi modjahedtiń sırıalyq áıelge kúsh kórsetip, betinen shapalaqpen tartyp jibergeni belgili boldy.  Ol – qazaq, túri maǵan uqsas bolyp shyqty. Olarǵa áreń degende ózimniń kinásizdigimdi túsindirdim. Men shyn mánisinde qoryqtym. Sebebi bul – soǵys.

Kóz aldyńyzǵa elestetip kórińiz, dastarhan basynda otbasyńmen shaı iship otyrǵanda, seniń janyńdaǵy ǵımarattyń biri jarylady. Óte qorqynyshty. Jaryqty kúnine 3 saǵat qana  beredi. Túnde sóndirýli turady. Jaryqty qosý qaýipti. Sebebi ushaqtan bomba tastaı salsa, bittiń, otbasyńmen birge qyrylyp qalasyń. Sırıada júrip, eshqandaı qyzyqty, kóńildi dúnıe kórmedim. Onda eshkim de óz áıelin alyp barmaǵan. Tek men ǵana. Aqymaq bolǵanymdy túsine bastadym.

–Sırıadaǵy tańnan keshke deıingi bir kúndik ómirińizdi sıpattap berińizshi?

–Tańerteń tura sala jaryqtyń janǵanyn kútesiń. Jaryq janǵan boıda telefondy qýattap alamyz. Úıde tońazytqysh degen atymen joq. Jaqyn mańdaǵy dúkenge baryp, azyq-túlik satyp alyp úıge qaıtamyz. Áıelim tamaq pisiredi. Tómengi qabatta arnaıy ortalyq bar. Sol ortalyqqa baryp ne bolyp jatqanyn, kimniń qaıda baryp, ne isteý kerektigin tyńdaımyz. Jalpy aıtqanda, soǵysqa qatysty aqparattardy bilip, estip otyramyz. Túske deıin sol ortalyqta bolyp, namaz oqyǵannan keıin, úıge qaıtamyz. Qalǵan ýaqytty áıelimniń, qyzymnyń qasynda ótkizemin. Ol jerde aıtarlyqtaı jumys joq. Eshteńe istemedik. Úıde otyrǵan kezde ýaǵyz tyńdaımyz. Ýaǵyzshy únemi «osynda kelgenderiń durys boldy. Sender – abyroılysyńdar. Alla kóptegen musylmandardyń arasynan senderdi tańdap alǵan» dep jıi aıtatyn. Ýaǵyzshylar «bul jerde tezdetip ólip ketseńder, jumaqqa barasyńdar» dep sendiretin. Meniń ólip, shahıd bolýǵa nıetim bolmady. Áıelim ekeýmiz Shvesıadaǵy ómirimizdi jıi eske aldyq. Sırıada sýdy únemdep qoldanatyn boldyq. Sebebi, sý ishý úshin de aqsha kerek. Ata-anama baılanys bolǵan kezde ǵana habarlasyp, ózimizdiń Shvesıada ekenimizdi aıtyp, «bizde bári jaqsy. ýaıymdamańyzdar» dep habarlama jazyp jiberetinmin.

–Túrmeden keıingi ómirińizdi qalaı elestetesiz?

–Túrmeden shyqqan soń biraz sharýa kútip tur. Úı, kólik alý kerek. Barlyǵyn basynan bastaý qajet. Jumysqa ornalasyp, bárin basynan bastaý kerek. Eki qyzdyń ákesimin. Qyzymnyń úlkeni mektep jasyna keldi. Áıelim óz ata-anasymen birge turyp jatyr. Barlyq turmystyq máseleni de sheshemin. Jalpy aıtqanda, ýaqytym az, jumys kóp bolaıyn dep tur.

–Bolǵan oqıǵaǵa kimdi kinálaısyz?

–Ózimnen basqa eshkimdi kinálaı almaımyn. Biraq alǵashynda kinálini basqa jerden izdeýge tyrystym. Bastapqyda bárine Shvesıadaǵy sheshendi kinálaǵym keldi. Nelikten Sırıaǵa barǵym keldi? Maǵan ondaǵy jaǵdaı qyzyq boldy. Ózimdi musylmandardy qutqarýshy qaharman retinde  elestettim. «Ony búkil el biletin bolady» dep oıladym. Olaı emes eken. Al shyn mánisinde barlyǵy basqasha. Vıdeoda barlyǵy kóńildi  júredi. Shvesıada júrgende osyndaı vıdeolardy kórip, qyzyqtym. Bir qyzyǵy, maǵan Sırıa týraly aıtqan sheshen jigit eshýaqytta ol jaqqa barmaǵan bolyp shyqty..

–Jat aǵymnyń ókilderi adamdardy qalaı qaqpanǵa túsiredi?

–Kópshiligi ǵalamtordaǵy vıdeolardy kórip aldanady. Adamdar Sırıa týraly aıtqan kezde onda bári keremet bolyp kórinedi. Kóptegen ult ókilderi bir dastarhanda otyryp, ózderiniń birligin kórsetkendeı bolady. «Biz barlyǵymyz musylman baýyrlarmyz. Kelińder, bizge járdemdesińder» deıdi. Al sol jaqqa barǵan kezde seni olar kerek te qylmaıdy. Eger jalǵyz óziń eshqandaı tanyssyz kelgen bolsań, kimge kereksiń? Eshkim Sırıada ımandy júrekke, shahıd bolýǵa kelgen shynaıy nıetińe qaramaıdy, mán bermeıdi de. Ol jaqqa alǵash kelgenderdiń júzderi jarqyn, kóńildi júredi. Al jarty jyldan keıin olar adam tanymastaı ózgeredi. Sebebi, árkim óz qara basynyń, otbasynyń qamyn oılaı bastaıdy. Jaqsy aqsha tabýdy kózdeıtinder de kezdesedi. Tipti sırıadaǵylardyń senimderi de ártúrli. «Bárimiz bir ıslamdy ustanamyz, bir Allaǵa tabynamyz» dep aıtamyz, alaıda senim máselesinde qaıshylyqtar kóp.

Birde qasymdaǵy keı jigitterdiń meni musylman dep sanamaıtynyn bildim. Olar kápirden de tómen sanaıtynyn baıqap qaldym. Sosyn «osy adamdar úshin men soǵysqa attanamyn ba?» dep oılandym. Meni rasynda musylman baýyry retindi eseptemedi, muny olardyń kózqarasynan- aq anyq baıqadym. Qaqtyǵys kezinde bir jamaǵatpyz dep júrgender bir- birine oq atyp jatqanyn kórdim. Tipti olar Sırıaǵa ne úshin, kim úshin kelgenin de, kimniń qatarynda ekenin de umytyp qalǵan. Olardyń barlyǵy bir Allaǵa tabynady, senedi. Alaıda bir ǵana aıyrmashylyq bar. Eki taraptyń ustaǵan jalaýy, senimi, kózqarasy ártúrli. Sol úshin olar bir birin óltirip jatyr. Men dál mundaı jıhadty túsinbeımin. Sanama da syımaıdy.  Sırıada 6 aı ómir súrdim.

–Qazaqstanǵa kelgen kezde jaǵdaıyńyz qandaı boldy? Qandaı oıda boldyńyz?

–Elime kelip, bir nárseni túsindim. Sırıada júrip soǵyssaq ta, bizdi baqylaýǵa alatynyn túsindim. Ekinshiden meni tolyq tyńdady. Ózimniń qandaı vıdeolar arqyly Sırıaǵa qyzyǵýshylyǵymnyń artqanyn surady. Maǵan «Sırıaǵa bar» dep ýaǵyz aıtqan sheıhtiń jarty jyldan soń ol jaqqa barýdyń qajeti joq ekenin vıdeodan kórsetti. Nege? Sebebi saıasat ózgerdi. Kezinde Sırıada soǵysqa barý kerek boldy, bizdi shaqyrdy. Al qazir soǵysýdyń qajeti joq, Sondyqtan ýaǵyzshylar pikirin ózgertip jatty. Keıin maǵan teologtar neniń durys, neniń durys emes ekenin túsindirdi. Basty qatelik meniń dinı bilimimniń joqtyǵynda bolyp tur. Anyǵy, ǵalamtordaǵy baqylaýsyz jarıalanyp jatqan ýaǵyzdardy tyńdasań qaqpanǵa túsesiń. Taǵy bir aıta keterligi, Sırıaǵa soǵysýǵa shaqyratyndardyń barlyǵy derlik emosıonaldy, aýyr vıdeolardy kórsetedi. Kópshiligi sosyn Sırıaǵa qalaı barǵanyn bilmeı, tipti túsinbeı de qalady. Sosyn álgi qınalyp jatqan musylmandardyń jaýapkershiligin saǵan artyp, ózińdi kináli etip te qoıady.. Barlyǵyn sezimge berilip iske asyrasyń. Sırıaǵa bara jatqanda eshteńeni de oılamaısyń. Barlyǵy op-ońaı kórinedi. Túsinip, elge oralǵannan keıin ǵana baryp ókinesiń. Túrmede jaza merzimin ótep otyrǵan kezde ózińniń otbasyńa qanshalyqty aýyr ekenin, qınalyp júrgenin túsinesiń. Bir ǵana qatelik. Bir ǵana jantúrshigerlik vıdeo...

 Men shekarany kesip óttim. Eki ómirdiń arasy bar- joǵy bes-aq qadam, bitti, sen Sırıadasyń. Sosyn qateligiń janyńa  batady. Sırıaǵa ketip bara jatqan kezde ata-anamdy múldem oılamadym.  Al qazir áke-sheshem, áıelim meni oılap qınalyp, kútip otyr. Ata -anam kelip, kezdesip, tamaǵymdy, kıim keshegimdi ákep turady. Olar syrt aınalmady. Al men bolsam, Sırıaǵa barar kezde barlyǵyna qolymdy bir –aq siltedim. Shekaradan ary astym. Al qazir otbasymnyń aldynda uıattymyn. Olar meni taǵatsyzdana kútip júr.  Osy janyma batady. Men Sırıaǵa barar sátte tipti balalarymdy, áıelimdi oılamadym. Ol jaqta kóp  áıelder bar. Kúıeýi qaıtys bolyp, birneshe erkekten bala tapqan áıelderdiń sany óte kóp. Olar óz eline orala almaı jatyr. Olardyń eshkimi joq. Tipti «kómektesińder» dep te aıta almaıdy. Sebebi, olardy eshkim túsinbeıdi de, tyńdamaıdy da.

–«Eki qyzym bar» dedińiz. Bolashaqta balalaryńyzdyń dinı bilimin qadaǵalaısyz ba?

–Kez kelgen adamnyń saýatty dinı bilim alý kerek. Eger dinı bilimdi bastapqyda úırenbese, sońynda basqa bir aǵymǵa ótip ketedi. Qazir túsindim. Osynda teologtar bar. Olar men tyńdaǵan ýaǵyzdyń durys-burystyǵyn, qaı jerde qatelik jibergenimdi túsindirip, qolyma kitapty ustatty. Bárin túsindirdi. Maǵan Sırıaǵa ketpes buryn dinı basqarma bekitken dinı kitaptardy oqýym kerektigin túsindirdi. Barlyq másele mine osynda bolyp tur. Meniń dinı bilimim óz balalaryma barlyǵyn túsindirý úshin de qajet. Olar men jasaǵan qatelikti qaıtalaǵanyn qalamaımyn...

***

Bizge Qapshaǵaı qalasynyń mańaıyndaǵy túrmede jazasyn ótep jatqan Damır Raqymjanmen tildesý ońaıǵa soqqan joq. Arnaıy oryndardan ruqsat alý úshin birneshe aı ótti. Keıipkerimdi tezirek kórgim keldi.

Damırmen kezdesý aldynda birneshe terrorısterdiń suhbattaryn kórip ishteı daıyndalǵanmyn. «Damır qandaı jigit, ashyq pa, tuıyq jigit pe» dep oıladym. Túrmege barǵan kezde esik aldynda kútip turǵan bir top adamdy kórdim. Olar túrmede jazasyn ótep jatqan ulynyń, inisiniń nemese kúıeýiniń qamyn kúıttep júrgender. Qartań ana da, qaljyraǵan áıel de, oıǵa batqan aǵa da bar. Qoldarynda bir-bir sómke, ishi toly kıim-keshek, kerek-jaraq. Eń qınalyp júrgenderdiń biri osylar eken ǵoı dedim ishteı. Keıin  túrmege kirdim. Qarapaıym jer... Kóńilime qorqynysh uıalata qoımady. Alaıda talaı adamnyń bas bostandyǵyn shektep otyrǵan jer ekenin bilgende ishteı túsiniksiz sezimde boldym. Tarsyldaǵan temir esikter ǵana denemdi túrshiktirdi.

Al Damırdi alǵash kórgen kezde qolyna qarý alyp Sırıaǵa attanǵan jigitke uqsatpadym. Ashyq-jarqyn jigit. İshindegisin búkpesiz, boıamasyz baıandap berdi. Ózgergen, áli kúnge deıin ókinedi. Ata-anasynan baýyrlarynan syrt aınalǵany úshin ókinedi. Olardan áli kúnge deıin qatty uıalady. Otbasy týraly aıtqan kezdegi kóz janaryndaǵy muńdy ókinishti umyta almaspyn. Ómirdi qaıtadan bastaǵysy kelgeni kórinip turdy. Suhbat uzaqqa sozyldy. Zonadan shyǵyp bara jatyp,  bir sát jaza basyp, jazasyn ótep jatqan jigittiń buralań taǵdyry qaıtadan kóz aldyma keldi.

Kez-kelgen adamnyń qatelesýge haqysy bar. Sebebi bárimiz pendemiz. Tek táýbesine kelip, ókingenderdi qoǵam tabalamasa eken deımin. Islam dini yqylym zamannan beıbitshilikti kózdegen. Soǵys pen ıslamdy qatar qoıýdyń, kináni dinnen izdeýdiń qajeti joq. Kináli - adam ǵana.

...Adamdar adaspasa eken!

Ásel Bolatqyzy