Reseıdiń qarjy ombýdsmenderi 2019 jyly Reseıdi aýyr qıyndyqtar kútip turǵanyn málim etti.

Aldaǵy ýaqytta Reseı Batyspen araqatynasyn túzemese bıylǵy jyly eldi jumyssyzdyq jaılap, Reseıdegi iri-iri  kompanıalar bankrot jarıalaýy múmkin. Munyń saldarynan Reseıde 3,7 mln adamǵa jumyssyz qalý qaýpi tónip tur. Tipti Reseıdegi táýelsiz qarjy ombýdsmeni Mıhaıl Razınniń aıtýynsha, jumyssyzdar sany 3,7 mlnnan da kóp bolýy yqtımal. Buǵan qatysty qarjyger «áleýmettanýshylar bizge jýyrda Reseıde 16 mln halyqtyń óte kedeı turatynyn málim etti. Ortalyq bank elde ınflásıa kólemi 5,5-6 paıyzdan aspaıdy dese de, bul derektermen kelispeıtinder kóp. Sebebi bizdiń boljam boıynsha Reseıde qazir ınflásıa 15 paıyzdy mejelep qalǵan. İri kompanıalardyń 23 paıyzdan astamy jumysshylaryn qysqartýdy oılastyryp otyr. Sonda olar árbir tórtinshi adamdy jumyssyz qaldyrmaq. 300-ge jýyq kompanıa osyndaı sheshim qabyldap otyr. Bolashaqta Reseıde 3,7 mln adam júmyssyz qalýy múmkin» deıdi qarjyger Mıhaıl Razın.

Reseı qarjygerleriniń paıymdaýynsha, Ortalyq bank eldegi ınflásıa kólemin qansha jerden 5,5 paıyzdan asyrmaımyz degenmen, qymbatshylyq ta yryqqa kónbeı barady. Qymbatshylyq, Batys pen AQSH-tyń qysymy, syrtqy qaryzdyń ósimi, munaı baǵasynyń tómendeýi, eksportqa shekteý qoıý, ımportty shamadan tys engizbeý osylaısha Reseı kompanıalarynyń jumysyna shek keltirip otyr. Mamandardyń baıyptaýynsha, eger boljap otyrǵandaı, ınflásıa 15 paıyzdan asyp ketetin bolsa, onda eldegi jumyssyzdyq sany da óse túsetin bolady. Sebebi ınflásıa ósken saıyn Reseı kompanıalaryna tarıfterdi tóleý, syrtqy qaryzdan qutylý, qymbat taýardy styp alyp, ony naryqqa ótkize almaý qaýpi basym bolyp barady. Mundaıda «Reseıde tyǵyryqqa tireletin kompanıalardyń da sany óse túsedi» deıdi mamandar.

Biz Reseı qarjygerleri boljap otyrǵan ınflásıa mólsherin arnaıy syzbamen kórsettik. Syzbada Ortalyq bank pen Ros statısıka ınflásıa 5,5 -6 paıyz dep boljasa, qarjygerlerdiń boljamy odan joǵary ekenin ańǵarýǵa bolady.

 Reseıdegi mıgranttar Qazaqstanǵa qasha bastaıdy

Kórshi eldiń qarjygerleri osylaı daýryǵyp jatqan tusta, biz  «Reseıdi jumyssyzdyq jaılasa Qazaqstanǵa qandaı qaýip bar» degen saýalǵa jaýap izdep kórdik. Bizdegi sala mamandarynyń paıymdaýynsha, budan bizge keler qaýip joq» dep qamsyz otyrýǵa bolmaıdy.

Mamandardyń paıymdaýynsha, bul jaǵdaı Reseıden Qazaqstanǵa 1 mln mıgranttyń enýine yqpal etýi ábden múmkin. Bul rette «Analıtık» taldaý ortalyǵynyń sarapshysy Maral Tórtenovanyń aıtýynsha,  Reseıdegi «Tájik eńbek mıgranttary» qoǵamdyq keńesiniń taratyp otyrǵan málimetterine súıensek, Reseıden 2,5 mln mıgrant eńbek naryǵyn tastaı qashqaly otyr.

«Qazir Reseıdegi mıgranttardyń jalpy sany 11 mlnǵa jetken. Eger eldi jumyssyzdyq jaılap, jaǵdaı osylaı jalǵasa berse olardyń jumyssyz qalǵandary Qazaqstandy saǵalaýy ábden múmkin. Osyǵan baılanysty elimizge enetin mıgranttardyń da kólemi arta túsýi ǵajap emes. Qazaqstanda qazirdiń ózinde jarty mıllıonnan astam mıgrant jan baǵyp júr. Olardyń úshten ekisi Ózbekstannan; 25 paıyzy Qyrǵyzstannan; al qalǵan mıgranttar Tájikstan jáne TMD-nyń taǵy basqa elderinen kelgen. Sóıtip bylaıynsha aıtsaq, Qazaqstan mıgrant ataýlyǵa jumys berýde TMD boıynsha aldyńǵy orynda tur. Tipten TMD elderinen keletin mıgrant ataýly ózderi úshin Reseıden góri Qazaqstannyń jaıly ekenin, olar úshin mádenıeti men dini uqsas Qazaq eliniń aýmaǵynda jumys isteý óte qaýipsiz ekenin qazirde ashyp aıtýda. Bolashaqta elimizde kásiporyndar men óndiris oryndarynyń sany artatynyn eskersek, biz syrttan keletin jumys kúshine áli de táýeldi bola túsemiz. Demek bizge syrttan jumys kúshi áli de aǵylyp kele beredi. Mamandardyń Reseıdegi mıgranttar endi Qazaqstanǵa kele bastaıdy. Sebebi Reseı ekonomıkasynyń jaǵdaıy qazir tym aýyr. Reseıden nan tabý, tabys tabý olar úshin úlken problemaǵa aınalady. Al bul eki arada Qazaqstannyń túrli qurylys sektorlaryn sala bastaıtynyn biletin olar zańdy-zańsyz jolmen bizge ene bastaıdy. Sondyqtan elimizge enetin mıgranttardyń tym erkinsip ketpeýi úshin olarǵa arnaıy mindettemeler júkteýdiń artyqtyǵy joǵy daýsyz. Bul rette zań aıasynda talap qoıa bilý, mindet artý bul ulttyq qaýipsizdigimizge de, tynyshtyǵymyzǵa da syzat túspeýi úshin kerek dúnıe. Endeshe biz úshin bolashaqta zańdy qataıtý ózekti bola túspek»,- deıdi ekonomıs-ǵalym, sarapshy Maral Tórtenova.

Memlekettik shyǵynynyń jartysyn aýylǵa jumsaǵanymyz jón

Jalpy, mamandardyń aıtýynsha, Reseı ekonomıkasyda bolyp jatqan keri ketýdiń salqyny bizge tımesin desek, biz mynany eskerýimiz kerek. Bolashaqta Qazaqstan úshin iri munaı óndiretin zaýyttardyń mańynan shaǵyn janar-jaǵarmaı shyǵaratyn zaýyttar ashý, astyq saqtaıtyn oryndardyń qasynan, un tartatyn dıirmen oryndaryn ashý, mal bordaqylaıtyn oryndardan teri-jún óńdeıtin sehtar ashý tıimdi bolar edi. Ókinishtisi bizde osy jaǵyna mán berilmeı otyr.

«Qazir Qazaqstanda 7002 aýyl bar, onyń 4258-niń damý potensıaly ortasha, 102 aýyldyń keleshegi bulyńǵyr, al 32 aýyl qańyrap bos qalǵan. Osyǵan qarap aıtsaq: negizinde bizdiń ekonomıkalyq qurylymymyz ekige bólinedi. Qala jáne halyqtyń 47 paıyzy turatyn aýyl. Sondyqtan kórshi eldegi jaǵdaıdy eskere otyryp aldaǵy ýaqytta memlekettik shyǵynnyń jartysy aýylǵa jumsalýy kerek. Buǵan qosa aýyldyń sharýashylyǵyn damytýdy bir ǵana Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine tańyp qoıý durys bolmady. Sondyqtan Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine qurylymdyq ózgerister jasaýdyń reti keldi»,- deıdi ekonomıs-ǵalym Atamuart Shámenov.

 Mamandardyń paıymdaýynsha, eger biz bolashaqta aýyl sharýashylyǵyn jandandyra almasaq, agro-ónimder óndirýge, otandyq et-sút óndirisine jan bitire almasaq, onda Reseıdiń kebin biz de kıemiz. Biz endi Reseıden azyq-túlik ala almaımyz. Sebebi Reseıdiń ózine jetpeı jatyr. Munaı arzandap, odan túsetin túsimi azaıyp, Eýropa elderi de aýyl sharýashylyǵy ónimderin qymbattatyp jiberdi. Qazir arzan azyq-túlik ımporty degen áńgime joq. Sebebi Reseıge taýar tasymaldaı almaı qalǵan birqatar Eýropa elderi bizge jáne basqa elderge arzan azyq-túlik endi bermeıdi. Sondyqtan árkim óz kúnin ózi kóretin zaman týyp keledi. Al bul arada biz otandyq óndiriske ǵana arqa súıeı alamyz. Demek bizge shıkizatty syrtqa shıki kúıinshe jibere bermeı eń sońǵy daıyn ónimge deıin ónim óndirý salasynyń damýyna kúsh salý kerek.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy