Tómendegi Batys mıllıarderleriniń ómirine úńilińiz. Sonda «Men nege kedeımin?» dep keıistik bildirmessiz...
Ajaldyń qorqynyshynan aqshanyń qorqynyshy basym bo­lyp shyqty. Bırjalyq qalyqtaý men quldyraý tarıhyna úńil­seńiz, talaı sumdyq tragedıanyń kýási bolasyz. 1929 jyly bol­ǵan asa aýyr ekonomıkalyq daǵdarystyń tek al­ǵash­qy úsh kúniniń ózinde 210 shi­rigen baı óz ómirimen qoshtasýdy durys kóripti. Qoǵamda «Qara beısenbi» degen atpen qalǵan sol kúni Ýoll Strıttegi zańǵar ǵımarattardyń terezelerinen bankrottyqqa ushyraǵan brokerlerdiń óz-ózderin tastaǵany týraly ańyzǵa bergisiz nebir áńgimeler bar. Onyń bárin ter­gish­tep basyńyzdy aýyrtpaı-aq qoıa­lyq. Osy ózimiz kýá bolyp otyr­ǵan ǵalamdyq daǵdarys bas­talǵaly beri bir­neshe mıllıarder ózin-ózi óltir­gen. Sonyń biri – farmasev­tı­ka­men aınalysatyn Adolf Merk­le degen 74 jastaǵy nemis mıl­lıar­deri. Ataqty «Forbs» jýr­nalynyń esebinshe, 2008 jyly ol álem mıllıarderleriniń ishinde 98-orynda turǵan. Merkleniń qol astynda 70 000-nan astam adam jumys istegen. Osylaısha jyl­dyq aqsha aınalymy ondaǵan mıl­lıard dollarmen baǵalana­tyn óndiristik ımperıanyń qo­jaıy­ny retinde dáýirlep turǵan mıl­lıarder qor rynogy kúıreý­ge baılanysty bir kúnde 1 mlrd evrodan aıyrylǵan. Osyǵan qat­ty kúızelgen Merkle poıyz­dyń astyna túsip ólgen. Oqıǵa bolǵan jer­den polıseıler onyń týys­tary­na qaldyrǵan aqyrǵy hatyn taýyp alǵan.

Al endi amerıkalyq 52 jas­taǵy mıllıarder Stıven Gýdtiń óli denesi óziniń kóligi ishinen tabylǵan. Ol ákesinen muraǵa qalǵan jyljymaıtyn múlik satý­men aınalysatyn iri kompa­nıanyń atqarýshy dırektory bolatyn. 1965 jyldan beri  bul kompanıa jalpy quny 9,5 mıllıard dollardy quraıtyn 40 myńnan astam jyljymaıtyn obekti satqan eken. Jyljymaı­tyn múlik naryǵy kúıregen soń, Gýd aýyr kúızeliske túsken. Aqy­ry – anaý. Arnaıy bılik ókil­deriniń habarlaýynsha, saby­ry sarqylǵan mıllıarder ózin-ózi basynan pıstoletpen atyp óltirgen. Budan da sumdyǵy, 60 jas­taǵy pákstandyq mıllıoner daǵdarystyń kesirinen bankrot bolǵanyna shydamaı, óziniń ba­syn elektr aramen kesip tastaǵan. Mar­qum Dýbaıdaǵy birneshe qury­lys kompanıalarynyń qo­jaıy­ny bolypty. Esik aldynan kúıeýiniń qanǵa

boıalyp jatqan bassyz denesi men áli jumys istep turǵan elektr arasyn kórgen áıe­li dereý polısıaǵa habarlaǵan. Jesir qalǵan áıeldiń aıtýynsha, eri sońǵy ýaqytta qarjylyq daǵ­darystyń kesirinen óte aýyr psıhologıalyq kúızelis ústinde bolypty. Óleriniń aldynda óz kompanıasynyń barlyq qyzmet­ker­lerin jumystan bosatqan eken.

Irlandıalyq belgili bıznes­men Patrık Rokkanyń 500 mıl­lıon evrosy saqtaýly turǵan bank kúırep, baılyǵy sýsha aǵyp ket­ken mıllıoner júıke júıesiniń aýyr kúıze­lisinen ózin-ózi basynan atyp ól­tirgen.

Al bar-joǵy 35 jastaǵy aǵylshyn mıllıoneri Djonaton Reıs 46 mıllıon dollarǵa bıznesin satqan soń, 2009 jyly ózin ózi óltirgen. Ne úshin ózin óltirgeni týraly artyna bir japyraq qaǵaz da qaldyrmapty. 

Amerıkanyń mıllıoneri Elı Blek óziniń  banan eksportyna salyqty tómendetý úshin 2,5 mıllıon dollar para bergeni týraly gazettegi aqparatty oqyp, 44-qabattan sekirip ólgen.

Londondyq bankır-mýltımıllıoner Hýbert Boýmester 2007 jyly 1 mıllıon evro syılyq alǵanyna qaramastan, ózin ózi basynan atyp ólgen. Sebebi, bıznesi kúıreı bastaǵan.

2008 jyly brıtanıalyq bıznesmen Krıstofer Foster bankrot bolýdan qorqyp, aldymen áıeli men qyzyn óltirgen, artynan quny 2,500 mıllıon dollar turatyn úıin órtep jibergen, sosyn ózin ózi óltirgen.

Aǵylshynnyń 54 jastaǵy  baıy Pol Kastl bankrot bolýdan qorqyp, 2010 jyly poıyzdyń astyna túsip ólgen. Ózi Anglıa korelevasymen kezdesip, frıns Charlzben shahmat oınap júripti.

«Baı qaltyraýyq keledi» deı­di qazaq. Bálkim, aqsha da qatty jerge turatyn bolar. Tarıhta eń baı mıllıarderlerdiń óziniń qara baqyr, soqyr tıyn sanap júretinine mysaldar az emes. HH ǵasyrdyń eń baı áıelderiniń biri Genrıetta Hoýlend Grın 1916 jy­ly ólgende, artynda 20 mıl­lıard dollary qalǵan. Osy shiri­gen baı áıel Chıkagodaǵy tutas kvartaldardyń qojaıyny bolsa da, ómir boıy eń arzan páter jaldap turǵan. Al birde baǵasy 2 sent turatyn poshta markasyn izdep, túni boıy tabanynan taý­sylypty. Ulynyń aıaǵyna operasıa jasaý úshin úsh kún boıy­na tegin aýrýhana izdep, san­dal­ǵany taǵy bar. Osy mıl­lıarder áıel 82 jasqa kelgende, qyz­metshi áıeldiń bir bótelke sútke artyq tólep qoıǵanyn estip, esinen tanyp qulap túsken. Esesine baılyǵyn ózine qı­maǵan sasyq baı retinde tarıhta qal­dy. Ózińe buıyrmaǵannan ar­tyq eshteńe jeı almaısyń degen osy da!

Osydan 30 jyldan astam  buryn 4 mıl­lıard dollarymen álemdegi eń baı adam sanalǵan munaı koroli Djon Pol Gettı de sarańnyń sarańy retinde tarıhta qalǵan. Ol vıllasyna qonaqtarynyń sóıleskenine aqsha shyǵyndamas úshin taksofon ornatqan. 1973 jyly Djon degen nemeresin urlap ketkender balany qaıtarý úshin aqysyna 17 mıllıon dollar suraǵanda, tóleýden bas tartqan. Urylar nemeresiniń qulaǵynyń ushyn kesip alyp, ony konvertke salyp jibergen soń ǵana kelisim bergen. Sonyń ózinde Gettı únemdep, urylarǵa 2,7 mıllıon dollar ǵana qıypty.

«Forbs» jýrnalynyń esebin­de ekinshi orynda turǵan amerıka­lyq qarjyger Ýorren Baffet (44 mıllıard dollary bar) budan 40 jyl buryn 30 myń dollarǵa sa­typ alǵan shaǵyn páterde, biz­she aıtqanda, «hrýshevkada» tura­dy. Astyna mingeni – eski kólik, bizshe aıtqanda, «Moskvıch». Jyr­tyq shalbar kıip júredi.

Hans Raýsıng degen skandı­navıa­lyq baı 8 mıllıard dol­lary bolsa da, jańa kólik alýǵa aqshasyn qımaı, orystyń 12 jyl minilgen «Nıvasyn» satyp alyp­ty. Jaryqtyq dúkenderde zattyń baǵasyn túsirgenshe uzaq saýdalasatyn kórinedi.

Osydan birneshe jyl buryn brıtandyq mıllıoner Nıkolas fon Hoogstratendi (800 mıllıon dollary bar) adam ólimi úshin on jylǵa sottaıdy. Al onyń úıine tintý jasaǵan polıseıler as úıden paıdalanylǵan shaı paket­terin tapqan. Sóıtse álgi baı shaı paketterin qurǵatyp, qaıtadan birneshe ret paıdalanady eken. Bir jyldan soń, mıllıonerdi túr­me­den bosatqan. Degenmen onyń kóp­ke jaıylyp ketken sarańdy­ǵy týraly pikir ál-ázir basylar emes.

Sarańdyqtyń kókesi dep my­nany aıtyńyz. 23 jastaǵy ame­rıkalyq aktrısa Ýendı Dorkas degen áıel Rodjer Dorkas degen 90-ǵa kelgen mıllıonerge kúıeý­ge shyǵady. Maqsaty belgili – qaý­saǵan shaldyń bar baılyǵyn ıem­dený. Bir jyldan soń, aýrý shal kóz jumady. Advokattar qarttyń qaldyrǵan ósıetin oqyǵanda, áıel talyp túse jaz­daıdy. Oǵan buıyrǵan mura... bir dollar eken. Al qalǵan 64 mıl­lıon dollaryn shal Maksımı­lıan degen ıtine muraǵa qaldy­ryp­ty. Sot salpań qulaq ıtti jaq­tap shyǵady. Áıel de ákki eken, mıllıondaǵan dollardy qaǵyp túsý úshin... ıtke turmysqa shyǵady. Amal joq, áıel men ıttiń nekesin qıýǵa týra keledi. Ittiń qujatyn tastaı etken shal ony AQSH azamaty retinde tir­ketip, salyq tólep turatyn etipti. It ólgen soń, bar baılyq aqyry áıelge qalǵan.

Mine, «baqyt – aqshada» deıtinderge  bul da ómirdiń úlken synaǵy men sabaǵy!

Tóreǵalı Táshenov