Bizdiń halyqta jelaıaq degen sóz bar. Iaǵnı, ár zamanda jelmen jarysqan júırikterimiz bolǵany ras. Alysqa barmaı-aq, HH ǵasyrdyń 50-jyldarynyń sońy men 60-jyldarǵa at basyn bursaq, shashasyna shań juqpaǵan nebir jelaıaqtarymyz aldymyzdan shyǵady. Qazaq jurtyna Olımpıada oıyndarynyń birinshi medalin alyp bergen sańlaǵymyz Ǵusman Qosanov ushpa júırik bolatyn. Ǵusman aǵamyz 1960 jylǵy Rım olımpıadasynyń kúmis júldegeri. Birneshe jyl sol tusta álemdegi eń myqty quramanyń biri sanalǵan sovet qomandasynyń sapynda júgirdi. Qosanov Sovet odaǵynyń chempıony, birneshe márte júldegeri. 100 metrge jarysýda 10,2 sekýnd nátıjemen sovet rekordyn qaıtalady. Al 1960-1968 jyldarda 100 metrdegi álemdik rekord 10.00 sekýndqa teń bolsa, Rım olımpıadasynda nemis júırigi Armın Harı 100 metrde 10,2 sekýnd nátıjemen altyn medaldi jeńip aldy. Osy mysaldardan-aq Ǵusman Qosanovtyń qandaı deńgeıdegi sportshy bolǵanyn bilýge bolady.

Ǵusmannyń syńaryndaı bolǵan Ámın Tuıaqov 1965 jyly Almatyda ótken Sovet odaǵynyń chempıonatynda 200 metrdi  20,6 sekýndta artqa tastap, chempıon atandy, ári odaqtyń jańa rekordyn ómirge ákeldi. Ámın aǵamyzdyń bul rekordyn sovettiń óren júırikteri eki jyl boıy buza alǵan joq. Tuıaqov 200 metrge jarysýdan sovettiń 4 dúrkin chempıony, 4h100 metrge estafetalyq synda Sovet Odaǵynyń 2 márte jeńimpazy. 1965 jyly 100 metrdi 10.2 sekýndta júgirip ótip, odaq rekordyn qaıtalady. 100 metrge júgirýde Sovet Odaǵy chempıonatynyń 3 dúrkin kúmis, 2 márte qola júldegeri. Ol kezde jeńil atletıkadan álem, Eýropa chempıonattary ótpeıtin edi. Eger ótse, Ǵusman men Ámın aǵalarymyz álem  jáne Eýropa chempıonattarynyń talaı júldesin qanjyǵaǵa baılaıtyny daýsyz edi. Buǵan bir ǵana dálel:  Ámın Tuıaqov 1965 jyly sovet quramasy sapynda 4h100 metrge estafetalyq jarysqa túsip, Eýropa kýbogyn oljalaýmen qatar, Eýropanyń jańa  rekordynyń kindigin kesti.

Iá, qazaqı bolmysy buzylmaǵan, ákesi men anasynyń qanyna araq-sharap, dońyz eti aralaspaǵan, saıyn dalanyń tunyq  aýasymen erkin tynystaǵan qos sańlaǵymyz HH ǵasyrdyń 60-jyldarynda  jer sharyndaǵy eń myqty sprınterlerdiń qatarynda turypty. Ámın men Ǵusmannyń sol tustaǵy ushqyr sekýndtary Azıa men Eýropanyń qazirgi júırikterine jetkizbeı júrgenin de aıta keteıik. 2002 jyly Býsandaǵy Azıa oıyndarynda  Saýd Arabıasynyń jelaıaǵy  Jamal ál-Saffar 100 metrdi  10.24 sekýndta  artqa  tastap,  jeńimpaz atansa,  2006 jyly Dohadaǵy Azıa oıyndarynda  taǵy bir arab sportshysy  Iahıa Habeb  100 metrge jarysýda  10.32 sekýndpen altyn tuǵyrǵa kóterildi. 2006 jyly 200 metrde  top  jarǵan  japon Shıngo Sýesýkýdiń  kórsetkishi - 20.60 sekýnd, al  bir mıllıardtan  astam  Qytaıdyń  namysyn  jyrtqan  Ian Iaosýdyń nátıjesi - 20.71 sekýnd.  

Eger qazirgi stadıondardyń «ozyq» tósenishteri men  «júırik» shıpovkalary,   kúsh-qýatty eseleıtin  búgingi dári-dármek  sol  kezde  bolǵanda, bizdiń  aǵalar Ýseın Bolttyń rekordtarymen  úzeńgi qaǵystyrar ma edi, kim bilsin. Ýseın Bolt demekshi, Iamaıkanyń «qara marjanynyń» boıy 195 sm, al Ǵusman Qosanovtyń boıy  178 sm boldy. Kezinde keıbir sport mamandary «boıy tapal, júırik shyqpaıdy» degen Ámın aǵamyzdyń boıy 172 sm. Iaǵnı, bizdiń aǵalardyń  Boltqa qaraǵanda adymy qysqa. Ámın men Ǵusman aǵalarymyz osy boımen AQSH pen Eýropanyń syryqtaı-syryqtaı Olımpıada chempıondarynan talaı ret ozdy. Bul jerde qazaq júırikteri aıaqtyń kúshi jáne jyldamdyq esebinen oqtaı zýlaǵanyn aıta ketý kerek.

Sol jyldary Ǵusman men Ámın aǵalarymyzdan basqa Sovet Isambaev, Jambyl Eskendirov, Beken Kúreńkeev, Ádebıet Baıtyqov, Saǵyntaı Qanapınov sekildi júırikterimiz respýblıka chempıonattaryn utyp, rekordtar jańǵyrtqanyn umytpaǵanymyz durys.

Al táýelsizdik alǵan 27 jylda bir qazaq jelaıaǵy Azıa chempıonatyn utqan joq. Bul degenińiz sport salasyndaǵy ulttyq saıasattyń tómendigin, bizdiń aımaqtardaǵy sport basshylary bul jaǵynan múlde qapersiz otyrǵanyn bildiredi. Áıtpese, 1962 jyly 100 metrdi 10,2 sekýndta artqa tastaǵan qazaqtyń búgingi urpaǵy shetinen shabanaıaq, shetinen tobanaıaq degenge qalaı senesiń. Sekseninshi jyldardyń ortasynda almatylyq Aıdar Ábdildın degen baýyrymyz 100 metrdi 10,2 sekýndta júgirip, Sovet odaǵy quramasyna engenin baspasóz betine jarıalap edik. Aıdardan keıin qazaqtan ushpa júırik shyqpaı qoıdy.

Respýblıkalyq sport ınternattary jáne oblystardyń sport basqarmalarynyń basshylary eń áýeli bilikti bapker taýyp, sosyn jer-jerden jelaıaq balalardy izdestirip, osy iske óris ashsa, álem stadıondaryn dúrkirete jebedeı zýlaıtyn qaratory baýyrlarǵa   qol soǵýdan jalyqpas edik-aý! Qazaqı qany suıyla qoımaǵan azamattar, búgin namysyńdy  qamshylamasań, erteń kesh bolady!  

Qydyrbek Rysbek