Álem tarıhynyń qazaq dalasynan bastalǵanynyń da, Nuh paıǵambar kemesiniń Qazyǵurtqa toqtaǵanynyń da, Nuh atamyzdyń molasynyń sol jerde saqtalǵanynyń  da bultartpas aıǵaqtary bar. Ol – Qazyǵurt taýynyń qasyndaǵy Nuh paıǵambardyń molasy. Onyń molasyn anyqtaý úshin sóz túbirine (óz túbine), ıaǵnı sózdiń óz atasyna sóz beremiz. Taptyq pa? Iá, Iá! Uq (Úk), ıaǵnı Úkasha ata. Ózderińiz kórip otyrǵandaı atamyzdyń esiminiń sóz túbiri Uq (Úk), ıaǵnı Nuh (Núk).

Úkasha Ata mazary – Qarataýdyń kúngeı betinde, Ógiz taý shatqaly mańyndaǵy qyratta, ıaǵnı Ońtústik Qazaqstan oblysy, Túrkistan qalasynan 42 shaqyrym jerde. Kesenesiniń jalpy uzyn 16 m, eni 5 m, bıiktigi 3,5 – 4 m. Ǵımarattyń batys jaǵynda, dıametri 3,5 – 4 m, bıiktigi 4 – 4,5 m bolatyn shirimeıtin qańyltyrdan kúmbez turǵyzylǵan. Negizgi qurylysy taý tastarynan tik tórtburyshty etip qalanyp, syrty aq jáne sur tústi sement qospasyna qıyrshyq tas aralastyrylyp sylanǵan. Keseneniń ishindegi mazardyń bıiktigi 160 – 170 sm, eni 150 sm, uzyndyǵy 12 m-ge jýyq. Keseneniń batys jaǵynda 200 m jerde Úkasha ata qudyǵy bar.

Ejelde jer betin alyp dınazavr, alyp aıdahar, alyp kesirtke, alyp taýtaılaq, alyp samuryq qustar mekendegenin barshamyzda tarıhtan talaı oqydyq. Qazirgi kıtter men pilder sol alyptardan saqtalyp qalǵandar. Qazaq dalasynyń kez-kelgen jerinen olardyń qańqalarynyń tabylyp jatqanynan da habardarmyz. Sonyń biri jaqynda ǵana Mańǵystaý aýdany jerinen tabyldy. Erterekte Saýra jerinen alyp mamonttyń qańqasy tabylǵan. Aqylǵa salyp oılap qarasaq, mine sol zamannyń adamdary da týra sondaı alyp bolǵan. Úkasha (Nuh) ata mazarynyń uzyndyǵy 12 metr bolatyny osydan. Mundaı tarıhı jádigerler Mańǵystaýda da jeterlik. Mysaly, Qaraman ata (mazarynyń uzyndyǵy 10 metr), Qyryqkez áýlıe (20 metr), eki birdeı Alty Qulash áýlıe (11-12 metr) qorymdar, salmaǵy birneshe tonna, bıiktigi 4 metrden asatyn «Ersarynyń qaıraǵy» t.t. bar. Mundaı jádigerler ózge óńirlerde de jeterlik. Sonyń biri  Atyraý oblysynda Madıar tóbe degen jerden jol qazyp jatqan jumysshylar taýyp alǵan alyp adamnyń qabiri. Aıaq jilinshiginiń ózi bir metrdeı.

Adamzat pen ańdardyń usaqtalýy Nuh paıǵambar zamanyndaǵy topan sýdan keıin bastalǵan.

Al, Ashaǵa kelsek bul eki dúnıeniń, nemese bir zattyń ekige bólinip aıyrylatyn jeri degendi bildiredi. Mysaly, Asha (aıyr), Ashataıaq, Ashamaı (jas bala minýge arnalǵan attyń eri). Bul qazaqtyń tektik shejiresinde de, sóz jasaý júıesinde de tek qana sony bildiredi. Alypbıdiń (Álippeniń) birinshi dybysy «A» men bastalyp «A» men aıaqtalatyn sózderde de solaı: 1.Aǵa, 2.Ada, 3.Aza, 4.Ala, 5.Ana, 6.Apa, 7.Ara, 8.Asa, 9.Ata, 10.Aýa, 11.Asha, ıaǵnı Úkasha ata (Nuq paıǵambar) 9-shy Ata men 10-shy Anadan aıyrylyp (bólinip) ketip tur. Qaıran Atalarym! Jaraısyńdar! Sóz jasasań osylaı jasa! Tarıh jazsań osylaı jaz! Bul tarıhty Uly Jaratýshy – Alladan basqa eshkim, eshqashan joıa almaıdy.

Sebebi, jer betinde bir qazaq tiri tursa, dombyra joıylmaıdy. Qazaqtyń dombyrasyna, Saldardyń bas kıimderine, qazaq kelinderiniń sáýkelesine «Úki» taǵatyn sebebi de osy. Bizdiń úkilep, aıalap júrgen atamyz (Nuh paıǵambar) osy Úkasha atamyz. Úkili dombyra, Úkili Ybyraı, úkili pochta, úki, úki oıý, úkim, úkimet, úkimet basy ataýlary osy atamyzdan qaldy.

Buny azsynsańdar, taǵy bir dálel keltireıin: qazaqtyń tek qana sózi emes, sóılemderi de osylaı jasalǵan. Sóılem arasy men sońyna qoıylatyn tynys belgileri de (útir, núkte, útir-núkte men qos núkteler) osyny bildiredi.

Allataǵala adamzatqa birneshe paıǵambar jibergen, qasıetti Quran Kárimde attary atalatyn 25 paıǵambardyń ishinde Hud jáne Lut paıǵambardyń esimderi bar. Ózderińiz kórip otyrǵandaı ekeýiniń de túbiri «Ut (Út)» bolyp tur. Bir sóılemniń  ishinde de birneshe útir qoıyla beredi.

Al, sóılem sońyna «núkte» qoıylady. Bul Nuq ata degen sóz. Sebebi, aldyńǵy qaýymnyń sońy Nuh paıǵambardyń musylmandyqty moıyndap kemesine mingen azǵana adamymen aıaqtalady.

Qos núkte — Qosaı Nuh ata. Bul Nuh paıǵambardyń atasyn (rýyn) kórsetip tur. Qos núkteden keıin sóılem qalaı jalǵassa, Nuh qaýymyda solaı jalǵasyp ketip tur.

Nuh paıǵambardyń tegi qazaq, keme toqtaǵan jerde kúni búginde de qazaqtar otyr. Olarda osy biz sóılep júrgen tilde sóılegen. Nuh paıǵambardyń úsh ulynyń eń úlkeni Qam óz áýletimen qazirgi Úndi jerine ketip, sonda qonystandy. Qazaqtan bólinip ózge óńirge alǵash qadam basqan Qam atamyz boldy. Qazaqtyń «Qadam (Q-ada-m)» — Qamnyń atasy degen sózi osylaı dúnıege keldi. Jylqy men jylqyshylardyń piri Qambar atamyzdyń da tegi osy. Ortanshy uly Sam (Sham) óz áýletimen qazirgi Iran, Arabıa jerlerine baryp qonystandy. Al, Nuhtyń kenjesi Jappas (Iafes), áke buıryǵymen soltústikke qonys aýdardy. Nuqtyń óz eli qazirgi qazaq dalasyndaǵy Qazyǵurt taýy (Syr óńiri) alqabyn jaz jaılaý, Mańǵystaýdy qys qystaýy etip, máńgi turaqtap qaldy. Ata jurt bútkil jer sharyndaǵy úsh ulynyń elderin osy óńirden basqardy. Osy óńir san myńdaǵan jyldardan beri búkil álem elderiniń astanasy bolyp keldi. Kóshpendi el (qazaqtar) búkil álem elderiniń ejelgi Ana tilin eshbir eldiń tilimen býdandastyrmaı búgingi kúnge jetkizdi. Bizder Nuh qaýymynyń Atajurtynda otyrmyz.

«Nuh paıǵambar úsh ulyn úsh tarapqa: Ham atty ulyn Úndistan jaqqa, Sam atty ulyn Iran jaqqa, Iafes atty ulyn soltústik jaqqa jiberdi. Úsheýine aıtty: «Adam perzentterinen úsheýińizden ózge eshkim qalǵan joq, úsheýińiz úsh jurtqa otyryńyz, urpaqtaryńyz kóp bolsa, sol barǵan jerlerińizdi jurt etip otyryńyz».

Iafes atasynyń ámirimen Jýdy taýynan ketip, Edil men Jaıyq sýynyń arasyna qonys tepti. Iafestiń segiz uly bar edi, urpaqtary kóp boldy. Olar mynalar: Túrik, Hazar, Saqlap, Orys, Meń, Shyn, Keımar, Tarıh. Iafes ólerinde óz ornyna úlken uly Túrikti otyrǵyzyp, ózge uldaryna: «Barshańyz Túrikti patsha bilip, onyń sózinen shyqpańyzdar», -dep ósıet qyldy, oǵan Iafes uǵlany (oǵlany) degen laqap qoıdy.

Túriktiń tórt uly bar edi; Tútik, Hakal, Barsajar, Amlaq. Túrik ózi óler shaǵynda úlken uly Tútikti óz ornyna otyrǵyzyp, qaıtpas saparǵa ketti» (Ábilǵazy «Túrik shejiresi»).

Túsinikteme: Kúni búginge deıin búkil álem elderiniń birde-bir tarıhshysy Ábilǵazy atamyzdyń «Túrik shejiresine» kúmán keltirgen emes.

Ejelgi qazaqtar osy shejirelik ataýǵa baılanysty «jap» dep, qolmen qazylǵan kanaldy ataǵan. Jappas – japtyń, nemese sýdyń basy. «Sý aqpaıtyn ba edi saǵadan, sóz bastalmaıtyn ba edi aǵadan» deıtin maqaldyń syry osy. «Avtorlyq quqyq» tolyqtaı saqtalyp tur.

Nuq qaýymynyń qarashańyraǵyn kenje uly Jappas (Iafes) ustaǵan. Olardy Alshyn shejiresi Altyn-Jappas dep qosarlap ataıdy. Biz bul sóz tirkesterindegi Altynnan Alshyndy, Jappastan 12 ata Baıulynyń bir balasy Jappas rýyn kóre alamyz.

Jappastyń úlken uly Túrik onyń taq murageri bolsa, kenje uly Tarıh qarashańyraǵyn ustap qaldy. Bul qaǵıda kúni búginde de qazaqı otbasynda týra osylaı saqtalyp keledi. Qazaqtyń «Úlken ul taq murageri, kenje ul qarashańyraq ıesi» deıtinderi osydan.

Al, Ata-babamyzdyń shejire-tarıhynyń kenje ulda ǵana saqtalyp qala alatynyna kimniń qandaı daýy bar?

Uly Atalarymyzdan qalǵan eski jádigerlerdiń ishindegi, eshkimdi eshqandaı daýǵa jibermeıtin eń senimdi derek kóz: jer, sý, taý, elder men eldi meken ataýlary bolyp tabylady. Mine osy qaǵıdaǵa sáıkes, Nuq paıǵambardyń kemesi toqtap, ilińgir (jákir) salǵan jer búgingi Ońtústik Qazaqstan oblysy jerinde alystan qaraǵanda shógip jatqan qos órkeshti túıeni elestetetin Qazyǵurt aýdany jerinde ornalasqan, Qazyǵurt taýy bolyp tabylady. Taýdyń tóbesi oıpań, jazyq, uzyndyǵy 20, eni 10 shaqyrymdaı, bıiktigi teńiz deńgeıinen 1768 metr. Osy taýda «Adam Ata shoqysy»,  “Keme qalǵan”, “Paıǵambar toqtaǵan”,  «İlińgir (Leńger (ıakor))», “Paıǵambar saýsaǵy”, «Paıǵambar atynyń sý ishken jeri»,  Aqbýra, Kózdi Ata, Áńgir aýyly aımaǵyndaǵy taý shoqysynyń erneginde Adam Ata men Aýa Ana kıeli tasy men sol shoqynyń eteginde Qaıyp Eren Qyryq Shiltender sý ishken bulaq t.b. qasıetti jerler bar.

Qazyǵurt demekshi, Qazyǵurttyń tolyq maǵynasy Qazyq (Qazaq) jurt. Qazaq «qazyq» dep qaǵyp qoıǵan jerińnen eshqaıda ketpeıtin qazyqty aıtady emes pe? Aspandaǵy temirqazyq juldyzy da ornynan eshqaıda aýmaıdy emes pe? Adasqandar osy juldyzǵa qarap jol tabady emes pe? Búkil álem elderi de san ret adasyp, qazaqqa qarap jol tapqan. Myna ataýlar sol Qazyq jurttan qalǵan eń senimdi derek kózder. Qazaqtar sol qazyq jurtta áli otyr. 

Uly Atalarymyzdyń aýyzdarynan tastamaı «Qazyǵurttyń basynda keme qalǵan, Ol áýlıe bolmasa nege qalǵan» degen sózdi beker aıtyp júr, - dep oılaıtyndar bar bolsa olar qatty qatelesedi.

Nuh paıǵambar atamyzdyń kemesiniń ornyn saqtaǵan el, molasynyń da ornyn saqtap qala alatynyna kimniń qandaı daýy bar?

Tarıh taǵlymy: Uly Atalarymyz óz tarıhyn bir aýyz sózben jazyp, bir aýyz sózge toqtaǵan márt halyq bolǵan. Eshqashan eki sóılemegen, «Erdiń eki sóılegeni ólgeni» - dep ondaılardy adam qataryna qospaǵan.

Qojyrbaıuly Muhambetkárim