Elimizde jyl saıyn ómirge keletin balalardyń  2 paıyzǵa jýyǵynyń naqty jynysy joq.  Iaǵnı,  boıynda qyzdyń da, uldyń da jynystyq músheleri  qatar damyǵan. Qoǵamda olardy qosjynysty nemese "ınterseks"  dep ataıdy, dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi Eýrazıa arnasyna silteme jasap.

Dárigerler mundaı balalardyń kóbeıýin genetıkalyq  aýytqýmen, ekologıanyń nasharlyǵymen jáne kelinshekterdiń durys ómir saltyn ustanbaýymen baılanystyrady. Sonymen  Sırıa, Ózbekstan, Lıvıa syndy elderde  etegin keńinen jaıǵan potologıa  bizde qashannan beri kóbeıýde? Ony emdeýge bola ma?

"Interseks" degen kim? Áýeli osyǵan toqtalyp kóreıikshi. Boıynda uldyń da, qyzdyń da jynystyq músheleri qatar  jetilip, damyǵan adamdardy, ıaǵnı qosjynystylardy qoǵamda osylaı ataıdy. Qulaqqa túrpideı tıetin shyǵar, biraq jasyraty joq, mundaı jandar jyl sanap kóbeıip barady. Nege? 

«Bul potologıa kóp jaǵdaıda genetıkalyq aýytqýmen jáne endokrındi bezder jumysynyń buzylýymen baılanysty bolyp keledi. Alaıda germafrodıtter kóbeıip ketti deýge bolmaıdy. Olar buryn da bolǵan. Tek ata-analar muny barynsha jasyrǵan. Al qazir kerisinshe, týa salysymen bul máseleni sheshýge tyrysady. Iaǵnı, ul álde qyz bola ma, birden aıtyp, ota jasatady», - deıdi endokrınolog Gúlmıra Ábdýahasova.

Interseks-adamdardy tabý ońaıǵa soqpady. Sebebi, bul dertke baılanysty eshkim tis jarǵysy kelmeıdi. Áýeli uıat bolady dep qysylady, odan bólek, qoǵamnyń synynan qorqady. Dese de, áleýmettik jeli arqyly úshinshi jynysqa jatatyndardyń birimen sóılese aldyq. 

«Men sıaqty germofrodıt jandar úshin ne qıyn? Árıne, aınaladaǵy adamdardyń túsinistik tanytpaýy, saǵan tesile qarap senbeýi, mazaqtap kúlýi. Oǵan qosa, qujat jasatýdyń mashaqaty da óte kóp. Bizdiń elde zań boıynsha naqty jynysyń kórsetilýi kerek. Al olarǵa germafrodıtpin dep aıtsań, anda bar, mynda bar dep júgirtip qoıady. Ne arnaıy járdemaqy da qarastyrylmaǵan», - germafrodıt Evgená Alekseeva.
 
Sandarǵa sensek, Evgenıa sıaqty jyl saıyn 70-ke jýyq bala týady eken. 18 mln halqy bar Qazaqstan úshin ol árıne, az kórsetkish emes. Qoǵam belsendisi Irına Bobkovanyń sózinshe, qara halyqqa  naqty jynysy joqtardy erekshe adam etip qabyldaýdy úırený kerek. Al olardy kópshilikten ajyratyp, bólý  bizdiń jurttyń  saýatsyzdyǵyn kórsetedi,- deıdi ol.  

«Kóp jaǵdaıda bizdiń elde balanyń boıyndaǵy qasıetine qaramaı, ata-ana ózi sheshim qabyldaıdy. Eger ul bala súıgisi kelse uldy, qyz balany qalasa, qyzdy qaldyrýdy jón sanaıdy. Al erteń bala qandaı bolyp ósedi, ony múldem oılamaıdy. Bolashaqta ol  perzent súıe almaýy múmkin nemese ómirden ábden túńilip ketýi de ǵajap emes. Sondyqtan  bala  óskesin ózi sheshim qabyldaýy kerek. Negizi 18 jasqa deıin mundaı aýyr otalardy ótkizýge bolmaıdy», - dep aıtady qoǵam belsendisi Irına Bobkova.

Al osydan eki jyl buryn Almatylyq ınterseks-kelinshek ózi jaıly bar shyndyqty jaıyp salǵan. Tipti, mundaı patologıamen otbasy qurýǵa bolatynyn  da jetkizgen edi. 

«Men ózimdi kemtarmyn nemese múgedekpin dep sanamaımyn. Iá men qos jynystymyn. Onda turǵan ne bar? Ata-anam  meni basqalardan aıyryqsha sábı sanap, dárigerlerdiń «múshemdi kesip tastaý kerek» degen keńesine qarsylyq bildirgen. Áke-sheshemniń kezindegi bul áreketin men olardyń maǵan degen sheksiz mahabbaty dep sanaımyn. Iá, mektepte kóp mazaqqa qalatynmyn. Dostarym «saıtannyń urpaǵy», «erkek-qatyn» dep qorlaıtyn. Alaıda, soǵan qaramastan jigitpen de, qyzben de júrdim. Bolashaqta dárigerlerdiń kómegimen balaly bolam degen armanym bar», - deıdi gemafrodıt Zaıtýna Mýhıdtınova.

Soraqysy, bala kúninde ota jasalǵan ınterseks bolashaqta bala súıýi ekitalaı eken. Tipti, jasandy jolmen de. Al bul máseleni bes saýsaǵyndaı bilip, Ulybrıtanıada arnaıy zertteý jumystaryn júrgizip júrgen otandasymyz Malıka Alımýsına mynadaı qyzyqty statısıtkamen bólisti. Onyń aıtýynsha, otanyń jeńildigine baılanysty 2000 jylǵa deıin  qos jynysty balalardyń deni qyz bolyp qalatyn, al búginde jigit retinde  ómir súrgisi keletinder kóptep kezdesedi eken. 

«Bizdiń jumysymyz qalaı júzege asady?  Birinshiden, biz  arnaıy zertteý júrgizemiz. Iaǵnı, bul potologıanyń negizgi sebepterin anyqtaımyz. Zertteý nátıjesi kórsetkendeı, qazirgi tańda, 50 paıyz jaǵdaıda mýtasıa gendegi aýytqýǵa  baılanysty bolady. Keıin  balanyń ishki aǵzalaryn zertteýge kirisemiz. Garmonaldyq saraptamany jasaımyz. Jalpy alǵanda ýrolog, endokrınolog, psıhologtyń jumysy óte mańyzdy munda», - endokrınolog Malıka Alımýsına.

Qalaı desek te, jaqyn týystyq nekeler kóńinen taraǵan Saýd Arabıasy, Sırıa, Ózbekstan, Lıvıa úshin bul qalypty jaǵdaıǵa aınalǵany qashan. Al bizde onyń óris ala bastaǵanyna ne sebep? 

«Genetıkalyq aýytqýlarǵa júktilik kezinde kelinshektiń durys ómir saltyn ustanbaýy, ishimdikke áýes bolýy, shylym shegýi alyp kelýi ábden múmkin. Odan eshkim saqtanbaǵan», - dep aıtty endokrınolog Gúlmıra Ábdýahasova.

Bul rette aq halattylar,  qos jynystylyq potologıanyń bir túri ekenin eske túsiredi. Iaǵnı, ekologıanyń lastanýy, tipti qarapaıym shylym men alkogóldiń ózi sábıińizdiń mýtasıaǵa ushyraýyna ákelip soqtyrýy múmkin. Sondyqtan bolashaq perzentiniń densaýlyǵyna alańdaǵan ár erli-zaıypty dárigerge ýaqytyly kórinip,  densaýlyǵyna asa muqıat qaraǵan jón deıdi olar.

Usynǵan: Nazerke Labıhan