Keshe Reseıdiń Makroekonomıkalyq saraptaý jáne qysqamerzimdi boljamdar usyný ortalyǵynyń mamandary bıylǵy 2019  jyly Reseıde 150-ge jýyq banktiń bankrotqa ushyraýy ábden múmkin ekenin málimdedi. Atalmysh ortalyqtyń sarapshysy Mıhaıl Mamonovtyń aıtýynsha, eger memlekettik naqty qoldaý bolmasa Reseıde 2019 jyldyń sońyna qaraı  150 bank bankrotqa túsýdiń aldyna tur. Buǵan sebep bankterdiń jaǵymsyz nesıe portfeliniń shamadan tys kóptigi, syrtqy qaryzdarynyń qaıtarylmaýy, memlekettik kompanıalardyń bankter aldyndaǵy iri boryshyn óteı almaýy. Munyń barlyǵy qazirde Reseı bankteriniń jaǵdaıyn aýyrlatyp, daǵdartyp tur. 

Sarapshylardyń paıymdaýynsha, Reseı bankterin qurdymǵa ketirmeı ustap turý úshin kem degende 1 trln rúbl kerek. Al Reseıdiń Ortalyq banki men úkimetine mundaı qarjyny demeý retinde usyný ońaı bolyp otyrǵan joq. Buǵan qatysty Mıhaıl Mamonov «Bankterdi bankrottyqtan saqtaý úshin kómek kólemi 1 trln rúbldi quraýy kerek. Ekonomıkalyq ahýaldy boljaı otyryp biz qazir Ortalyq bank negizgi mólsherlemeni 37 paıyzǵa deıin ósirýi múmkin ekenin boljap otyrmyz. Eger negizgi mólsherleme taǵy ósetin bolsa onda bankter odan ári qaryzdaryn qaıtara almaı qınala túsedi. Qazir Reseı bankteriniń Ortalyq bank aldyndaǵy qaıtarylmaǵan qaryzy tipten esele tústi. Bolashaqta Reseıdegi 150-ge tarta bankti qoldaý úshin qomaqty qarjy qajet bolady. Toqyraýǵa túskeli turǵan bankterdiń árqaısysyna eń kemi 1,2 mln rúblden asyp jyǵylatyn kapıtal qajet. Al bankterdi qoldaýǵa mundaı qarjy bólý qazir Ortalyq bank úshin de úkimet úshinde ońaı bolyp otyrǵan joq» - deıdi sarapshy. 

Sóıtip, reseılik ekonomıs-sarapshylardyń paıymdaýynsha, Reseı bankteriniń Ortalyq bank aldyndaǵy qaryzdaryn qaıtara almaýy, elde jalpy ekonomıkalyq ósimniń joqtyǵy bankterdi abdyratyp tur. Muny bizdiń otandyq mamandar da joqqa shyǵarmaıdy.

«Reseı bankteriniń Ortalyq bank aldyndaǵy qaryzdary óz aldyna, syrtqy qaryzdary da shash etekten. Reseıdegi iri-iri kompanıalar kezinde Italıa, Nıderlandıa, Germanıa elderinen kólemdi qaryzdardy aldy. Endi kelip sol qaryzdaryn qalaı qaıtarýdy bilmeı janushyrýda. Jalpy, Reseıdiń bulaısha qaryzǵa batýy Batys ekonomıkasyna da ońaı tıip otyrǵan joq. Eger Reseıdiń iri kólemdi kompanıalary men bankteri Batysqa qaryzyn qaıtara almasa munyń sońy Batysqa da aýyr soǵady.Sondyqtan bul arada 150-ge jýyq Reseı bankteri shynymen de qurdymǵa ketýdiń aldynda tur. Elden kapıtal qashyp jatyr. Investorlardyń senimi ketti. Reseı ekonomıkasy toqyrap tur. Ekonomıka aınalymyndaǵy qarjy da oılamaǵan deńgeıde azaıdy. Demek bul arada Reseıge endi bir alty aıda tipten qıyn bola túsedi. Óıtkeni Reseı bankteri syrtqy qaryzdaryn qaıtarýda qazirdiń ózinde qatty qınalyp otyr»,-deıdi ekonomıs-sarapshy Toǵjan Shaıahmetova.

Al endi osy jaıttardy esepke ala otyryp, mamandar otandyq bankterdiń táýekeldiligin aıqyndaý úshin stress-testiden ótkizýdiń artyqtyǵy bolmaıtynyn alǵa tartty.

«Bul bankterdiń táýekeldik áleýetine beriletin baǵa. Eger ekonomıka, halyqaralyq jáne taýar naryǵy quldyraǵan jaǵdaıda, bizdiń bankterimiz óz mindetterin atqara ala ma?! Mine, osyndaı stress-test jasaý kerek. Ár bankke qatysty naqty baǵdarlamalar qaıta túzilip, múmkin onyń kapıtalyn arttyrý kerek shyǵar nemese bankke táýekeli tómen júıe qajet shyǵar, osynyń bári saralanýy qajet» dedi Toǵjan Shaıahmetova..

Mamannyń paıymdaýynsha, 2010 jyldan bastap AQSH-ta qarjy naryǵyn retteýdiń zańy qabyldana salysymen, bank sektorynda udaıy stress-testiler ótkizilip turady. Alaıda osyndaı synaqtan byltyr amerıkalyq iri tórt bank ótpeı qalǵan.

«AQSH-tyń iri tórt banki stress-testten ótpeı qalǵany belgili. Reseıdiń bankteri de, Ulybrıtanıanyń bankteri de nátıjesin kórip mundaı test nátıjelerin jarıalaýdan bas tartqan. Qarjy naryǵy damyp, bank sektory táýelsiz degen batystyń ózi mundaı synaqqa shydas bermeı jatqanda, bizge beıqam otyrýǵa bolmaıdy. Sondyqtan bul arada jalpy qarjy júıesi men bankter súıenetin modeldiń el ekonomıkasyna qanshalyqty tıimdi-tıimsizdigin saraptap, osydan nátıje shyǵarsaq, bizge jaqsy bolar edi»,- deıdi Toǵjan Shaıahmetova. .

Otandyq bank júıesi osal, árdaıym memlekettik qoldaýdy qajet etetinin alǵa tarqan maman, bolashaqta bul salany bılik óz erkine jiberse, sheteldikter satyp alyp, atalǵan naryqty jaýlap alýy da múmkin. «Bılik osydan da kúdiktenip, olardy óz erkine jibere almaı otyr. Sondyqtan, ázirge bank sektory memlekettiń qamqorlyǵynda bolyp otyrǵanda únemi stress-test jasap, olardyń táýekelin, kapıtaldyq deńgeıin anyqtap aly otyrǵan jón»deıdi mamandar.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy