Shotlandıalyq mádenıet. Bul el azamattarynyń beldemshege qumarlyǵynyń syry nede?

Shotlandıalyq mádenıetpen az-kem tanystyǵyńyz bolsa, bul eldegi er adamdardyń «kılt» dep atalatyn áıelder beldemshesine uqsas kıimge áýes ekeninen habardarsyz.

Kılt tarıhyna kóz jibersek, ol alǵashynda dál búgingideı qalypta bolmaǵan. Tipti, onyń uzyndyǵy 8 metrge deıin jetip, túrli qyzmetterdi atqarǵan. Máselen, kıltti jaýyn jaýsa, plash etip kıýge, salqynda jamylǵy etýge bolady eken. Biraq munyń barlyǵy ótkenniń enshisinde bolǵan. Qazir tek beldemshe qyzmeti kılttiń quzyrynda.

Shotlandıalyq mádenıette kılt kıý er adamdardyń azattyǵyn, sabyrlylyǵyn, ór minezin ańǵartady eken-mys. Alǵashynda «flamor» atalǵan kıim túri keıinnen «kılt» ataýyna ózgergen. Ataýdyń ózgerýine kıimniń atqaratyn qyzmeti men qalpynyń ózgeriske ushyraýy sebep bolǵan shyǵar, bálkim.

Dástúrli kılt tigisindegi syzyqshalar men torlar «tartan» dep atalady. Kılt týraly derekter 1594 jylǵy jazbalardan bastap kezdesedi. Sol kezdegi derekterge súıensek, tigis pen torlardyń ornalasý tártibi kıim egesiniń qandaı topqa jatatynyn anyqtap beredi eken.

Ańyzǵa arqa súıesek, kılt turmystyq qoldanysqa 1725 jyldardan bastap endi. Aǵylshyndyq Roýlenson Shotlandıada ken balqytatyn zaýyt salyp, jergilikti azamattardy jumysqa alady. Zaýytta ot úzilmeıtindikten, onyń ishi sonshalyqty ystyq bolýy shartty dúnıe. Sol kezde jumysshylar joǵaryda aıtylǵan flamordyń ústin kesip tastap júrgen. Mine, osydan keıin flamor beldemshe keskindes kıltke aınalyp shyǵa keldi.

Tanymaldylyq qupıasy

16 ǵasyrda shotlandıalyqtar kıltti dástúrli túrde kıe bastady. Óıtkeni, bul eldiń klımaty óte dymqyl jáne kóp mólsherde jaýyn-shashyn túsetin. Al júnnen tyǵyz toqylǵan kılt sý tartpaıtyn jáne tez kebetin qasıetterge ıe.

1746 jyly jazylǵan jazbada: «Bul kıim er adamdarǵa belgili bir deńgeıde qolaılylyq týǵyzady. Sondyqtan, oǵan úırengenderdiń ony tastaýy ekitalaı. Kılt arqyly jyldam júris jasaýǵa, júgirýge kóp múmkindik bar. Sondaı-aq, kılt ormanda da, taýda da, úıde de turmystyq sharýalardy atqarý barysynda óte qolaıly», - delinedi.

Shalbarǵa qaraǵanda qolaılyraq...

Shalbar – kóshpendiler men eginshilerden shyqqan dúnıe. Ol qolaısyz aýar aıynda tez dymqyldanady jáne qımyldaýǵa kedergi jasaıdy. Al uzaq júris kezinde shalbar adamnyń aıaǵyn qajap tastaýy da ǵajap ees. Soǵys kezindegi áskerlerdiń kópshiligi bul máselege shaldyqqan. Demek, kılt kúndelikti sharýa barysynda eń ońtaıly dúnıeler qataryna jatady.

Budan bólek, dymqyl klımaty bar jerlerde kılttiń aýa kirip turatyn torlary men tigisteri ventılasıa rólin atqarady. Sondyqtan, álemniń kóptegen elderinde keńselik stılge tompaq kelse de, beldemshe nemese kılt kıýge ruqsat beredi.

Ádilet Mádenıet