Keshe ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary Oleg Smolákov saılaýdan keıin teńgeniń baǵamyna qatysty aıtarlyqtaı ózgerister bola qoımaıtynyn aıtty.  Bank tóraǵasynyń orynbasary aıtýynsha, birinshi toqsannyń qorytyndysy boıynsha jarıalanǵan tólem balansynyń statıtıkasy boıynsha taýarlar men qyzmetterdiń aıyrbasy +800 mıllıon AQSH dollaryn quraıdy. 

«Máselen, ótken jyly birinshi toqsanda 900 mıllıon dollar bolǵan. Negizi, tólem balansynyń tarıhyna qarasaq, bizde aǵymdaǵy operasıalardyń «defısıttik esepshoty» jıi bolady. Bul degenimiz elge keletin valútaǵa qaraǵanda aqsha jumsaýymyz basym. Al ótken jyldyń tórtinshi toqsanynda +1,5 mıllıard AQSH dollary boldy. Oǵan birinshi toqsannyń +800 mıllıonyn qosyńyz, sonda taza 2,4 mıllıard dollar elge kelip otyr» - dedi Oleg Smolákov.

Baǵamdasaq, bizdiń ishki naryǵymyzǵa enetin sheteldik valúta suranysymzǵa qaraı jyldan jylǵa kóbeıip ketip otyr. Naryq zańdylyǵy boıynsha suranys kóbeıse, usynystyń da baǵasy ósetini daýsyz. Degenmen, Smolákovtyń paıymynsha, qazirgi munaı baǵasy, rúbldiń baǵamy, depozıtterdiń dınamıkasy jáne taǵy basqa faktorlar bir qalypty jáne teńgeniń baǵamyna aıtarlyqtaı áser etip turǵan joq.

«Búginde túrli qaýesetter devalvasıa týraly áńgimeni kóbeıtip otyr. Ulttyq bank valútanyń baǵamyn rettemeıdi. Bizdiń negizgi mindetimiz — ınflásıa. Ony prosenttik mólsherleme arqyly rettep otyramyz. Al aıyrbas kýrsyn retteýge qatysty eshqandaı mindetimiz joq. Kýrs kúnde ózgerip jatady. Biraq aıtarlyqtaı ózgerister bolmaýy kerek» - dep atap kórsetti Ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary.

Osy arada Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi ekonomıs, sarapshylardan máseleniń mán-jaıyn surastyryp kórýdi jón kórdi. Máselen, bul rette qarjyger Arman Mýsın «aı saıyn bir dollardyń kólemin 380 teńgeniń kóleminde ustap turý úshin ǵana Qazaqstanǵa 2-3 mlrd dollar shyǵynǵa batýǵa týra keledi. Sondyqtan da Ulttyq bank teńgeni erkin aınalymǵa jiberip otyr. Bolashaqta teńgeni odan ári qunsyzdanbasa, quna arta túspeıdi.  Sebebi ulttyq valútany tejep ustap turý ulttyq ekonomıkaǵa aýyr tıedi» deıdi. 

Sóıtip, mamandardyń baıyptaýynsha, Qazaqstan naq qazir teńgeni tejep ustap turýdan tek qana shyǵyn kóredi. Sebebi, munaı baǵasynyń qubylýy, rúbldiń qunsyzdanýy óz aldyna elde otandyq bıznestiń de básekege qabilettiligi óte tómen. Buǵan qatysty mamandar «munaı baǵasy túsip, kórshi Reseıdegi jaǵdaı qıyndaı bastasa da, otandyq óndiris, otandyq bıznes básekege bás tige alatyn bolsa onda teńgeni tejep ustaýǵa bolatyn edi. Mundaıda «biz otandyq kásiporyndardan, otandyq bıznesten túsim túsip otyr» dep senimdi bolar edik. Ókinishtisi, bizdiń otandyq bıznes básekelesteriniń qaltarysynda qalyp jatyr» deıdi.

Sóıtip «osy faktorlardy ǵana esepke alsaq, saılaýdan keıin teńgeniń qunsyzdanýy ábden múmkin» deıdi mamandar.

Sarapshylar atqarýshy bılik kútpegen, boljamaǵan birqatar jaǵdaılar ekonomıkamyzǵa qazirden salmaq salyp jibergenin aıtady.

Máselen, ekonomıs-sarapshy Jańabaı Aldabergenov

«Bul jerde atqarýshy bılik halyqtyń belsendiligi degen jaıtty eskermedi. Mysaly, Reseı rúbli túse bastasa boldy, Qazaqstandaǵy shaǵyn kásip ıeleri bar, qarapaıym halyq bar barlyǵyn arzan rúbldi kósip alyp, Reseıden  arzan taýar tasýdy bastaıdy. Arzan kólikti de, arzan tehnıkalyq jabdyqtardy da Reseıden ákeletinder qazir artyp ketti. Al osy tusta atqarýshy bılik Qazaqstan men Reseı arasynda kedendik baqylaý ornatý qajettigine nazar aýdarmady. Reseıden keletin arzan  taýarlarǵa der kezinde shekteý qoıǵanymyzda otandyq óndiriske salmaq túspeıtin edi. Qazir otandyq óndirýshi kásiporyndardyń birazynyń saly sýǵa ketip otyr. Agrarıılerimizdiń jaǵdaıy tipten múshkil. Tipti  qazirde Reseıden arzan un, arzan agro-ónimder, aıran, qaımaq dúkenderimizde qaptap tur. Bul bizdegi agrarıılerdiń jaǵdaıyn aýyrlatyp otyr. Bulaısha emin-erkin Reseıden arzan taýar engizý otandyq óndiriske soqqy boldy. Ózimizdiń otandyq taýar ótpeı qalady, Sondyqtan munaıdyń túsýi bar, rúbldiń quldyraýy bar, otandyq óndiristiń jumysynyń báseńdeýi bar barlyǵy qosylyp shyǵyndy aqtamaı otyr. Munyń barlyǵy ultty valútany, ulttyq ekonomıkany álsiretedi»,- dedi.

Osylaısha mamandar «Reseımen arada der kezinde Kedendik baqylaý ornata almaýymyz jaǵdaıdy ýshyqtyryp jiberdi» desedi.

Al qarjyger, sarapshy-maman Arman Mýsın: 

«Ulttyq bank qansha jerden teńge qunsyzdanbaıdy dese de, baıaýlap dollarǵa bir teńgeden qosylyp keledi. Muny biz baıqap otyrmyz. Bul erte me, kesh pe bir devalvasıanyń bolatynyn kórsetedi. Al endi bul arada bizge mynany eskerý kerek, Reseı óz ekonomıkasyn áldendirý úshin endi bolashaqta arzan ımportyn odan ári bizge toǵytyp bizdiń ishki naryqty odan ári jaýlaı túsedi. Bul biz úshin óte qaýipti tus. Eger Reseıden arzan taýar odan ári aǵyla beretin bolsa onda otandyq óndiristiń taýar ótimdiligi odan ári tómendeıdi. Osylaısha Reseı qazaqstandyq naryqqa kelip barynsha kirigýdi, sol arqyly kórshi el óndirisshileri elimizden ózderine jaıly ekonomıkalyq orta qalyptastyrýdy oılastyryp otyr. Sondyqtan qazir eksporttaýshylarmyzǵa dollardy qymbattatý tıimdi bolmaq. Eksport, ımport qatynasynda otandyq ónidirisshiler dollarmen aıyrbas jasaıdy. Eksporttaýshylardyń paıdasyn eselep, búdjetke túsetin túsimdi kóbeıtý úshin atqarýshy bılikke amalsyz teńgeni qunsyzdandyrýǵa týra keledi. Olaı etpesek, eksport-ımport qatynasynda bizge paıda kelmeıdi. Budan otandyq kásiporyndardyń tabysy azaıyp, óndiristiń aıaq alysy keri kete bastaıdy. Sondyqtan otandyq óndiristi qoldaý úshin de, eksport-ımport qatynasynan paıda kórý úshin de dollardy qymbattatýǵa májbúrmiz. Teńgeni qoldaý úshin, otandyq óndiristi qoldaý úshin bizge altyn-valúta qorynan, Ulttyq qordan qatarynan birneshe jyl qarjy alyp otyrýǵa týra keledi. Al bul tipti shyǵynǵa batyratyn qubylys. Sondyqtan saılaýdan keıin  bir devalvasıa bolatyny daýsyz»,- dedi.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy