Óskemen qalasynyń áýejaıyna kelip qonǵan bette men «Shyǵys» aýylyna tezirek jetip alýdy jón kórdim. Óıtkeni bul aýyl, mine, bir jumadaı bolyp qaldy, baspasóz bitkenniń nazaryn ózine aýdaryp, túńiligi jelpildep-aq tur. Onyń ústine «Nurly kósh» baǵdarlamasy boıynsha boı kótergen bul aýyldy oralman mártebesi bar baýyrlarymyz meken etedi. «Shyǵystan» shyqqan sybys qulaǵyna shala-pula tıgen bir aǵaıyn bizdiń redaksıaǵa qońyraý shalyp «osy bir «Nurly kósh» degen baǵdarlama sátsiz boldy» dep biraz ezip, júıkemizdi júndeı tútken edi. Atalǵan aýylǵa asyǵa attanýymyzdyń da bir sebebi álginiń shyndap aıtpaq sóziniń astaryndaǵy sumdyqqa saıatyn-dy: oralman degen tynysh júrýden qalyp barady, jaqsylyq pen qaıyrymdy mise tutpaıdy, bizden nesi artyq osylardyń? Taǵy basqa kúbir-sybyr, kúldi-kómesh birdeńelerdi byqsytyp balaqtaǵy bıtteı bytqytatyndardyń osyndaıda Qudaıy bere qoıady emes pe?

...degendi oılap «Shyǵysqa» jettim. Aýyl jasyratyny joq, syrt kózge ádemi kórinedi eken. Jan sany 1948-den asqan aýylda 463 úı irge teýipti. Byltyr 37 sábı dúnıe esigin ashypty. «Aýyldyń negizgi turǵyndary – jastar» deıdi Óskemen qalasy ákimdigi ister jónindegi basqarma qoǵamdyq qazynalyq memlekettik kásiporynynyń dırektory Nurbaqyt Atanuly. Nurbaqyt myrzanyń laýazymy qandaı uzyn-shubaq, shubarala bolsa, aýyl máselesiniń de Óskemen qalasy ákimdiginiń nazarynan shubatylyp jyraqta qalǵanyn baıqaý asa qıyn emes sıaqty.  Ózinshe bólek bir móltek aýdanǵa uqsap otyrǵanymen áli de orysqoldaý Óskemenniń «Shyǵys» aýylyna shekelep qaraıtyny baıqalady. Aýylǵa kúnine úsh ret avtobýs qatynaıdy eken. Sol avtobýsqa aıaq artqandar jazdy kúnderi nán qalaǵa baryp ony-munyny kásip qylyp qaıtatynǵa uqsaıdy. Al, qalǵany kóshpen birge ala kelgen azyn-aýlaq qoryn sarqa paıdalanyp jan baǵyp jatyr-mys. Jalpy, Shyǵys Qazaqstan oblysyna 1991 jyldan beri  53 320 etnoımmıgrant tirkelipti. Bıylǵy jyl basynan beri 142 otbasynan ótinish túsip, 212 adam oralman mártebesin ıelenip úlgeripti. Iá, ájepteýir kórsetkish.  Álgi ájeptáýir kórsetkishpen birge áıtse de, kóshi-qon máselesiniń de ulǵaıyp, ósip, árqıly kórinis tabary shyndyq. Sonyń biri «Shyǵys» aýylyndaǵy ahýal der edik. Máseleniń bári baspanaǵa bas suqqan bette birjaqty bolmasyn memleketshil tulǵa, oblys ákimi Berdibek Saparbaev ta bek túsinse kerek, elektr qýatynyń shamadan tys kórsetkishine narazylyq tanytqan jurtpen ashyq júzdesken ákim:

– Kóterilgen problemalarǵa baılanysty quramynda jergilikti aýyldyń adamdary men tıisti salanyń ókilderi bar 10-15 adamnan turatyn birlesken komısıa quryp, tekserý jumystary júrgizilýde. Komısıa músheleri baspanalardyń sapasynan bastap elektr energıasynyń qaryzy, jumyspen qamtý tárizdi túıtkilderdiń bárin qaperge alady. Nátıjesinde atalǵan máseleler elimizdiń qoldanystaǵy zańnamalary aıasynda óziniń sheshimin tabady, – dep otyr.

Qulqyny qurdym qurylys kompanıalary

«Shyǵysta» 600 balaǵa arnalǵan áıdik mektep bar. Mektep zamanaýı tehnologıalyq quraldarmen jabdyqtalypty. Interaktıvty taqta, kompúter, eńbek pen deneshynyqtyrý pánderine qajetti zattar, zerthana bólmeleri... bári durys. «Bizdiń maqtanyshtarymyz» degen taqtaǵa   «ov» pen «ovalardy» ata-tekterine jalǵamaǵan jarqyn júzdi balaqaılardyń sýretteri ilinipti. «Shyǵys» aýylyndaǵy mektep oqýshylary qalalyq, oblystyq baıqaýlarǵa qatysyp ozyq oryndar men aldyńǵy júldelerge olja salypty. Tek bar aıyby –  Altaıdyń altaı qysy aqtanaýlap kep qysqanda, balalar búrseń qaǵyp, elektr qýatymen ǵana eptep jan shaqyratyn mekteptiń synyp bólmelerinde otyra almaı ketetin kórnedi. Alaıda,  baspasóz ókilimen suhbattasýdyń tásilin táp-táýir meńgerip alsa kerek, mektep dırektory Esimhan esimdi aǵamyz «bizde bári jaqsymen» qutylýǵa tyrysty. Áıtkenmende mekteptiń joǵary qabatynan sý júgirip ketkeni, qysta onyń kókaıazdanyp qatatyny, dańǵaradaı bólmelerdiń teplofonmen jylı qoımaıtyny anyq seziledi.

Aýylda «Kúnshýaq» atty balabaqsha-bóbekjaı da bar bolyp shyqty. Biz jeksenbi kúni barǵandyqtan baqsha turǵyndarymen kezdesýdiń sáti túspedi, alaıda, ózin sharýashylyq jónindegi ispen shuǵaldanamyn dep tanystyrǵan apaıymyz da Esimhannyń áńgimesin qaıtalap berdi: «Bizde bári jaqsy». Sol «bári jaqsynyń» ózinde keıbir túıtkildi máseleniń túrin ańdaý túk qıyndyq týdyrmaıdy. Nege? Óıtkeni, balabaqshanyń jartysy ıgerilmegen. Bóbekterge arnalǵan shaǵyn basseın áli kúnge jumys istemepti. Biz qurylys mamany emespiz, kózimiz shalǵandy aıtqan bolyp jatyrmyz, sondyqtan qortyndy sózdi oblys ákimi pármen berip qurǵan komısıadan kútemiz. Al, komısıa ázirge jumys ústinde.

Estýimizshe, mektep pen bóbekjaı turǵyn úılerge qaraǵanda táýir salynypty. «Masqaranyń kókesi bizder turyp jatqan úılerde», - deıdi «shyǵystyqtardyń» belsendi toby. Sebebi,  «Shyǵys» aýylyn salýdy aldymen «Byt stroı» degen JSHS qolǵa alady. «Byt stroı» sharýany biraz jerge aparady da ony enshiles bir kompanıaǵa bere salady. Ol kompanıa aýyl qurylysyn taǵy bir kóldeneń kompanıanyń qanjyǵasyna baılap beredi. Sóıtip «áp-ádemi án edi pushyq shirkin qor qyldynyń» kerin keltirip, eldik, ulttyq muraty bıik isti qulqynyn qurdym jaıalaǵan qurylys kompanıalary ary-tartta beri tart qylǵan soń iste qandaı sapa qalsyn?.. Aýyl kisileriniń sózine sensek, qýaıaq qurylys kompanıalary úılerdiń qabyrǵasyn kádimgi gıpsokardonmen turǵyzyp, ishin steklovatamen kepteı salypty. Solaı etkende bir úıdiń qunyn 50-60 myń dollarǵa baǵalap taıyp turǵan. «Shyǵystyqtar» baspanalaryn basynda ıpotekamen satyp almaq bolǵan, aqyry mynandaı sapasyzdyqqa kózderi jetken soń, jergilikti bıliktiń kelisimi boıynsha komýnaldyq úı esebinde egelik etýge múmkindik alǵan. Buǵan da táýba!

2011 jyly 25 naýryzda «Shyǵys» aýylyndaǵy halyqtyń qonys toıyna Elbasymyz Nazarbaev kelip qatysyp, aǵaıyn-týystyń ortasyndaǵy shatyqqa birge shalqyp, áıgili «Qarajorǵa» bıin bılepti. Prezıdentke «Qarajorǵany» bıletip, oblys ákiminiń abroıyn ústep, qarakóz jurttyń meımanasyn tasytqan shyraıly «Shyǵys» aýyly shynynda ortaq qýanyshymyz edi, endigisi mynaý boldy. Oralman dese, syrttan elge oralǵan aǵaıyn dese, qaradaı tyjyrynatyndardyń bórki qazandaı bolyp tanaýrap-aq otyrǵan shyǵar. Biraq, qandaı qıyn istiń bolsada qısynyn taba alatyn Berdibek Máshbekuly «Shyǵys» jurtynyń talabyn birjaqty etip tynaryna seneıik. Eger  máseleden basyn alyp qashsa, jaýaptan jaltarsa, istiń aıaǵyn sozbaqqa salyp, sopaıta salsa, ondaı ákim-qarany baspasóz aıamaýǵa tıis. Al,  oblys ákimi men aınalasyndaǵy azamattar máseleni túbegeıli sheshýge umtylsa, shyn kináli anyqtalmastan buryn, bura tartyp, birjaqty pikir túıýge asyqpaǵan abzal.

...Jalań dıdaktıkany jalpy kóptiń jaqtyrmaıtyny ras, sol úshin negizgi jaıtqa oralaıyq. Ol negizgi jaıt – «Shyǵys» aýyly turǵyndaryn shyryldatyp ketken «Byt stroı» bastaǵan qurylys kompanıalarynyń qýlyǵy bolyp tabylady. Osy kúnderi qaı qaladaǵy turǵyn úı qurylystaryn sóz etsek te qurylys kompanıalarynyń sapasyz, salǵyrt isin aıtpaı, aınalyp ótý múmkin bolmaı barady. Mine, ótken kúzde Qaraǵandy qalasyndaǵy «Besoba» atalǵan turǵyn úı shalqalaǵan kúıi shashylyp qaldy. Astanadaǵy páterlerdiń sapasyzdyǵy óz aldyna jeke jyr. Demek, zańdy túrde tirkelgen, anda-mynda qurylys jumystarymen aınalysyp júrgen kompanıalarmen quzyrly organdar, tipti memleket basshysynyń ózi úlken áńgime ótkizýi kerek. Búdjetten bólingen qarajatty qymqyrý, páre berip, páre alý, adam taǵdyryna jaýapsyz qaraý, memlekettiń bet-bedeline laı jaǵa salý, jumysshylaryn zar ıletip jalaqysyz qaldyrý, arzan jumysshy kóshin syrttan tasý – qazir qurylys kompanıalary úshin túkke turmaıtyn boldy. «Byt stroı» shamasy, solardyń soıynan bolsa kerek. Endeshe «Shyǵys»  aýylynda júrgen komısıa sharýany bir-birine ysyrǵan qurylys kompanıalarynyń alaıaqtyǵyn ǵana emes, olardyń jumysyn barmaq basty, kóz qystymen qabyldaı salǵan komısıanyń qortyndysyn da áshkere etýi tıis. Ózgelerge sabaq bolsyn.

 Teplofon – «Shyǵys» úshinde, SHQO úshinde shyǵyn

Shaǵyn saparymyzdyń barysynda, «shyǵystyqtardyń» barǵa qanaǵatshyl, táýbashyl jandar ekendigin  ábden uqtym. «Úıimiz sonshama jaman emes, sapasyz salynyp ketken 50-den astam úı bar, sony baspana tutyp otyrǵandardy jańa qonysqa kóshirip, ortalyqtan bir jylý qazanyn salsa boldy, ókimetimizge qoıar ózge talabymyz joq» deıdi olar. Sodan keıingi basty másele, árıne,«Shyǵysenergotreıd» JSHS aldyndaǵy boryshtyń jabylýy. 41 otbasy alty aıdan beri 300 myń teńge kóleminde «Shyǵysenergotreıd» JSHS-ne qaryzdanǵan. Aýyl turǵyndary qaryzyn jaba almaǵan soń mamyrdyń 22-si kúni  «Shyǵysenergotreıd» 172 otbasynyń jaryǵyn sóndirip tastapty. «Shyǵys» aýylynda ortaq qazandyq joq, otbasy ıeleri jeke jylytý kózin de paıdalana almaıdy. Teplofon. Teplofon degenińiz – elektrqýatyn tartyp, belgili gradýsqa deıin ózi jylynyp, ózi óship turatyn qurylǵy eken. Ár otbasy ózinshe únemdep, teplofonnyń sanyn qysqartyp baqqanymende qystyń kúni «Shyǵysenergotreıdten» 70-80, keıde 100 myń teńge kóleminde aqsha kelgende turǵan. Byltyr turǵyndar qınalǵan soń oblystyq búdjetten 78 mıllıon teńgedeı qarjy bólinipti. Týrasyn aıtqanda, teplofon – «Shyǵys» aýylynyń halqy úshin de, Shyǵys Qazaqstan oblysy úshin de qyp-qyzyl shyǵyn. Biz áńgimelesken «shyǵystyqtar» máseleniń kóptiń tilegine oraı durys sheshim tabaryna kúmánsiz.

«Ózimiz de qazir tyrbanyp tirlik etip jatyrmyz, - deıdi dırektor Nurbaqyt Atanuly. – BUU-nyń Damý baǵdarlamasyna qatysyp, halyqaralyq «Jahan» qorynan 50 myń dollar grant aldyq. Osy aqshaǵa mal qoralaryn salmaqpyz. Ortamyzdan kisi shyǵaryp mal baqpaqpyz. Jemis-jıdek salyp, baý-baqsha ónimin ósirý de qolymyzdan keletinge uqsaıdy. Sebebi aýylymyzda Ózbekstan jaǵynan kóship kelgen aǵaıyndar bar».

- Qalaǵa qaraı sherýlete jónelgen aýyldastaryńyzdyń qaısibiri «oq atyldy», «oq atýǵa kim buıryq berdi?!» dep qaldy ǵoı. Rasymen, myltyq úni estildi me? – dep suradym Nurbaqyttan. Ol «joq» dep jaýap berdi.

- Ákim bireýlerdi «ákesine tantamyn» dep jatty ǵoı?

- Ákim bul arada sherýshilerdiń aldyn tosqan tártip saqshylaryn emes, «Shyǵystaǵy» keıbir úılerdi sapasyz salyp ketken kompanıalar týraly aıtty. Men solaı dep uqtym.

- Solaı dep uqsańyz, men ákimderińizdiń sol sózin barynsha quptaımyn. Ras, olardyń ákelerin tanytý kerek!

P.S. Qalaǵa qaıtyp soqqan soń qasymdaǵy azamattarǵa Almatyda «Shyǵys» aýylynyń jaı-japsary jóninde sóz bolyp jatqandyǵyn bildirdim. «Oralmandar aýylyn osylaısha oqshaýlaýdyń qajeti joq, - deıdi Almatydaǵy saıasatkerler. – Elmen el aralasyp, tabysyp ketýi úshin qazaqty qazaqtyń ortasyna, tipti bar ǵoı, ózge ult dıasporalarynyń ishine «shashyp» jiberý kerek. Buǵan ne deısizder?»

- Bizdiń Shyǵystaǵy aǵaıyn jalpy osylaı otyr. 1991 jyldan beri qaraı 14 887 otbasy SHQO-ǵa kelip qonystanǵan eken. Sonyń deni baıyrǵy jurtpen, ózge ult ókilderimen aralas-quralas turyp jatyr. Ábden úırenisken. «Shyǵys» aýylyna ázirge  turaqtaı almaı júrgen aǵaıyndy ǵana jınaǵanbyz. Bul – olardy oqshaýlaý, bólekteý emes, - deıdi oblystyq ishik saıasat basqaramasynyń basshysy Erbol Nurǵalıev.

Sózdiń qysqasy, «Shyǵys» aýylyndaǵy ahýalǵa qatysty úsh baǵytta jumysqa kirisken komısıa qortyndysy shyqqansha bizdiń kórgen túıgenimizdiń bir parasy osymen támam. Komısıa qortyndysy men saraptaý maqalamyz aldaǵy kúnderi jalǵasyn tabady.  

Almaty – Óskemen. Óskemen – Almaty.

Abai.kz