Prezıdentti áldekimder maqtasa, bir aýyzdan bárimiz ony jaǵympaz dep shyǵamyz. Shyn máninde biz prezıdentti syılaı alamyz ba? Qazirgi prezıdentimiz- keshegi handarymyz ǵoı. Olaı bolsa, sol handardy qalaı syıladyq? Menińshe syılamaq turmaq, bizden handarymyzǵa eshteńe buıyrmaǵan eken.
Áldekimder qazaqta eshqashan memleket bolmaǵan dep daýryǵa sóıleı bastaǵanda Elbasymyz «2015 jyl - Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyn toılaıtyn jyl»,- dep eskertken edi. Sodan ne kerek, toı daıyndyǵy Qazaq handyǵy týraly kıno túsirýden bastalmaq bolǵan. 2014 jyldyń aıaǵyn keler jyl- «Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy» dep aıǵaılap ótkizdik. Kútken 2015 jyl bastalǵan soń, resmı oryndardan osy jyldyń negizgi toıyna qaraǵanda qosymsha toılarǵa degen daıyndyqtyń qyzýlyǵy bilingen edi. Jyldyń alǵashqy jartysy ótti, áli sybys joq. Dúrildetip aıbyny asqaq Elordamyzdyń toıyn da ótkizdik. Elorda toıy ótken soń, baryp «Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyn» ótkizetinimizdi eske aldyq. Úkimet búdjetke qarasa, mardymdy aqsha qalmapty. Kıno túsiremiz degen ýáde boıynsha halyqtan aqsha jınap qamdanýǵa týra keldi, sebebi memlekettiń qarajatynan memlekettiń irgesin qalaǵan handarǵa aqsha buıyrmapty.
Qazaqta aty tarıhta qalǵan neshe túrli astar ótken edi, qazir bas basymyzǵa ata- babamyzdyń asyn ótkizbesek te, batyr atalarymyzdyń asyn ótkizip, 200- 300 jyldyqtaryn el kóleminde, tipti halyqaralyq dárejede ótkizip júrmiz. Raıymbek batyr men Er Jánibektiń 300 jyldyǵynyń janynda Abylaı hannyń 300 jyldyǵy jetim qyzdyń toıyndaı ótkeni belgili. Batyr babalarymyzdy eske alyp, uly toıdy el azamattary, úkimetke qaramaı –aq, kúsh biriktirp handarymyzdy eske alyp tursa odan da mereıli qylyp ótkizer edi.
Ár qala, ár oblysqa barsańyz qalanyń kire berisinde taǵy da batyrlarymyzdyń eskertkisheteri turary sózsiz. Taldyqorǵannyń shetin Qabanbaı batyr qorǵap tursa, Almatynyń eki shetin Raımbek pen Naýryzbaı batyr qorǵap tur. Basqa qalalarda taǵy solaı, ár batyrdyń eskertkishteri oryn alǵan. Batyry bar qazaqtyń handary da bolǵan ǵoı. Batyrlarymyzdyń basyn qosqan handarǵa nege oryn buıyrmady eken dep tańqalamyz. Táýelsizdiktiń 24 jyl tarıhynda 14 oblysta áreń Astanamyzda ǵana Jánibek pen Kereıdiń eskertkishi bar eken. Sonda basqa qalalarymzǵa ózge de handarymzdy ornatýǵa bolmaı ma?
Qalalar men oblystardyń attary kisi esimimen atalmaıdy deıdi. Alaıda bizdiń elde orystyń patshasyna bir oblsytyń aty berilgenin bilemisiz? Esterińizge bolsa ótken jyldyń jeltoqsanynda «Petropavl men Pavlodar Kereı men Jánibek dep atalsyn» (http://old.qamshy.kz/?p=16716) degen usynysymyzdy da jazyp, Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna oraı orystyń patshasymen atalǵan oblystardy óz handarymyzǵa alyp bersek degen edik. Internet qoldanýshy qaýymnyń qoldaýyna ıe bolsa da, úkimet tarapynan eshkimniń qulaǵy eleń etpedi.
Abylaı hannan basqa handarymyzǵa kóshe de buıyrmapty. Osy oraıda «Qamshy» portalynda Berik Ábdiǵalıdiń Internet-konferensıa barysyndaǵy jaýabyna den qoıa ketsek : «Erteń Qazaq handyǵyn toılaımyz dep otyrǵanymyzben, qazaq handary týraly áli tolyq bilmeımiz. Áli halyq Abylaı men Ábilqaıyr hannan ózgelerin bilmeıdi. Eskertkish sol ekeýine ǵana qoıylady. Kereı- ol tuńǵysh han. Qazaqtyń tuńǵysh hanyna Astanadan bir kóshe bere almaımyz ba? Qasynan bolsyn bir úlken kóshe - Jánibek kóshesi dep berilse. Kereı-Jánibek dep bir kishkentaı ǵana kóshe berip qoıypty. Memlekettiń irgesin qalaǵan handardymyzdy áli baǵalaı almaı júrgenimizdi osydan-aq ańǵarýǵa bolady. Kereı-Jánibek kóshesi Astananyń tórinde emes, bir shetinde. Olar qazaqtyń eń úlken handary, árqaısysy birge basqardy deýge bolmaıdy, jeke basqardy. Kereı 14 jyl basqarsa, Jánibek 9 jyl basqardy. Basqarý aralyǵynda 10 jyl aıyrmashylyq bar. Al qazirgi qazaqtyń bútin jerin alyp bergen - Qasym hannyń eshqandaı eskertkishi, kóshesi de joq qoı. Qazaq handyǵyn toılaǵanda Astanadan, Almatydan, búkil Qazaqstannyń qalalaryndaǵy Lenınniń atyndaǵy kóshelerdi Respýblıka demeı, bárin Qasym han dep berýge bolar edi».
Mine bunyń bári - qazirginiń hany da, qarasy da oılana júrer máseleler. «Atańa ne qylsań, aldyǵa sol keledi» degendeı Jánibek pen Kereı hannan bastap Kenesaryǵa deıingi handarymyzdy, ult kósemi Álıhandy, keshegi qazaqqa 40 qala syılap ketken kemeńger basshy Dinmuhamet Qonaevty qurmetteı almasaq, keler urpaqqa búgingi basshylardyń da abyroıy bola qoımas. Ótkennen ónege túıýdi olarǵa biz áreket arqyly úırete alamyz.
Turdybek Qurmethan
