2013jyldyń 15 maýsymynan bastalǵan bul jýrnalısik joljazbamdy sol saparym aıaqtalǵan 21 maýsym kúninen bastaǵandy jón kórdim. Qalǵan oqıǵany osy maqala aıaqtalǵannan keıin ret-retimen baıandaı jatarmyn....

Eń aldymen tapa-tal túste qashyp júrgen bul adamnyń, dálirek aıtqanda, SHQO Aıagóz aýdandyq máslıhatynyń tóraǵasy Tóleýhan Boztaev degen azamat ekenin ashyp aıtqan jón sıaqty. 

Oqyrmanǵa túsinikti bolý úshin, oqıǵanyń qaı kúni, qandaı jaǵdaıda oryn alǵanyna toqtala keteıin.

Ústimizdegi jyldyń 21 maýsymy kúni Aıagóz aýdany Aqshataý aýlynda ótken jýrnalısik issaparymnan oralyp, Aıagóz temirjol vokzalynanan Almatyǵa qaıtar bıletimdi almaq bolyp, solaı qaraı bettegen edim. Osy qalada turatyn Amangeldi Kerimtaev aǵamnyń aıtýyna qaraǵanda, Almatyǵa qaraı bılet joq kórinedi. «Úmitsiz – shaıtan» degendeı, ne de bolsa baǵymdy synap kóreıin dep, Aıagóz temirjol stansasy bastyǵynyń qabyldaý bólmesiniń esigin asha bergenim sol edi, ar jaǵynan aq basty, dembelshe boıly jigit aǵasynyń shyǵa kelgeni.

Birden shyramyttym, bul baıaǵyda Aqshataý orta mektebinde bizden birer synyp tómen oqyǵan, meniń jerlesim Tóleýhan Boztaev eken. Oǵan amandasaıyn dep, qolymdy soza bergenim sol edi, ol eki kózi atyzdaı bolyp, qatty shoshyp ketip, syrtqa qaraı ata jóneldi. Eshteńeniń baıybyna baryp úlgermegen men bolsam, onyń sońynan qýa shyǵyp:

-Áı, Tóken, toqta, saǵan ne bolǵan?-dep qatty daýystap jibergenime qaramaǵan ol, aq tústi avtokóligine asyǵys-úsigis otyra berip, burynnan ot alyp turǵan kólik gazyn bar kúshimen basyp, basyp jiberip, quny-peren qasha jónelgeni.

«Men de ań-tań, apam da ań-tań» degen kúıdi basymnan keshken men uzap bara jatqan avtokóliktiń sońynda qala berdim.

Pálenbaı jyl Aıagóz aýdanyna qarasty «Aqshataý» orta mektebinde birge oqyǵan, sol aýylda birge turǵan, aralas-quralas júrgen bul azamattyń tapadaı-tal túste menen qoryqqandaı, qyzyq minez kórsetip, qasha jónelgenine túsinbegen meniń basym áńki-táńki boldy.

«So ǵurdaı onyń  ázireıil kórgendeı, myna menen eki kózi atyzdaı bolyp, óńi órt sóndirgendeı álem-tapyryq kúı keship, balaǵa uqsap,  qasha jóneltindeı, basyna ne kún týypty? Shynynda da myna men kisi shoshıtyndaı qorqynyshty bolǵanym ba?» degen oıǵa qalǵan men vokzal ishindegi aına aldyna bardym. Joq, túrim adam shoshıtyndaı emes sıaqty. Sonda ana Tóken myna menen nege shoshyp ketti eken?

Basym áńki-táńki bolyp, ana Tóleýhannyń menen qashýynyń sebebebin oılap, vokzal ishinde jyndy kisishe sendelip júrip aldym. Bir jasy  úlken apa, meniń myna kúıimdi kórip, jany ashyp ketse kerek:

-Balam, otyryp sál demińdi al. Bılet qaıda qashady deısiń. Úmitińdi úzbe. Myna men de sol bıleti qurǵyrdy kútip otyrmyn ǵoı,-dep, meni jubatyp jatyr. Men úndemegen kúıi vokzal ishindegi bir shetkerirktegi oryndyqqa sylq etip otyra kettim.

Dál osy sátte baryp, tumandanyp turǵan mıymnyń shaıdaı ashylyp sala bergeni.

-Taptym! Endi taptym! Ana Aıagóz aýdandyq máslıhaty tóraǵasynyń menen qashýynyń sebebin!-dep, qalaı bar daýysymmen aıǵaılap jibergenimdi, ózim de baıqamaı qaldym. Álgi maǵan jany ashyǵan apam:

-Bismillá! Bismillá!-dep meni ushyqtaı bastady. Sóıtkenshe aınalamyzǵa biraz adam da jınalyp qalypty. Ony kórip, endi men shoshyp ketip, tysqa ata jóneldim.

Jolda Amangeldi aǵamnyń úıine kele jatyp, jańaǵy «neni tapqanymdy» esime túsirýge tyrystym.

Qazaqtyń klasık jazýshysy Beıimbet Maılınniń «daýdyń basy – Daırabaıdyń kók sıyry» degen áńgimesiniń taqyrybyndaǵydaı, ıá, daýdyń basy – ana T.Qojaǵapanov degen baıdyń barsha túrik halyqtarynyń ortaq uly maqtanyshy «Qozy-Kórpesh-Baıan Sulý» mazary turǵan qasıetti jerdi óziniń marqum ákesi Juman Qojaǵapanov degenge ápermekshi bolyp, osy Aıagóz aýdandyq máslıhatyna sheshim qabyldatqany, máslıhat tóraǵasy osy Tóleýhan Boztaevtyń T. Qojaǵapanovty janyn sala qoldaǵany, onyń aqyry úlken aıǵaıǵa ulasqany, birtindep, birtindep, esime túse bastaǵany.

Osy daýdyń basynda, ana T.Qojaǵapanovty ashyq qoldaıtyn SHQO ákimi Berdibek Saparbaevtyń turǵany týraly da el arasynda alyp-qashpa «pysh-pysh» ósek tarap jatty. Sol tusta ǵoı deımin,  meniń álgi «B.Saparbaev – Shyǵystyń baǵy ma, álde sory ma?» degen maqalamnyń jaryq kóretini, belgili memleket jáne qoǵam qaıratkeri Baltash Tursymbaevtyń, Aıagóz aýdanynyń qurmetti azamaty Qaıyrtaı Qajyǵulovtyń, Aıagóz aýdanynyń burynǵy ákimi Amangeldi Kerimtaevtyń, qyzylordalyq bir azamattyń, t.b. kókiregi oıaý, kózi ashyq, qazaq azamattarynyń Aıagóz aýdandyq máslıhatynyń bul sheshimine ashyq qarsy shyqqany, tipti, prezıdent apparatynyń bul iske nazar aýdarǵany, «Egemen Qazaqstan» gazeti de óziniń bir betin bergeni, bári, bári, myna meniń basyma oralyp jatty...

Iá, «Aıagóz», «Qozy-Kórpesh-Baıan sulý» degen qasıetti ataýlardyń ǵalamtor jelileri arqyly ózimizdiń memleketimizdi qoıyp, tutastaı jer sharyn sharlap ketkeni de osy tus bolatyn. Abaı danyshpan aıtqandaı «ary bar, uıaty bar» qazaq azamattary osy bir «Qozy men Baıan» eskertkishiniń basyna T.Qojaǵapanov bolyp tóngen qaýiptiń qara bultyn seıiltýge bar kúshterin salǵan. Álgi men áńgimege arqaý etip otyrǵan T.Boztaevtyń barsha túrik dúnıesiniń asyl jaýharyna aınalǵan uly eskertkishti qaıdaǵy bir ferma meńgerýshisiniń atyna berýge aýdandyq máslıhattyń sheshimin qabyldatatyny da osy kez bolatyn.

Endi túsindim, Tóleýhannyń menen qashatyndaı da jóni bar sıaqty.

Bul Tóleýhan – marqum, 2013 jyldyń 25 maýsymynda tiri bolǵanda 80 jasqa tolatyn, iri memleket jáne qoǵam qaıratkeri, «Semeı polıgony» atty ajdahaǵa jalǵyz ózi qarsy shabatyn Keshirimhan Boztaevtyń týǵan inisi.

Eli súıgen, elin súıgen Keshaǵań qandaı, myna bastyq Tóleýhan qandaı? «Bir bıeden ala da, qula da týady» degen osy bolsa kerek...

Amalsyzdan amalsyz tym qattyraq ketken osy maqalany jazyp otyryp, «qıyn bolǵanda Tóleýhan ekeýmiz taǵy bir ret tóbelesip alarmyz» degen oıǵa kelgenim bar. Óıtkeni, erterekte, onyń esinde bolar, qasymymda marqum Qanat Jókijanov bar, osy Aıagóz ben Aqshataýdyń arasynda, ıen dalada, túkke turmaıtyn bir jaǵdaımen osy Tóleýhan ekeýmizdiń bir shekisip qalǵanymyz bar bolatyn. Bir qyzyǵy, osy arada, osy sátte, sol bir qyzyq oqıǵanyń esime túsip otyrǵany. Oǵan Tóleýhan daıyn bolsa, myna men de daıynmyn degendi aıtqym keledi...

Jumash Kenebaı(Kókbóri)

 (Jalǵasy bar)