«Men mektepti sonaý 1990 jyldardyń sońynda bitirdim» deıdi, bizge kelip túsken oqyrman hatynda. «Sý ishken qudyǵyńa túkirme» degen sóz bar ǵoı. Qala ortasynda ornalasqan belgili qazaq mektebin  dattap nemese muǵalimderdi jónsiz jamandaıyn dep otyrǵanym joq. Bárin umytaıyn desem de,  júregime túsken daq sol bir ádiletsizdikterdi  umyttyrar emes» deı kele oqyrman keıbir muǵalimderdiń  oqýshylardy áleýmettik jaǵdaıyna qaraı bólip-jara qaraýyn qoǵamdaǵy  keleńsizdiktiń biri dep esepteıtinin bildirgen. Aty-jónin tolyq jarıalamaýdy ótingen Aıjan esimdi oqyrmanymyz  mektep bitirgeniniń 10 jyldyǵyna da qatyspapty.  Turmysy tómendigine baılanysty muǵalimder tarapynan kórsetilgen psıhologıalyq kúızelis kezeńderin esine alǵysy kelmegen.

Aıjanmen bir synypta oqyǵan 28 oqýshynyń 3-4-niń ǵana turmysy táýir bolǵan. Synyp jetekshileri men keıbir muǵalimder osyny «eskerip», aýqatty balalarǵa erekshe qamqorlyq tanytqan. 11 synypty bitirgende qyzyl atestatty da solar alǵan. «1990 jyldar elimizdegi eń bir qıyn kezeń edi ǵoı. Keıbir oqýshylar mektepke Keńes kezindegi aǵa-ápkelerinen qalǵan kıimderdi kıip keletin. Synyp jetekishimizdiń  paıdakúnemdiginde shek joq edi. Synypta qaladaǵy kásipkerler odaǵynyń sol kezdegi basshysynyń qyzy oqıtyn. Muǵalim odan kún saıyn birdeńe dámetkenin ashyq kórsetetin. «Janna, seniń týǵan kúniń jaqyndap qaldy ǵoı. Maǵan tort ákelseńshi» deıtin kózimizshe. Muǵaliminń kóńilin qımaǵan  Janna onyń barlyq tilegin oryndap, suraǵanyn ákep beretin. «Kúlsheli bala súıkimdi» degen qazaq máteliniń is júzindegi kórinisin men sonda kórdim.

Sabaq bergen birneshe muǵalimnen basqalaryn oqýshylar «ustaz» retinde syılamaıtyn (baǵa qoıdyryp alý úshin aldarynda ótirik lypyldaǵany bolmasa). Bul olardyń «ustaz» degen qadirli atty bir kúndik tamaǵyna satqandyǵynan bolar. Sol paıdakúnem muǵalimder oqýshylar qashan dastarhan jaıady dep kútetin. Sabaq degen jaıyna qalatyn. Bizdiń mektepte matematıka, fızıka, geometrıa, bıologıa sıaqty pánder ǵana durys oqytylatyn. Al qalǵan sabaqtar muǵalimniń usaq-túıek áńgimesimen ótetin. Al komısıa kelerde jaqsy oqıtyn oqýshylarǵa (sonyń ishinde men de barmyn) sabaq aıtqyzyp qoıatyn. Baıdyń balalarynyń taqtaǵa shyǵyp sabaq aıtqan kúnin kórmeppin.

Birde 11 synypqa kóshken jyly bizdiń synypqa basqa oblystan kelgen eki er bala qosyldy. Biriniń ákesi oblysta dúrildep tur. Ekeýiniń astynda qara jıp (ol kezde shet eldik avtokólikti sanaýly adamdar ǵana minetin), ekeýi tańerteń mektepke mashınamen keledi de, eki-úsh uldy mingizip alyp ketedi. Sol eki jigittiń mektepke dápter, qalam ákelgenin kórmeppiz. Bir aıdan soń ekeýi mektepke múldem kelmeıtin boldy. Al jyl sońynda qydyrympaz baı balalaryna synyp jetekshimiz barlyq pánnen kileń bestik qoıdyryp, qyzyl atestatty ustatqanda úzdik oqysaq ta kók atestat alǵan biz ishteı egildik. 

Synyp jetekshimiz qansha jaqsy oqysa da áleýmettik jaǵdaıy tómen oqýshylardyń eńbegin esh eskermeıtin. Al syılyq ákeletin baıdyń balalaryn maqtap, qolpashtap otyratyn. Máselen, men 11 jyl boıy úzdik oqydym, atestatymda kileń bestik, emtıhandardy tolyǵymen beske tapsyrǵanmyn, óz eńbegimmen. Biraq synyp jetekshimiz maǵan qyzyl atestat bergizbedi. Bul meniń ómirimde kóńilime túsken syzat bop qaldy. Synyp jetekshisi  dırektorǵa berý úshin kabınettiń remontyn, t.b. syltaýratyp aqsha jınaı beretin. Aqshany ýaqytynda ákele almaıtyn turmysy tómen oqýshylardy «adam» dep sylaımaıtyn.

Birde meni zavýchtyń qyzymen birge aýdandyq olımpıadaǵa apardy. Meni álgi qyzdyń qasyna otyrǵyzyp, bir emes, eki shyǵarma jazýymdy talap etti. Men ol qyz úshin emes, ózim qatysý úshin kelgenimdi aıtyp, oǵan shyǵarma jazyp berýden bas tarttym.  Kelesi kúni synyp jetekshimiz meni synyptyń aldynda turǵyzyp qoıyp, bir saǵat boıy urysty. Zavýchtyń qyzyn olımpıadadan ótkizý úshin meni paıdalanbaq bolǵan ǵoı. Men aıtqanyn oryndamaǵanym úshin jeksuryn boldym. Jıyrma segiz oqýshynyń kózinshe meni «dosyn satqan opasyz, qoǵamǵa paıda keltirmeıtin, úlkenderdiń senimin aqtamaıtyn,  paıdasyz adam. Muǵalimdi uıatqa qaldyrdy, ońbaǵan» dedi. Sóıtsek, zavýchtyń qyzy qalalyq olımpıadaǵa ótpeı qalypty. Qyz bolsam da eldiń kózinshe namysqa tyrysyp jylamadym. Úziliste dálizge shyǵyp, qaltarysta kóz jasyma erik berdim. Bir synyp tómen oqıtyn  bir oqýshy kelip nege jylap turǵanymdy surady. Shet jaǵasyn aıtyp edim, «bizdiń muǵalimderdiń sózine mán berme, olar iship-jeýdi ǵana biletinder ǵoı» dep meni jubatty. Bul kórinis te kóńilimde jattalyp qalypty.

Ol kezde qazirgideı ádiletsizdikti aıtyp shaǵymdanatyn mekemeler joq edi ǵoı. Muǵalim  kedeı oqýshylardy sabaqtan soń alyp qalyp, eden jýǵyzsa da úndemeýshi edik. Muǵalimniń teris áreketteriniń bárin ata-anamyzǵa aıta bermeıtinbiz. Kóńili júdeý qıyn kezeńde júregi aýyrmasyn dep. Álgi 3-4 aýqatty synyptasymyzdan basqalardyń biriniń ákesi joq, biriniń ata-anasy jumyssyz bolsa, kópshiligi aılar boıy jaqalysyn almaǵan jupyny turmystaǵy edi. Mekteptegi ómirim fılm tárizdi kóz aldymnan tizbektelip ótkende bir úzim nan tappaǵan kúnder men ashtan buratylǵan aptalar, mektepke jyrtyq sómkesin súıretip áreń keletin partalas bala, Emıratqa kanıkýl saıyn demalýǵa baratyn belgili zańgerdiń qyzy,  anasyna kómektesý úshin keshke eden jýatyn qurby qyz, túngi klýbta ishimdik iship, mekteptiń jertólesinde mas bop uıyqtap qalǵan baıdyń qyzyn dırektordyń taýyp alýy (biraq shara qoldanbaýy), bári-bári kóz aldyǵa keledi. Qazir sol ádiletsiz muǵalimderdiń  nazardy bilimge, sapaly tárbıege emes, syılyq alýǵa ǵana aýdarǵan  nadandyǵyna zyǵyrdanym qaınaıdy.

Ýaqyt bir orynda turmaıdy. Ýaqyt ilgeri umtyldyrady. Ádiletsiz synyp jetekshi tarapynan qysym kórse de jaqsy oqyǵan turmysy tómen balalar úlken-úlken azamattar boldy. Biri kásipker, bankır, endi biri aımaqa tanymal ónerpaz atandy. Qazir dızaıner bolyp qyzmet isteıtin bir synyptasym sol kezdegi ádiletsiz muǵalimderdiń birimen kezdesip qalypty. Ol bunyń jaǵdaıynyń jaqsy ekenin bilip, jata kep jabysqan kórinedi. Dızaıner qyzdyń kezinde mektep qabyrǵasynda betinen qaǵyp, eńsesi ezilgenin muǵalim umytqan tárizdi. «Bizdiń shákirtimiz» dep, qasyndaǵylarǵa maqtaı bastapty. Bul dızaıner oqýshy kezinde sabaqty jaqsy oqysa da synyp jetekishisi kóńil bólmeı, ata-anasynyń jumyssyzdyǵyn betine basyp, búkil synyptyń aldynda turǵyzyp qoıyp «Kabınettiń remontyna nege aqsha ákelmeısiń?» dep, jerden alyp jerge salyp edi ǵoı. Al bunyń mekteptiń remonty turmaq  búkil otbasymen isherge as tappaı otyrǵanyn  eskergen eshkim bolmady.

Kezinde ózim oqyǵan iri qaladaǵy mektepte kóńilge qaıaý túsiretin jaıttar kóp bolǵandyqtan bolashaqta balamdy shet eldiń mektebine bersem dep josparlap júrmin.

Muǵalimniń mindeti sapaly bilim berý, oqýshyny jaqsylyqqa tárbıeleý ekenin  qazirgi ustazdar umytpasa eken. Qazir aldyńyzdaǵy bir oqýshy bálkim jupyny kıimdi bolar,  siz tek materıaldyq jaǵdaıy jaqsy balalarǵa ǵana nazar aýdaryp, solardyń ata-anasyn ǵana syılaıtyn bolarsyz. Al erteń sol kedeı balasynyń kim bolatynyn oılaısyz ba, ustaz!» dep, qatqyldaý aıaqtapty hatyn Aıjan.

Ustazdyq erekshe mamandyq. Muǵalim bolýdyń qıyndyǵyn ustazdardyń ózi ǵana sezinedi deımiz. Ejelgi zamannan eń qadirli mamandyqtyń biri sanalatyn muǵalim degen atty búgingi pedagogtar óz dárejesinde ustap júr me? Keıde tálimin kórgen bir muǵalimdi «óte jaqsy ustaz edi» dep aıtamyz ǵoı. Bul naǵyz ǵıbratty ustazdarǵa qatysty aıtylsa kerek.

Al qazirgi qazaq mektepterinde áleýmettik teńsizdik bar ma? Siz ne deısiz oqyrman?