"Kóptegen elder soǵys oshaǵy bolyp jatqan Sırıa sekildi aımaqtan kelgen azamattar, onyń ishinde kámeletke tolmaǵandar radıkaldanyp, qoǵamǵa qaýip tóndiredi dep sanaıdy. Kim óz eline júzdegen potensıaldy terrorısterdi ákelgisi keledi? Men bul adamdardy qylmystyq qýdalaý, ońaltý jáne qoǵamǵa qaıta beıimdeý kúrdeli másele ekenin tolyq túsinemin. Bul týraly Birikken Ulttar Uıymynyń (BUU) Terorızmge qarsy is-qımyl dıreksıasynyń basshysy Vladımır Voronkov Syrtqy ister mınıstri Muhtar Tileýberdimen bolǵan beınekonferensıada aıtty.

Onyń pikirinshe, úkimetter men qoǵam kúshterin biriktirip, halyqtyń qorǵalýyn qamtamasyz etip, burynnan jasalǵan qylmystar úshin kináli adamdardy jaýapqa tartyp, adamdardyń qalypty ómirge oralýyna kómektesýi kerek – «Bastysy qazirgi jaǵdaı jalǵasa bermeýi kerek».

BUU men EQYU sarapshylary Qazaqstan óz azamattaryn Taıaý Shyǵystaǵy janjaldy aımaqtardan oraltý boıynsha álemdik kóshbasshy bolyp tabylady dep joǵary baǵa bergenin joǵaryda atap ótken bolatynbyz. 2020 jyldyń aqpanynda Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary Erjan Ashyqbaev EQYU Shveısarıa Úkimetimen, BUU Terorızmge qarsy búrosymen jáne Albanıanyń EQYU-ǵa tóraǵalyǵymen birlesip uıymdastyrǵan «Qazirgi zamanǵy syn-qaterlerdi sheshetin sheteldik terorıstik kúreskerler (FTF)» atty joǵary deńgeıdegi aımaqtyq konferensıaǵa qatysty. Konferensıanyń birinshi sesıasynda sóz sóılegen E.Ashyqbaev ınternettegi terorızm ıdeologıasynyń taralýyna qarsy is-qımyl boıynsha Qazaqstannyń kúsh-jigeri týraly, sondaı-aq EQYU aıasynda júrgizilip jatqan terorızmge qarsy áreketterdi Qazaqstannyń qoldaýy týraly aıtty. Álemdik qoǵamdastyqtyń Qazaqstan júzege asyratyn «Jýsan» jáne «Rýsafa» gýmanıtarlyq operasıalaryna aıtarlyqtaı qyzyǵýshylyǵyn eskere otyryp, Mınıstrdiń orynbasary DAISH otbasy múshelerin ońaltý jáne reıntegrasıalaý máselelerine arnalǵan is-sharada basty spıker retinde boldy. Ol balalardy qujattandyrý máselelerinen bastap, qandastarmen jumys isteýdiń ozyq tájirıbelerin tartýǵa deıin azamattardyń terorıstik qyzmet aımaqtarynan oralýyna baılanysty problemalar men qıyndyqtarǵa toqtaldy. Úkimettik emes sektordyń qoǵamdy áleýmettendirý salasyndaǵy qyzmeti bólek atap ótildi. Konferensıa aıasynda E. Ashyqbaev Bas hatshynyń kómekshisi jáne BUU Terorızmge qarsy komıtetiniń Atqarýshy dıreksıasynyń atqarýshy dırektorymen Mıshel Konınkspen kezdesti, olar terorızmge qarsy is-qımyl salasyndaǵy yntymaqtastyqtyń odan ári praktıkalyq qadamdaryn, onyń ishinde tájirıbe men ozyq tájirıbe almasý boıynsha naqty jobalar men is-sharalardy talqylady.

Kúrdeli másele

Ekstremıster men terrorısterge qosylý úshin qaqtyǵys aımaqtaryna óz erkimen barǵan azamattardy qaıtarý – óte kúrdeli proses, bul kezde barlyq múddeli elderdiń bıligi BUU-nyń qoldaýymen halyq qaýipsizdigi, adam quqyǵy jáne qarapaıym adam janashyrlyǵy arasyndaǵy «altyn ortany» izdeıtini belgili. Búgingi qolda bar aqparatqa sáıkes, birneshe myń adam Ortalyq Azıa aımaǵynan Sırıa men Irakqa ketken.

BUU «izasharlarǵa» kómektesedi

BUU osy «mına dalasynda» izashar bolǵan elderge jan-jaqty qoldaý kórsetedi. Ortalyq Azıa úshin BUU-nyń Preventıvti Dıplomatıa boıynsha Aımaqtyq ortalyǵynyń basshysy Natalá German sheteldik jaldamaly degen boljam jasaýshylar – oralmandar men qaıtýǵa daıyndalyp jatqan adamdardyń jeke basyn, olardyń kináli bolǵan jaǵdaıda qylmystyq qýdalaýǵa túsýin, sondaı-aq ońaltý men ıntegrasıalaýdy kózdeıtin ázirlengen jahandyq baǵdarlama týraly:

- 2019 jyldan bastap Qazaqstan Jýsan jáne Rýsafa operasıalary sheńberinde júzdegen azamatyn – erler, áıelder men balalardy qaıtardy. Ózbekstan óziniń eki júzden astam azamaty Irak pen Sırıadan oralǵannan keıin eki «Mehr-1» jáne «Mehr-2» baǵdarlamalaryn júzege asyrdy, Sońǵy eki jylda Tájikstan Iraktan júzden astam balany qaıtaryp berdi, - dedi ol.

Nursultan qalasynyń qylmystyq ister jónindegi mamandandyrylǵan aýdanaralyq sotynyń tóraǵasy Ádilhan Shaıhıslamov Irak pen Sırıadaǵy qaqtyǵys aımaqtarynan oralǵan 14 er adamnyń isin qarady. Onyń aıtýynsha, bul adamdardyń barlyǵy 2013-2019 jyldary DAISH-tiń Sırıadaǵy oqý-jattyǵý lagerlerinde áskerı daıyndyqtan ótken. Barlyǵy osy toptyń músheleri boldy. Olardyń keıbireýleri DAISH-ti madaqtaıtyn jáne Sırıadaǵy qarýly «jıhadqa» qatysýǵa shaqyratyn beınerolıkter daıyndap, olardy Internette taratqan. Qazaqstandyq tergeýshilerdiń qaraýyna kóptegen dálelder men qujattar keldi.

«Sırıanyń Deır-ez-Zor qalasy mańyndaǵy qarýly qaqtyǵystan keıin DAISH sodyrlary «kápir» dep ataǵan tórt jaýyngerdiń basyn kesip tastady. Sodan keıin óltirýshilerdiń biri súıekterdiń fonynda sýretke tústi, biz bul sýretti kórdik, - dedi Ádilhan Shaıhıslamov. «Osylaısha qylmyskerler QR Qylmystyq kodeksiniń birneshe babyn buzdy». Onyń aıtýynsha, sot ustalǵandardy kináli dep taýyp, olardy ártúrli merzimge bas bostandyǵynan aıyrýǵa úkim shyǵardy. «Olar qazirgi ýaqytta túrmelerde, olarda aqtaý jumystary júrgizilýde», - dedi Shaıhıslamov.

Ol BUU agenttikteri, onyń ishinde Terorızmge qarsy búro ekstremıstik tutqyndarmen qarym-qatynasta qazaqstandyq túrmelerdi tikeleı qoldaıtynyn atap ótti. «Kópshilik radıkaldy ıslamıster úlken qaýip tóndiredi dep qorqady», - dep moıyndady Qazaqstan sýdıasy. – Barlyǵy qaýiptiń bar ekenin túsinedi. Biraq adamdarmen qarym-qatynas jasaý tájirıbesine súıene otyryp, men bul qaýippen kúresýge bolady jáne kúresý kerek dep sanaımyn».

Sottalýshylardyń biri, 22 jastaǵy qazaqstandyq, Sırıaǵa bala kezinde otbasymen ketken, ol nebári 15 jasta bolatyn. Sot prosesinde Qazaqstanǵa oralǵannan keıin ol óziniń soǵysqa barǵysy kelmeıtinin, múlde basqa josparlary men armandary bolǵanyn moıyndady, biraq ata-anasy ony terrorıst bolýǵa májbúr etti. Ol bas bostandyǵynan aıyryldy, biraq Shaıhıslamov jigittiń shyn júrekten ókinetinine jáne túrmeden shyqqannan keıin «jańa ómir bastaıtynyna» senimdi.

Nelikten Qazaqstanda bul operasıany «Jýsan» dep atady? «Bul jýsan shóbin bildiredi – ıaǵnı qazaq dalasynyń kóp bóliginde ósetin shóp. Bul – Otannyń umytylmaıtyn ıisi... ».

Sondaı-aq, BUU-da tirkelgen jýrnalıser Qazaqstannyń óz azamattaryn qaqtyǵys núktelerinen qaıtarý jónindegi tabysty tájirıbesi týraly jıi aıtady. Ahmet Fathı, Amerıkalyq teledıdar jańalyqtarynyń bas redaktory:

- «Jýsan» operasıasy shynynda da mańyzdy oqıǵa boldy. Bul bizdi terorıstik uıymdardyń áreketterine baılanysty ótkir daǵdaryspen baılanystyrady. Qazaqstan basshylyǵy soǵysta óz azamattaryn jalǵyz qaldyrmaıtynyn málimdep, adamı jáne pragmatıkalyq áreket etti. Sonymen qatar, olardyń kópshiligi eshbir kinási joq, qylmys jasamaǵan áıelder men balalar boldy. Qazaqstannyń tájirıbesi halyqaralyq arenada jyly qabyldanady jáne ol kóptegen aımaqtarda, ásirese Eýropalyq Odaq elderinde zerttelýde, olar ázirnge mundaı áreket jasamaǵan jáne qaqtyǵys aımaǵynda óz azamattarymen ne isteý kerektigin sheshýde.

Erkejan Aryn