«Nur Otan» partıasynyń saılaýaldy baǵdarlamasy boıynsha ázirlengen Jol kartasynda 2025 jylǵa deıin 259 mádenıet nysanynyń qurylysyn júzege asyrý josparlansa, bıyl sonyń 89-y salynyp, 211-i jóndeýden ótý kerek. Baǵdarlamada kózdelgen maqsattar is júzinde atqarylyp jatyr ma jáne ǵylymı-restavrasıalaý jumystaryn júrgizý arqyly tarıhı-mádenı mura obektilerin saqtaý, sonymen qatar mádenıet nysandaryn salý jáne jóndeý kezinde taǵy qandaı máseleler eskerilýi kerek? Bul týraly «Nur Otan» partıasy janyndaǵy «Miras» respýblıkalyq qoǵamdyq keńesiniń kezekti otyrysynda aıtyldy.
Mádenıet jáne sport mınıstri Aqtoty Raıymqulovanyń aıtýynsha, búginde respýblıka boıynsha 43 mádenıet nysanyn salý jáne qaıta jańǵyrtý jumystary júrip jatyr. Sondaı-aq, Jol kartasyna sáıkes, bıyl jóndeýden ótýi tıis 211 nysannyń 107-sinde jumys júrgizilýde. Osy rette sala basshysy qazirgi tańda josparda bekitilgen kórsetkishterdiń tolyq oryndalmaý qaýpi bar ekenin jasyrmady. Sebebi, qoldanystaǵy zańnamaǵa sáıkes, mádenıet obektilerin salý, qaıta jańartý men jóndeý jumystary jergilikti atqarýshy organnyń quzyretine kiredi.
«Jol kartasyn iske asyrý aıasynda jergilikti atqarýshy organdardan 2021 jylǵy «Jumyspen qamtý», «Aýyl – El besigi» baǵdarlamalary aıasynda qarjylandyrýǵa búdjettik ótinimder usynylǵan bolatyn. Alaıda, qazirgi ekonomıkalyq ahýalǵa baılanysty respýblıkalyq búdjetten qoldaý tappaı otyr. Jumystardy jandandyrý maqsatynda jergilikti atqarýshy jáne múddeli memlekettik organdarǵa, atap aıtsaq, Qarjy jáne Ulttyq ekonomıka mınıstrlikterine tapsyrma berýlerińizdi suraımyn», - dedi mınıstr.

Osy oraıda, tarıhı aqtańdaqtardy aqtaryp, osy taqyrypqa qalam terbep júrgen qoǵam qaıratkeri, QR Májilis depýtaty Berik Ábdiǵalıuly qazirgi tańda restavrasıa júrgizetin mekemeler men ǵalymdardyń arasynda týyndap otyrǵan qarama-qaıshylyq týraly aıtty. Onyń aıtýynsha, kóptegen eskertkishterdi qaıta qalpyna keltirý jumystaryna ǵalymdardyń kóńili tolmaıdy. Sebebi, olar restavrasıadan góri qurylys jumystaryna kóbirek uqsap, evrojóndeý sıaqty jasalǵan.
«Restavrasıa jumystarynyń sapasy syn kótermeıdi. Jetkilikti qarajat bólinedi, mekeme de bar. Biraq sol mekemelerde mamandar tapshy. Restavrator mamandardyń tapshylyǵy óńirlerde qatty baıqalady. Kóbine qalpyna keltirý jumystaryn qurylysshylar atqarady. Máselen, Ulytaýdaǵy Joshy han kesenesiniń irgesindegi Orda Bazar qalashyǵynda irgetasyn kádimgi úı salǵandaı tórtburyshtap sementten quıǵan. Tarıhı keseneler osylaısha kóneliligin joǵaltyp alady. Mundaı mysaldar kóp. Sondyqtan tarıhı-mádenı oryndardaǵy jumystardyń arnaıy mamandarmen, ǵalymdarmen aqyldasa otyryp jasalýyna kóńil bólseńizder», - dedi depýtat mınıstrge qarata.
Al L.N.Gýmılev atyndaǵy EUÝ-diń rektory Erlan Sydyqov «Qasıetti Qazaqstan» baǵdarlamasynda qaıta qaraıtyn másele bar dep esepteıdi. Atalǵan jobada ulttyq qundylyqtar respýblıkalyq jáne óńirlik nysandar dep bólingen.

«Bul ıdeologıalyq jaǵynan da, adamgershilik turǵysynan da durys emes. Sonda qalaı, Sultanmahmut – Pavlodardyń, al Mádı – Qaraǵandynyń ǵana tulǵasy nemese qundylyǵy bolyp qala ma? Olardy ár oblystyń problemasyna aınaldyrýdyń qajeti joq. Sondyqtan da eldiń mádenıeti men birligine qyzmet etetinniń bárin ulttyq qundylyq dep bir ǵana ınstıtýsıonaldy mártebe berýdi usynamyn. Al bul máselede oblys, aımaqqa bólý jumys baby úshin ǵana paıdalanylýy kerek», - dedi ol.

E.Sydyqov qazaq halqynyń shet eldegi mádenı nysandary men tarıhı-mádenı qundylyqtarynyń tizbesi týraly máseleni de alǵa tartty.
Shetelderde de qazaq tarıhyna qatysty nysandar, tarıhı-mádenı jádigerler barshylyq. Olardyń taǵdyryna qoǵam alańdaýshylyq bildirip jatady. Jıyn barysynda sondaı jádigerlerdi kútip-baptaý jaýapkershiligine qatysty halyqaralyq máseleler bar ekeni aıtyldy. Sondyqtan Keńes músheleri Ál-Farabı, Beıbarys Sultan, Tóle bı, Qurmanǵazy, Mustafa Shoqaı jáne t.b. jat jerde jerlengen arystarymyzdyń qorymdary qazaq halqynyń ulttyq qundylyqtaryna enýi kerek dep esepteıdi.

Keńes múshesi, QR Senat depýtaty Nurtóre Júsip búginde Túrkistandaǵy Iasaýı kesenesiniń mańynda úlken qarqynmen júrip jatqan qurylys jumystaryna qatysty alańdaýshylyǵyn bildirdi.

«Munda bir kezderi gıdromelıoratıvtik-qurylys mamandary qurǵaqshylyq máselelerin, sýdyń shyǵý deńgeıin anyqtap otyratyn. Qazir osy másele eskerile me? Ásirese, Kerýen saraıdy salý, kesene mańyn keńeıtý kezinde asqan muqıattylyq qajet. Olaı bolmaǵan jaǵdaıda mavzoleıdiń irgesi yza tartýy múmkin. Sondyqtan kesenelerde restavrasıa jasaǵan kezde mindetti túrde gıdromelıoratıvtik-qurylys mamandary men arheologtar qatysqany jón dep oılaımyn», - dedi.

Sondaı-aq, senator restavratorlardy daıarlaý máselesin qazaqta burynnan bar ustalyq atakásipti damytý jáne Iran, Ózbekstan, Túrkıa elshilikterin paıdalana otyryp, restavratorlardy qysqa merzimde daıarlaıtyn baǵdarlamalar jasaý sıaqty joldarmen sheshken jón degen usynys aıtty.

Jıyn barysynda qara arheologıamen kúresý, Mádenıet mınıstrliginiń mártebesin kóterý, tarıhı-mádenı eskertkishterdi fýnksıonaldy túrde qoldaný, ǵylymı-restavrasıalyq jumys atqaratyn mekemelerge lısenzıa berý, mamandardyń biliktiligin arttyrý, ǵylymı-restavrasıalyq jumys esepteriniń ortalyqtandyrylǵan bazasyn jasaqtaý jáne monıtorıń júrgizý, arshylǵan, qazylǵan nysandar men oryndarǵa rekýltıvasıa jasaý máseleleri sóz boldy.
Májilis depýtaty, Keńes tóraǵasy Janarbek Áshimjanov jıyndy qorytyndylaı kele, «Miras» respýblıkalyq qoǵamdyq keńesi barlyq qatysýshylardyń baıandamalaryn, oı-pikirlerin tyńdap jáne talqylap, QR Úkimetine onnan asa usynys joldanatynyn jetkizdi. Atap aıtqanda, qazaq eliniń ulttyq tarıhı-mádenı murasy bolyp tabylatyn Ózbekstandaǵy Áıteke bı, Seıitqul baba keshenine, Tóle bı kesenesine jáne Reseıdegi Bókeı han men Seıit baba memorıaldy keshenine restavrasıa jasaý múmkindikterin qarastyrý, tarıhı-mádenı eskertkishterdegi ǵylymı-restavrasıalyq jumystaryn júzege asyrý jónindegi qyzmetti lısenzıalaý kezinde qoıylatyn biliktilik talaptary men sharttaryn sala mamandarymen birlese otyryp qaıta qarastyrý, jyl saıyn mamandardy attestasıalaý tártibin engizý, ǵylymı-restavrasıalyq jumystardy atqarý barysynda árbir nysannyń ereksheligin eskerý jáne olardy álemdik standarttarǵa sáıkes júzege asyrý, atqarylǵan ǵylymı-restavrasıalyq jumystar esepteriniń ortalyqtandyrylǵan bazasyn jasaqtaý, ǵylymı-restavrasıalyq jumystardy atqaratyn mamandardyń biliktiligin arttyrý máselesin jolǵa qoıý sıaqty jáne t.b. usynystar joldandy.