Oftalmologıadan prezıdenttikke, meıirimdilikten jaýyzdyqqa bir-aq qadam

Ońaı jetken olja: rahat ómir álde mashahaty kóp taǵdyr

Qazirgi sırıalyq basshy 1965 jyly 11 qyrkúıekte Damask qalasynda dúnıege kelgen. Bashar týylǵanda ákesi Hafez Asad brıgadır generaly bolatyn. Al, 1970 jyldyń qarashasynda Qorǵanys mınıstri qyzmetinde bolǵan ol, memlekettegi áskerı tóńkeris kezinde bılik basyna kelip, 1971 jyldyń naýryzynda prezıdent bolyp saılandy. 

Bashar Asad Hafezdiń úshinshi balasy: onyń Býshra esimdi ápkesi, Basıl esimdi aǵasy jáne Madjıd, Maher degen inileri boldy. Dástúrge saı taq basyna sırıalyq basshynyń úlken uly Basıl Asad kelýi kerek-tin. Onyń boıynan bolashaq prezıdenttik qyryn ashyp, maqsatty túrde daıyndaýǵa qanshama kúsh jumsalǵan bolatyn.

Al, Bashar Asad bolsa, qazirgi mansabyna esh daıyndalmaǵan edi. Óz kezeginde, ol Damasktaǵy «Hýrrıa» tańdaýly arab-fransýz lıseıinde bilim aldy. 1982 jyly fransýz, aǵylshyn tilderin minsiz meńgerip shyqqan ol, áskerge ketedi. Az ǵana áskerı kidiristen soń, ol oqýyn jalǵastyrdy. 

Oftalmolog bolýdy tańdaǵan Bashar Asad, Damask ýnıversıtetiniń medısınalyq fakúltetine túsedi. 1988 jyly atalmysh joǵarǵy oqý ornyn úzdik aıaqtap, Damasktaǵy «Tıshrın» iri áskerı gospıtalinde oftalmolog bolyp qyzmet atqarady.

Tórt jyl qatarynan dáriger bolyp jumys istegen Bashar Asad, ózge prezıdenttik uldar sekildi bilim ordasy Londonǵa qaraı bet aldy. Áýlıe Marıa aýrýhanasynyń Western Eye Hospital oftalmologıalyq ortalyǵynda eshbir saıası kedergige jolyqpaı oqý úshin, ol tipti ózine laqap at qoıyp aldy.

Tynysh ómirdi kózdegen Bashar, 1994 jyly oryn alǵan qaıǵyly oqıǵa bolmasa, oftalmolog bolyp, ári ketse Sırıanyń Densaýlyq saqtaý mınıstri bolyp qalar ma edi, kim biledi?! 1994 jyly 21 qańtarda Bashardyń aǵasy Basıl otyrǵan kólik aeroportqa barar jolda jartasqa soǵylyp, bolashaq prezıdent jol apatynda qaza tabady. Keıbir sarapshylar bul túsiniksiz ólimdi áli kúnge deıin qoldan jasalǵan dep pikir aıtady.

Qysqasy, bılik basyna ózi de, ózgeler de kútpegen Hafez Asadtyń ekinshi uly Bashar keldi. Ol óziniń Londondaǵy rahat ómirin kenet toqtatyp, ony Damasktaǵy «zeriktiretin» prezıdenttik ómirge aıyrbastady. Memlekettik ǵylymdardyń «shuǵyl kýrsyn» oqyp bitirgen Bashar, 2000 jyly ákesiniń óliminen keıin «Baas» partıasynyń sırıalyq bólimin basqaryp, nátıjesinde memleket prezıdenti bolyp saılandy. 

Osylaısha, oftalmologıadan prezıdenttik basqarýǵa bir-aq kóterilgen Bashar ál-Asad 2011 jylǵa deıin qazirgi «zulym» dep bekitilgen bedelinen áldeqaıda alshaq edi. Batyspen seriktes bolyp, onyń qysymymen tipti Lıvannan sırıalyq áskerdi de alyp shyqqan kezderi boldy. Odan qalsa, burynǵy premer-mınıstr Lıvan Rafık Harırıdiń óliminde sırıalyq arnaıy qyzmetten kúdiktengen BUU tergeýshilerimen de Bashar Asad seriktestik qyzmette boldy.

Endeshe, osynshalyq «meıirimdi» Bashar «aıaýsyz dıktatorǵa» qashan jáne qalaı aınaldy? 

Muny túsiný úshin onyń bıografıasynan kelesi bir erek derekti keltireıik.

Asad óziniń Londondaǵy taǵylymdamasy barysynda bolashaq jary Asma Ahraspen tanysty. Ol sırıalyq súnnıtterdiń belgili otbasynan shyqqanymen, Ulybrıtanıada ósip, sonda bilim alǵan arý bolatyn. 

2001 jyly «Taıms» gazeti oqyrmandar nazaryn 25 jastaǵy ulybrıtanıalyq ekonomıs qyzdyń kúrt ózgergen taǵdyryna, onyń aqylyna kórki saı arý ekendigine aýdarady. Demek,  BAQ-taǵy bul kórinisten Asadty «órkenıetti qoǵam» jaqsy qabyldaıtynyn anyq kórýge bolady.

Keıinnen, Bashar men Asmanyń eki uly men bir qyzy dúnıege keldi.

Sırıalyq basshynyń joldasy áli de minsiz edi. Ol týraly bul ýaqytta «Elle» jýrnaly jazǵan bolatyn. 2008 jyldyń jeltoqsanynda basylym eń sulý ári eń aqyldy prezıdenttik serikterdiń reıtıńisin jasady. Birinshi oryn kimge tıesili boldy dep oılaısyz?! Iá, bul ýaqytta da «órkenıetti zaman» men sırıalyq úkimettiń arasy ıgi bastamalarǵa toly bolatyn. Atalmysh reıtıńte birinshi orynǵa Bashar Asadtyń, ekinshi orynǵa Nıkolá Sarkozıdiń, úshinshi orynǵa Obamanyń áıeli turaqtaǵan edi. Qazirgi saıası jaǵdaıda Asadtyń áıeli birinshi oryn turmaq túgili jalpy reıtıńte de bolmas edi.

2010 jyldyń sońynda AQSH-tyń Qıyr Shyǵysqa qaraı baǵyttalǵan jeli kenet 2011 jyldyń kókteminde Damaskta soǵa bastady. AQSH «arab kóktemin» bastap, bılik basyna ál-Kaıdany ákele bastady. Bul týraly Bashar Asadtyń ózi VVS-men bylaı bólisken edi: «Men batysta oqydym. Fransıada da, Anglıa da meni demokrat, reformator dep ataıtyn. Osynshalyq az ýaqytta jaýyz patshaǵa, aıaýsyz tıranǵa qalaı aınalǵanymdy ózim túsinbeımin», - dep, kúlip aıtqan bolatyn 2012 jyly mamyrda bergen suhbatynda.

«Arab memleketterinde ne bolyp jatqany sizderge belgili. Bılikke ıslam emes, ıslamdyq radıkaldy toptar kelýde. Al qurban bolǵandar – myńdaǵan jazyqsyz halyq. Biz kúresip otyrǵandar da – sol ıslamıster: bul belgili bir partıalardyń nemese saıası qozǵalystardyń bir-birine qarsy turýy emes, ıslamızmniń bılikke umtylýy», - dep te málimdeme jasaǵan edi sırıalyq basshy sol kezderi. 

Búginginiń aınasy

Qazirgi tańda batys BAQ-tarynyń sırıalyq soǵys jaıynda jazyp hám kórsetip jatqandaryna súıenetin bolsaq, memleket basshysy Bashar ál-Asadtyń júrgizip otyrǵan saıasaty rettiligi men júıeliligi jóninen múldem túsiniksiz qubylys: onyń birde kúıreý qaýipine ushyrap,  birde jeńýine az qalatynyna ne dersiz?.

Shyndyǵyna kelgende, Sırıadaǵy soǵystyń baǵyty da, barysy da únemi ózgerip otyrǵanyna qanshama ret kýá boldyq. Máselen, 2011 jyldyń naýryzynan 2013 jyldyń qazanyna deıin Asad bul soǵysta jeńilip kelgen bolatyn. Bul merzimnen keıingi bir jarym jyl boıy onyń qadamy, bálkim, sátti boldy, bálkim, qoldaýshylar qatary kóbeıdi, qysqasy jeńis serigine aınaldy. 2015 jyldyń sáýirinen bastap, sırıalyq qarsy barlaý basshysy Rýstým Ǵazalıdiń óliminen keıin jáne Qaýipsizdik basqarmasynyń dırektory Álı Mámlúktiń qatty syrqattanýyna baılanysty úı qamaýynda bolýy sırıalyq basshyny biraz tyǵyryqqa tiregen edi.

Kóptegen sarapshylardyń pikirinshe, sol zamatta Asadtyń jeńilýi sózsiz ornaıtyn kórinis edi. Sebebi, ol baqylaýda ustaǵysy kelgen biraz aımaqtan qol úzip qaldy. Odan qalsa, qanshama jaýyngerlik kúsh pen qajetti resýrstardan aıyrylýy taǵy bar, olardy memleket tipti tıisinshe almastyryp úlgermeı jatty.

Biraq, Asadtyń eń osal tusy – ekonomıka bolatyn, áli de solaı. Asad «Addýnıa» arnasy arqyly shetelde turatyn sırıalyqtardy álsiregen ulttyq valútalardy jappaı satyp alýǵa da shaqyrǵan edi. Munaı baǵamynyń tómendeýine baılanysty memlekettegi aýyr jaǵdaıdy birinshi bolyp batystyq sanksıalar kenet sezingen bolsa, Iran men Reseı qarjylyq kómegin qysqartýǵa májbúr boldy. Oqıǵanyń osylaı órbýi, ekonomıkalyq turaqsyzdyqtyń saldary sol zamat bıliktiń jeńilýine ákeler me edi, kim biledi?! Biraq, Reseı qarjylyq kómegin qysqartqanymen, áskerı kómekten aıanyp qalmady.

Batys BAQ-tarynda Asadtyń jáne sırıalyq soǵystyń shynaıy kórinisin tuman basty. Dattap qana jazatyn bul basylymdardan bir sátke alshaqtasaq, Sırıanyń azamattyq soǵys shańynan beımálim bulyńǵyr bolashaqqa umtylǵan qadamdaryn ǵana kórýge bolady. Onyń ústine, qazirgi jaǵdaıda qaısynyń jeńis, qaısynyń jeńilis ekenin eshkim de uǵa almaıtyn halge jetti. Tipti gıpotetıkalyq senarı aıasynda Asadtyń ólimi, ıa Damasktan birjolata qashýy oryn alǵan jaǵdaıda da, prezıdenttiń qarýly kúshteri eshqaıda joǵalmaıdy. Jaýyngerlerdiń bir bóligi áskerden qashyp, endi biri qaza tapsa da, qalǵany jańa haosqa ulasyp, soǵys jalǵasyn taba beredi, taba beredi...

Nazgúl Nazar