Sırıa  Arab Respýblıkasy úkimetiniń ótinishimen  óz betinshe kómekke kelgen Reseı búgingi kúnge deıin    Bashar Asadqa qarsy túrili opozısıalyq uıymynyń nysandaryna 456 ret áýe shabýylyn jasap úlgiripti. Basynda Bashar Asad rejımine qarsy qurylǵan opozısıalyq toptardyń bir bólimi birtindep Sırıadaǵy «Islam Memleketi» dep atalatyn ıslam atyn jamylǵan ushqary uıymǵa aınalǵany belgili. Olardyń  baqylaýynda qazirge deıin  Rakka, Hama, Idlıb, Latakıa jáne Aleppo qatarly eldi mekender bar. Reseı joıǵysh ushaqtarynyń qarsy toptyń shtaptary men qarý-jaraq qoımalaryna, soǵys tehnıkalary men áskerı bazalaryna qarata   júrgizgen shabýyldarynan atalmysh «Islam Memleketi»  ushqary toptary biraz shyǵynǵa batty dep habarlap jatyr. Osylaısha  Arab álemindegi ózara qyrqystyń eń úlken soǵys oshaǵy Sırıada jańasha tús alýda. Atap aıtqanada, álemdegi eki úıektiń kóz tikken nysanasyna aınaldy. Onyń bir jaǵynda AQSH bastaǵan batys elderi bolsa, ekinshi jaǵynda Reseı bastap, Iran qostaǵan elder turdy.  

Sırıa Arab Respýblıkasy- Taıaý Shyǵysta ornalasqan memleket. Lıvan jáne Izraılmen ońtústik-batysta, Iordanıamen ońtústikte, Irakpen shyǵysta jáne Túrkıamen soltústikte shekaralasady. Strategılyq ornalasýy mańyzdy aımaq. BUU málimetteri boıynsha Sırıa halqynyń sany 2011 jyly 20,8 mln adamǵa jetken. Mol gaz qory bar. 2011 jylǵy «Arab kókteminiń» yqpalymen bastalǵan Sırıa azamattyq soǵysy 100 myńnan astam adamnyń basyn jutty. Mıllıondaǵan adam jan saýǵalap, bosyp ketti.

Esterińizge sala keteıik, Osydan bir jarym jyl buryn bastalǵan Ýkraınadaǵy daǵdarys Orystyń Qyrym túbegin qosyp alýymen jáne Ýkraınanyń shyǵys aımaqtarynda qarýly qaqtyǵystarǵa ulasýymen aqyrlasqany belgli. Bul álemdik qaýymdastyqtyń Reseıge qaratylǵan narazylyǵyn týdyrdyryp,  AQSH pen Evropa elderiniń Reseıge qarsy ekonomıkalyq qysymy men sanksıalaryna jalǵasqan bolatyn.

Sırıa daǵdarysy da dál osy Batys elderi men Reseı arasyndaǵy ekonomıkalyq jańjaldyń taǵy bir kórinisi ispetti. Olaı deýge sebep te jetkilikti. Endeshe, Reseı soǵysqa ne úshin aralasty?

Birinshiden, Reseı óz gazyna táýeldi Evropa elderin áli de bolsa  ózine táýeldilikte ustaýǵa tyrysýda. Bul jaǵynan alǵanda, mol gaz qory tabylǵan Sırıany Evropa elderine berip qoıý Munaı-gaz salasyna táýeldi Reseı búdjetine úlken joǵaltý bolmaq. Osylaısha onsyz da shatqaıaqtap turǵan ekonomıkasyn qutqara turýdy kózdeıdi.

Ekinshiden, Reseı Iran jáne Irak gazynyń Evropaǵa ótetin jolyn bógeýdi maqsat etýde. Batys elderi Reseı gazy men munaıyna balama retinde Iran gazy men munaıyn paıdalanýdy kózdeıdi. Tipten sol maqsatta Iranǵa qoıylǵan ekonomıkalyq shekteýlerdi alyp tastaǵan da bolatyn. Al, Sırıa Iran men Irak  gazyn Evropaǵa tasymaldaıtyn  eń tóte ári qaýipsiz jol.

Úshinshiden, Teńiz arqyly shekaralasatyn Iran Reseıdiń senimdi odaqtastarynyń biri. Osyǵan deıingi Iranǵa salynǵan ekonomıkalyq sanksıalar kezinde Reseı jan-jaqty qoldaý kórsetti. Tipten, astyq jáne áskerı qarý-jaraqpen, maman ǵalymdarmen qamdaǵany belgili.  AQSH bastaǵan Batys elderiniń Irandy birden jarylqaı qoımasy anyq.  Endi bir jaǵynan Sırıa AQSH bastaǵan batys elderiniń qoldaýyndaǵy atalmysh opozısıanyń qolyna ótse, Irannyń qaýypsizdigine zor qaýip ekeni belgili. Bul turǵydan alǵanda Iran áli de Reseıdiń qasynan tabylýǵa tıisti.  Sol sebepti de Iran Reseıdiń Sırıa soǵysyna arlasýyna kedergi jasamaıdy, tipten ashyq túrde qoldap, áskerı kómek berip jatqany da belgili. Endeshe, Reseı bul múmkindikti paıdalana otyryp, orta shyǵystaǵy óz múddesin qorǵaýda.

Tórtinshiden, Reseı ózine úmit artyp, qoldaý kórsetip  otyrǵan elder aldynda óz bedeli men yqpalyn saqtap qalýǵa múddeli. Onyń ústine Reseıdiń Jer orta teńizindegi jalǵyz áskerı teńiz bazasy osy Sırıada ornalasqan. Osy arqyly arab túbegindegi yqpalyn saqtap qalýǵa tyrysýda.  Mine bul eki úıekke jiktele bastaǵan álemdik qyrǵıqabaq soǵystyń beınesi. Onyń bir jaǵynda AQSH bastaǵan Batys elderi tursa, ekinshi jaǵynda árıne Reseı bastaǵan elder turǵany belgili.

Jalpy soǵystyń aty -soǵys. Memleketter arasynda dostyq bolmaıtynyn, múddeler kúresi júrip jatatynyn eskersek, Reseı óz múddesin qorǵaý úshin baryn salatyny anyq. Bul jaǵynan Reseı óz múmkindigin barynsha paıdalanýda. Al, AQSH bastaǵan batys elderi ázirshe ekonomıkalyq qysymdy áserı qaqtyǵyspen birlestire otyryp qımyl jasaýda. Mine bul AQSH-nyń  Sırıanyń opozısıasyna jetkizgen qarý-jaraqtary men áskerı tehnıkalarynan kórinip jatyr.

Kim-kimge bolsyn soǵystyń jaqsylyq ákelmeıtinin eskersek,  sol súıkengen eki kúshtiniń arasynda qalǵan shybyn syndy Sırıa halqy zardap shekpek.  Al, biz árkimge de jamandyq tilegimiz kelmeıdi. Táńir tynyshtyqtan aıyrmasyn!

 Altaı Buqarbaev

«Qamshy» silteıdi