Túıeler kúıis qaıyratyn janýarlar (sıyr, buǵy, eshki jáne qoı sıaqty), biraq olar kez kelgen nárseni, sonyń ishinde tikendi tikenekterdi jeı alady. Túıe ishpesten óte ońaı jáne suıyqtyqtyń 25% - na deıin joǵaltýy múmkin, bul onyń denesin sýsyzdandyrmaıdy, al basqa janýarlardyń kópshiligi suıyqtyqtyń 15% - dan aspaýy múmkin.

Qazaqstandaǵy túıe sharýashylyǵy týraly ne bilemiz? Qandaı qyzyqty aqparattar bar? Qamshy.kz aqparat agenttigi túıe sharýashylyǵyndaǵy erekshe málimetterdi oqyrman nazaryna usynady. 

Qazaqstan aýmaǵynda túıe ósirýmen ejelgi zamannan beri aınalysyp keledi jáne ekonomıkanyń bul salasy eń tıimdi salalardyń biri bolyp tabylady.  Óıtkeni bul shóldi klımat jaǵdaıynda halyqtyń júnge, sútke jáne etke degen qajettiligin tolyq kólemde qamtamasyz etýge múmkindik beredi.  Túıeden alynǵan sút, et jáne júnnen basqa, túıeni kólik quraly retinde de paıdalanýǵa bolady. Eger túıe sharýashylyǵyn ekonomıkalyq turǵydan qarastyratyn bolsaq, onda túıe ósirý kez-kelgen basqa janýarlardy ósirýge qaraǵanda áldeqaıda tıimdi. Eresek túıeniń salmaǵy shamamen 500-800 kg, al reprodýktıvti jasqa 2-3 jasqa jetedi. Ol qatal klımattan qalyń júnmen qorǵalǵan, sondyqtan ol eshqandaı qıyndyqsyz ystyqqa da, qatty aıazǵa da shydaı alady.

Túıeler elimizdiń qaı aımaǵynda kezdesedi?

Qazaqstan aýmaǵynda túıelerdiń eń kóp taralatyn aımaǵy Aqtóbe, Mańǵystaý, Ońtústik Qazaqstan, Qyzylorda jáne Atyraý oblystary bolyp tabylady. Osy aımaqtar mal basyn kóbeıtý salasy boıynsha da kósh bastap tur. 

Elimizde qandaı túıe taralǵan?

Asyl tuqymdy túıelerden turatyn tabyndardy kóbinese Qazaqstannyń batys jáne ońtústik oblystarynda kezdestirýge bolady. Elimizdiń sharýa qojalyqtary túıelerdiń mynadaı tuqymdaryn ósirýmen aınalysady: qazaq bakterıany, baktrıan, arvana, bakterıan, arýana, dromedar, túrikmen arvana jáne t. b.

Qazaq tuqymynyń baktrıanlaryn ósirýmen Qazaqstanda (92%), sondaı-aq Qyrǵyzstanda jáne Reseı Federasıasynyń Volgograd, Saratov, Astrahan oblystarynda (8%) aınalysady. Bul tuqymnyń túıelerinde kólemdi keýde jáne sozylǵan magıstral bar.

Qazaq baktrıalyqtary ónimdiliktiń negizgi úsh baǵyty boıynsha irikteledi: Sút. Laktasıanyń 1 jylynda jatyrdyń súti +/- 1750 kg sútke teń, maılylyǵy +/- 5,6%. Et-sút. Bul túıe tuqymynyń erkekteriniń tiri salmaǵy + / - 670 kg, al analyqtarynyń salmaǵy +/- 580 kg.analyqtardyń soıý ónimdiligi +/- 53%, al erkekterde +/- 55% quraıdy. Laktasıanyń 1 jylynda jatyrdyń súti +/- 1450 kg sútke teń, maılylyǵy +/- 5,4%. Et-jún. Jynysy men jasyna baılanysty bir jyl ishinde shash qıý +/- 8-15 kg quraıdy.

Dromedar – bir órkeshti túıe. Bir kezderi áli qolǵa úıretilmegen dromedarlardyń kóptegen tabyndary Taıaý Shyǵys pen Soltústik Afrıkanyń keńdigi men shólderin aralap júrdi, biraq búginde tek qolǵa úıretilgen túıelerdi kezdestirýge bolady. Qazir dromedalardy ósirý Afrıka men Azıanyń kóptegen aımaqtarynda júzege asyrylady, onda olar atqa miný nemese júk tasymaldaý úshin qoldanylady.

Dromedarlar baktrıalyqtardan erekshelenedi, óıtkeni olarda tek bir órkesh bar. Olar sondaı-aq baktrıalarǵa qaraǵanda kishirek: olardyń uzyndyǵy +/- 2,3 m - 3,3 m jetýi múmkin, al olardyń bıiktigi + / - 1,8 m-2,4 m. bul túıe tuqymynyń salmaǵy+/- 300 - 700 kg. quıryǵy qysqa, maksımým 50 sm. Dromedarlar jińishke qurylymǵa ıe jáne jetkilikti uzyn aıaqtar. Kóbinese bul túıe tuqymynyń júni qumdy túske ıe, degenmen siz túsi bar dromedarlardy taba alasyz: belogo qońyr-qaraǵa deıin.