Qazaqstan ózge Orta Azıa elderi sekildi óz egemendigin alǵannan keıin dástúrli mádenıetimen qaýysha bastady, dinı joralǵylardy tolyqqandy ashyq túrde oryndaı bastady. Azamattardyń qulshylyǵyna shek qoıylsa da ishki rýhanı jadynan din fenomenin ala qoımady. Alaıda ateısik kezeń azamattardyń dinı biliminiń tómendeýine alyp keldi. Dinı qaǵıdalardy júzege asyrý kóbine aýyldy aımaqtarda basym boldy. Qalalyq turǵyndar kóbine asımılásıa boı aldyryp ózgeriske ushyrady.

Islam dininiń aqıqatymen bite qaınasqan qazaqı salt-dástúr men mentalıtetimiz ult jadynda saqtalyp júrdi. Óıtkeni qazaq tarıhyna úńilip qaraıtyn bolsaq, danalyq pen izgilikti, erlik pen eldikti kóre alamyz. Mádenıet pen qazaq qoǵamy nemese qazaq mádenıeti men ıslam sekildi termınder bir-birimen egiz bolyp keletin uǵymdardyń qatarynda bolyp esepteledi. Óıtkeni ıslam dini bizge táýelsizdik jyldary emes VII ǵasyrdan bastap kele bastaǵan. Sondyqtan da aradan qanshama ǵasyrlar ótýiniń nátıjesinde ıslam bizdiń ıdentıfıkasıamyzǵa, ıaǵnı kimdigimizge enip, salt-dástúrimizdiń, turmys-tirshiligimizdiń bir bólshegi jaǵdaıyna keldi.

Qazaq halqynyń aqyn-jazýshylary, jyraýlarynyń halyqtyń muń men zaryna arnap jazǵan árbir óleń shýmaqtarynda Quran aıattary men hadıs mátinderin mindetti túrde qosyp otyrǵandyqtan, aıtylǵan árbir maqal-mátelderimizde dinı elementterdiń kezdesýi tabıǵı zańdylyq. Shákárimniń «Aıqap» jýrnalyna jarıalaǵan bes saýalyn da mysal retinde keltirsek bolady:

Allanyń adamdy jaratqandaǵy maqsudy ne?

Adamǵa tirshiliktiń eń keregi ne úshin?

Adamǵa ólgen soń meıli ne jónmen bolsyn rahat-beınet (saýap-azap) bar ma?

Eń jaqsy adam ne qylǵan kisi?

Kórip otyrǵanymyz sekildi tek Shákárim ǵana emes, sonymen qatar ózge de aıdyn-ǵulama, aǵartýshylar da óleń joldaryna dinı elementterdi qosqan. Qazaqı mádenıettiń ıslammen matasqanyn osydan da kórýge bolady.

Ulttyq ádep-ǵuryptar, salt-dástúr qazaq balasynyń ómir aqıqatyn tabýǵa jeteleıtin belgili bir zańdylyqtar dep aıtsaq qatelespeımiz. Óıtkeni bul zańdylyqtar adamnyń uıatty, meıirimdi, dana bolyp jetilýine óz septigin tıgizedi. Qazaq halqynda «qalpyńnan aırylsań da, saltyńnan aırylma» degen sóz bar. Osy sózdiń ózi salttyń din ekendigi, dálirek aıtsaq, ıslam bolǵanyn meńzeıdi.

Dál qazirgi qubylmaly, jahandaný kezeńindegi zamanda urpaqtyń qalpyn saqtaý, eldiń dástúrin jalǵastyrý azamattarymyzdyń eń basty máselesi. Búgingi tańdaǵy terorızmge jutylý, kez kelgen destrýktıvti aǵymnyń jeteginde ketýdiń eń basty jáne jalǵyz sebebi óz mádenıetinen alshaqtap, ózge mádenıettiń elementterin boıyna sińirý. Sondyqtan da otbasy tárbıesine kóńil bólgende mádenı muralardy túsindirýmen júzege asyrylýy tıis. Sol kezde ǵana urpaǵymyz óz mádenıetiniń janashyry bolady.

Kenjebaı Ermahanov 

«Aqsaı» meshitiniń náıb ımamy