Tarıh betterinen belgili bolǵandaı halıfat sózi aıtylǵanda Muhammed paıǵambar kezeńi men odan keıin ádiletti tórt halıfa kezeńi elesteıdi. Paıǵambar ómirden ótpes buryn sol kezeńde týyndaǵan qandaı da bir máselelerdi ózi sheship otyrǵan. Musylmandardyń arasynda eshbir kıkiljiń, túsinispeýshilikter týyndamaǵan. Sondyqtan da ol dáýir – musylmandardyń altyn ǵasyry dep aıtylady. Tórt halıfa kezeńin de tarıhshylar «halıfat» dep ataǵan, ıaǵnı Quran aıattary men hadıs mátinderine saı ómir súrip, basqarý júıesiniń sharıǵatqa saı bolýy. Joǵaryda atap ótkendeı, ol kezeńdegi musylmandardyń ómiri, salty, dástúri, turmys tirshiligi sharıǵattyń negizinde bolyp, adamdardyń arasynda bir-birin «jarty sózden» túsiný basym bolǵan.

Árbir oqıǵanyń ózine laıyq, yńǵaıly kezeńi bolady. Alaıda ýaqyt óte kele elimizde «halıfat» ornatýdy talap etip jatqan azamattardyń qarasy kóbeıýde. Olardyń talap etken eń basty dúnıesi – ıslam zańdylyqtaryna saı basqarý júıesi, tolerantsyzdyq, ıaǵnı musylmandardan ózge ult ókilderiniń arasynda ómir súre almaýlary. Bul sózderin naqtylaý úshin aıattar men hadıs mátinderin keltirip, ózderinshe «darýl-kýfr», «darýl-ıslam» dep ekige bólip tastady. Darýl-kýfr dep adasqan, kúpirlikke toly, Jaratýshyǵa qarsy shyǵyp, azǵyndalǵan qoǵamdy aıtsa, ekinshisi týra jolda júrgen, aqıqattyń jolynda júrgen qoǵam dep túsindiredi.

Elimizdiń belgili teologtarynyń aıtýy boıynsha, keıbir adasýshy toptardyń aıtýy boıynsha bul álemniń ózi darýl-kýfrge jatady jáne ıslam dinin basynan durystap nasıhattaý qajet deıdi. Eger, rasymen de, osy logıkamen oılap qaraıtyn bolsaq, Mekke men Mádına qalalary da adasqan qoǵam bolyp qalady. Sondaı-aq darýl-kýfr men darýl-ıslam dep jikke bólinýi qazirgi kezde emes, burynǵy kezderi bólingeni ras. Alaıda ol kezeńderde dinaralyq soǵystar bolatyn. Sondyqtan da dál qazir bulaı bólý qate bolyp sanalady. Úshinshiden, halıfatty qoldaıtyn toptardyń arǵy atasy ózderinen bolmaǵan, ózderi sekildi oılamaǵan toptardy adasýshy dep sanaǵan harıjıtter bolyp tabylady. Al harıjıtterdiń bul pikiri qoǵamda qarýly soǵys pen beıkúná jandardyń ólimi sekildi teris oqıǵalarǵa alyp barady. Tórtinshiden, halıfat máselesin jalaý etip júrgenderdiń basty maqsaty – musylman men ózge din ókilderiniń arasyndaǵy qarym-qatynas erteli-kesh soǵysqa alyp barady degen oıdy sińdirý. Alaıda dál qazirgi kezde elimizde kóptegen konfesıa men ult ókilderi tatý-tátti ómir súrip júrgenine kýáger bolýdamyz. Besinshiden, halıfatty kóksep júrgen saıası partıalar erteńgi kúni alyp kúshke ıe bolyp, kózdegeni bılik bolar, sol kezde konstıtýsıa sekildi Ata Zańymyzǵa qarsy shyǵyp, ózge adamdardyń senimine qol suǵyp, musylmandyqty kúshtep nasıhattaýdyń nátıjesinde sharıǵat ornatýlary da ǵajap emes.

Qazaqstandy da buryndary darýl-kýfrge jatqyzyp, bul jaqta ómir súrýdiń úlken kúná ekendigin alǵa tartqan toptar bar. Solardyń jeteginde ketken kóptegen qarakóz azamattarymyz bar. Nátıjesinde qoǵamymyzdyń bólshegi bolǵan bul otbasylar kúırep, bilmestikpen otanǵa opasyzdyq jasady. Ýaqyt óte kele ózderiniń qate baǵytta júrip jatqanyn túsingennen keıin elge qaıtaryldy. Qazirgi tańda bilikti de bilimdi teolog-dintanýshy, ıslamtaný mamandar tarapynan ońaltý jumystary da júrgizilip jatyr.

Halıfattyń jalaýyn kóterip júrgen azamattar búkil óziniń ýaǵyz-nasıhatynda eń mańyzdy máseleni umytyp, ıakı bolmasa bilgisi kelmeıtin bir dúnıe bar. Ol – halqynyń 99 %-y musylman bolyp turyp halıfat ornamaǵan Saýd Arabıasy bar. Dál osy ıslam dini paıda bolǵan elde qazirgi kezde halıfat bolmasa da zaıyrly elderge halıfatty kúshpen ornatý úlken adasýshylyqtyń biri dep aıtsaq qatelespeımiz.

Marathan Chadaev

«Beket ata» meshitiniń naıb ımamy