Ótken 20-ǵasyrda ekonomıkasy men ǵylym-tehnıkasy qaryshtap damyǵan Amerıkada naryqtyq múddeni kózdeıtin ámbebab ónerdiń (Kıno, tele serıal, estradalyq mýzyka) tóske órlep, ózge elderdińde rýhanı keńistigin jaýlap, dástúrli ónerlerdi (Ádebıet, teatr, klasıkalyq mýzyka) tórden yǵystyrǵany belgili. Egemen el atanyp, qyzyl ıdeologıanyń buǵaýynan qutylǵan  bizdiń jadymyzdy jańǵyrtyp  úlgermesten arzanqol ámbebab ónerdiń, ámbebab ónerdi ózek etken Amerıka mádenıetiniń tutqynyna aınalǵanymyz anyq ańǵarylady.

Kıno, kórkemóner ókilderin aıtpaǵanda, saıasat sahanasyndaǵylardyń onyń ishinde názik jandylardyń tosyn sózi men  áreketi de búgingi rýhanı hal kúıimizdi aıshyqtap turǵandaı. Eks depýtat Baqyt Syzdyqovanyń toqal alýdy zańdastyrmaq bolyp qaǵynǵan er áriptesterinen qalyspaı, kóp kúıeýge tıýdi usynǵany, bılikpen araz  Gúljan Erǵalıevanyń ınternette tyrdaı jalańash sheshingeni jurttyń kóz aldynda. Aty men zaty qabyspaıtyn «Astarly aqıqat» baǵdarlamasynda Dına Tólepbergen jynysyn ózgertkender, ólikpen oınasqa túskender jaıynda esh shimirikpeı áńgimeleıdi. Atys, shabys, zorlyq-zombylyq, zınaqorlyq, azǵyndyq kórinisterin burynǵydaı Amerıka kınosynan emes, kúndelikti jańalyqtardan tamashalaıtyn boldyq. Sulýlyqty, ahlaqty, óskeleń rýhty áspetteıtin dástúrli mádenıetten basty aıyrmasy, tobyrlyq ámbebab mádenıet ozyq tehnologıaǵa (naryqtyq, jahandyq) arqa súıegen, ıaǵnı, joǵary tehnıka men adamzattyń qanaǵatsyz indininiń ózara ushtasýynan paıda bolǵan shahýanı mádenıet. Onyń eliktirgishtiginiń syry ozyqtyǵynda, kórkemdik sapasynda emes, kerisinshe, jaýyzdyqtyń qaınary bolyp tabylatyn nápsini beıneleý obektisi etýinde, penpelerdiń beısanasyn boıamasyz sýretteýinde jatyr. Nápsáýı tús alǵan rýhanı ónimdermen sýsyndap, tobyrlyq mádenıettiń besiginde erjetken tulǵalarda ar-ujdan jaýapkershiligi bolmaıdy. Amerıkanyń eks prezıdenti Bıl Klıntonnyń aq úıde ashyna oınaýy, temir judyryq Taısynnyń álem arýyn zorlap túrmeden bir-aq shyqqany, rok bı patshasy Maıkol Jeksonnyń óspirim balalarǵa jynystyq zorlyq jasady dep aıyptalyp, sottan kóz ashpaı ketkeni, ánshi Madonnanyń abıyr japqyshyn laqtyryp tastap, jalańash sýretter albomyn shyǵarǵany sonyń dáleli. Amerıka qoǵamyn jaı­laǵan mundaı nápsiqumarlyq tendensıany ózderiniń ýáji boıynsha, Ame­rıkalyq demokratıanyń kórinisi, jynys azattyǵy qozǵalysynyń je­misi dep túsindirýge bolǵanmen, náp­siniń jeteginde ketýdi azǵyndyq sanaıtyn shyǵys jurtynyń, ásirese, musylmandardyń nazasyn, qarsylyǵyn órshitetini aıdaı aqıqat. Amerıkanyń nómeri birinshi qasjaýy bolǵan Ben Laden kezinde Amerıka kınolarynyń álem, sondaı-aq, musylman jastaryn teris jolǵa bastaıtynyn, sol úshinde Amerıkalyqtarǵa qarsy jıhat jarıalaǵanyn álde neshe ret málimdegen bolatyn. Amerıkandyq mádenıet pen dinı ushqary elementterdiń arasyndaǵy teke-tirestiń aýyr ahýetke alyp kelgeni «11 qyrkúıek» oqıǵasynan belgili. Amerıka mektep aýlalarynda jıi júz beretin, óziniń synyptas­tarymen muǵalimderin qanǵa bók­ti­rip, ata-anasyn zar jylatqan «Bala rambolar» men «Bala tenmı­nator­lardyń» is-áreketi de nápsini, jaýyzdyqty jarnamalaıtyn Amerıka kınolarynyń óskeleń urpaqqa tıgizetin zardabynyń qandy kórinisi. Gollıvýd fılmderi qaharmandarynyń protıvi kórkem ádebıetten, «Amerıka ádebıetiniń eki qoshqary» Ernest Hemıngýeı men Ýılám Folkner keıipkerlerinen bastaý alady. Óz eliniń osy zamanǵy mádenıetinde aıryqsha orny bar Hemıngýeı keıipkerleri ólimnen qoryqpaıtyn jaý júrek, mergen, urys ónerine jetik, qatyn qumar, qumarpaz, táýekelshil bolyp kelse, al, Folkner keıipkerleri kerisinshe, jany da, táni de jaralanyp psıhıkasy aýytqyǵan, rýhanı múgedek tulǵalar. Bizdiń estigende delebemizdi qozdyratyn, «Jaý malyn talap alǵan» qıalymyzdaǵy batyrlarymyzben múldem kereǵar. Qazirgi ǵalamtor jalpylasqan jahan­daný dáýirinde, rýhanı qaýip­sizdiktiń ózektiligi, memlekettiń tutas­tyǵy men ornyqtylyǵyn saqtaýdyń alǵy sharty ekeni aıtpasada túsinikti. Qazaqstan bıliginiń kezinde bul salada beıǵamdyq tanytyp, qolyn mezgilinen kesh sermep, sońynan qamdanyp, saldarymen kúresip jatqan jáıi bar. Ulttyq múddeni shyǵar túıin etken ıdeıalyq, zańdyq baqylaýdyń joqtyǵynan rýhanı keńistigimizdi jat pıǵyldy dinı sektalar, ulttyq etıkamyzǵa qaıshy Amerıkandyq qundylyqtar men Amerıkandyq qalyptan shyqqan Reseıdiń tobyrlyq mádenı ónimderi jaýlap alǵan. Osy arada ashalap aıtatyn nárse, jat aǵymdardyń aldyn alýdaǵy sharasyzdyǵymyzdyń basty sebebi, máseleniń barlyq túıini qos tildilik saıasatta jatyr. Dili­mizdi, ulttyq bolmysymyzdy kúı­retýshi rýhanı vırýstardyń basty tasymaldaýshysy, árıne, orys tili. Maqalamyzdyń basynda tilge tıek etken Baqyt Syzdyqova da, Gúljan Erǵalıeva da oryssha bilim alǵan, oryssha tús kóretinder. «Astarly aqıqatta» orys­sha baǵdarlamanyń qazaqsha nusqasy. Qazaqtyń arǵy-bergi tarıhyn paraqtasaq, keńes zamanyndaǵy ásire qyzyl shyǵarmalardy qospaǵanda, ulttyq etıkadan shyqqan, dástúrdi belden basqan, teksizdikke yntalandyratyn shyǵarmalar atymen joq. Qoryta kelgende qazirden bastap tómenshektegen týǵan tilimizdi, tól mádenıetimizdi tuǵyryna qondyryp, ıdeıalyq qorǵanysymyzdyń irge tasyn bekemdemesek, jahandyq mádenıetke jutylyp ketýimiz bek múmkin.

Esbol Úsenuly