– Sultan Ysqaquly, Elbasymyzdyń «Nurly jol – bolashaqqa bastar jol» atty Joldaýynda atap ótkendeı bıylǵy jyly elimiz Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy, Qazaqstan halqy assambleıasy jyly men Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 20 jyldyǵy, Uly Jeńistiń 70 jyldyǵy syndy eleýli oqıǵalar ótip jatyr. Qarmaqshy aý­danynyń osy merekelerge qosqan úlesi qandaı?  
– Elbasymyzdyń «Nurly jol – bola­shaqqa bastar jol» atty Joldaýynda aldymen memleketimizdiń, ulttyq ekonomıkamyzdyń, azamattyq qoǵamymyzdyń, qoǵamdyq kelisimimizdiń, óńirlik kóshbasshylyǵymyz ben halyqaralyq bedelimizdiń daǵdarysta synalýy sóz boldy. Joldaýynda aıtylǵan memlekettegi birlikti saqtaý, ulttar tatýlyǵy men yntymaǵy, irgemizdiń beriktigi sekildi máseleler qashan da mańyzyn joımaıdy dep oılaımyn. Ózderińizge belgili, Qarmaqshy aýdanynda oblystyń qos birdeı brendi «Ǵarysh aılaǵy» jáne Túrki halyqtarynyń abyzy, oıshyl danasy Qorqyt ata mekeni ornalasqan. Sondyqtan da bizge úlken jaýapkershilik júktelip, aý­dan ekonomıkasynyń damytý maqsatynda túrli jumystar atqarylyp jatyr. Árıne, barlyq máselelerdi bir mezette sheship tastaý múmkin emes. Degenmen, eń bastysy, olardy sheshýdiń naqty joly jasalýda.
– Memleket shaǵyn jáne orta bızneske erekshe kóńil bólip otyrǵanyn jaqsy bilesiz, aýdandaǵy kásipkerliktiń aıasy keńidi me? 
– Árıne, búdjettiń kiris kózin molaıtýdyń birden-bir joly ol kásipkerlikti damytý arqyly salyq bazasyn keńeıtý. Osy baǵytta júrgizilgen jumystar nátıjesinde aýdan boıynsha tirkelgen kásipkerlik sýbektileriniń sany búginde 2985-ke jetip otyr. Bul byltyrǵy jylmen salystyrǵanda 132,0 paıyzǵa artyq degen sóz. Jańa saýda men qyzmet kórsetý nysandaryn ashý nátıjesinde bólshek saýda taýar aınalym kólemi 2187,3 mln teńgege jetip, ótken jylmen salystyrǵanda 9,5 paıyzǵa ósti. 
– «Bıznestiń jol kartasy – 2020» baǵdarlamasy boıynsha da aıtarlyqtaı tabystar bar shyǵar? 
–  Bul baǵdarlama boıynsha 120,4 mln teńgeniń 7 jobasy júzege asyryldy. Baǵdarlama aıasynda alynǵan nesıelerdiń paıyzdyq ústemeleri sýbsıdıalandy, jobalar ishinara kepildendirildi. Osy ýaqytqa deıin 23 adam turaqty jumyspen qamtylsa, jyl aıaǵyna deıin qosymsha 32 adamdy jumyspen qamtý josparlanǵan. Sonymen birge «Polıetılen paketin óndirý» jobasy baǵdarlama negizinde grantqa ıe bolyp, taǵy da 2 jumys ornyn ashýǵa qol jetkizildi. Al «Qyzylorda» Óńirlik ınvestısıalyq ortalyǵy» JSHS arqyly 57,8 mln teńgege 8 joba qarjylandyryldy. Bul jobalar boıynsha 6 adam jumyspen qamtylsa, jyldyń aıaǵyna deıin qosymsha 12 adam jumyspen qamtylady dep josparlanyp otyr. Sol sıaqty, «Aqnıet» áleýmettik áriptestik baǵdarlamasyna aýdan boıynsha 515 úmitker qatysyp, 33 azamat 12,0 mln teńgeniń grant ıegeri atandy. 10 jeńimpaz aýdandyq memlekettik kirister basqarmasyna kásipkerlik sýbektisi retinde tirkeldi. 
– Aýdandaǵy aýylsharýashylyq máselesi kóńil kónshite me? 
– Negizinde, bizdiń aýdan eko­nomı­­kasynyń negizgi salasy aýyl­ sha­rýashylyǵynda. Sondyqtan memlekettik kómekter nátıjesinde ońtaıly damý tendensıasy qalyptasýda. Mysaly, aýylsharýashylyq qurylymdaryna 603,5 mln teńge kóleminde sýbsıdıa berildi. Osyndaı qoldaý nátıjeleriniń arqasynda sharýalardyń jumys júrgizýine jaǵdaı ja­salyp aýylsharýashylyq óniminiń jalpy kólemi 5 mlrd 425 mln teńgege jetti. Bıylǵy jyly 21983 gektar egis egilip, onyń ishinde kúrish 15390 gektar jerge ornalastyryldy. Ótken jylmen salystyrǵanda jalpy egis kólemi 596 gektarǵa nemese 102,8 paıyzǵa, kúrish kólemi 1069 gektarǵa nemese 107,5 paıyzǵa artyq egildi. Egilgen kúrishtiń ár gektarynan 53,1 sentnerden ónim alyndy. Jalpy, 81721 tonna «syr marjany» qam­baǵa quıyldy.
Mal basyn kóbeıtý maqsatyndaǵy jumystarǵa memleket tarapynan 41,0 mln teńge sýbsıdıa berilip, túrli baǵdarlamalar aıasynda qoldaý kórsetilip keledi. Mysaly, «Sybaǵa» baǵdarlamasy boıynsha sharýa qojalyqtary 4 bas asyl tuqymdy buqa jáne 126 bas analyq sıyr satyp aldy. Munan bólek «Aýyl sharýashylyǵyn qarjylaı qoldaý qory» jáne «Jumyspen qamtýdyń jol kartasy – 2020» baǵdarlamasy arqyly mal sharýashylyǵyn damytýǵa qarjy alynýda. Atap aıtqanda, «Qulan» baǵdarlamasy boıynsha 2 joba 15,5 mln teńgege qarjylandyrylyp, 55 bas bıe, 6 bas asyl tuqymdy aıǵyr satyp alyndy. 
«Altyn asyq» baǵdarlamasy boıynsha 3 joba júzege asyrylýda. 
Mal sanynyń túrleri boıynsha, ótken jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda jylqy 13,4 paıyzǵa, túıe 15,0 paıyzǵa, qoı basy 3,0 paıyzǵa ósip otyr.
Sáıkesinshe esepti kezeńde 2442,7 tonna et, 4318,5 tonna sút, 496,0 myń dana jumyrtqa ónimderi óndirilip, ótken jyldyń tıisti kezeńimen salystyrǵanda et ónimi 1,7 paıyzǵa, sút ónimi 2,3 paıyzǵa ósti. 
– Aýdan halqynyń áleýmettik jaǵdaıy týraly aıtyp berińizshi, jumyssyzdyq máselesin qalaı sheship jatyrsyzdar? 
– Qazirgi tańda esepte turǵan jumyssyzdar sany 728 adam, tirkelgen jumyssyzdyq úlesi 2,9 paıyzdy quraıdy. Jumyssyzdyq deńgeıi 5,3 paıyzdy qurady. 2015 jyldyń aqpan- qazan aılary aralyǵynda aýdan boıynsha 447 adam, onyń ishinde Baıqońyr qalasy boıynsha 384 adam jumystan qysqartylǵan. Jumystan qysqartylǵan azamattar mamandyqtaryna sáıkes jańadan ashylatyn jumys oryndaryna jumysqa joldanatyn bolady. Atap aıtqanda, «Jumyspen qamtý – 2020 jol kartasy» aıasynda óz kásibin bastaýǵa 300 mln teńge nesıe jáne «Baıqońyr» ÁKK UK AQ arqyly 25 mln teńge grant berý josparlanýda. Sol arqyly jańa jumys oryndaryn qurýǵa yqpal etiledi. Sonymen birge 2016 jyly Tóretam kentinde týrısik ındýstrıaldy aımaq ashý jóninde másele zerttelýde. Josparymyz júzege asqan jaǵdaıda aımaqta óndiris jáne qyzmet kórsetý jobalaryn júzege asyrý arqyly Aqaı jáne Tóretam kentiniń turǵyndaryn jumyspen qamtý kózdelýde.
Bıyl 415 jumyssyz aqyly qoǵamdyq jumystarǵa tartyldy. 1456 adam turaqty jumysqa ornalastyrylyp, onyń ishinde 25 múgedek  jumyspen qamtyldy.
Aýdanda 7 ret «Bos jumys oryndary» jármeńkesi ótkizildi. Nátıjesinde 105 azamat jumyspen qamtyldy. Aýdan boıynsha az qamtamasyz etilgen azamattarǵa memleket tarapynan 141,1 mln teńge kóleminde áleýmettik tólem túrleri tólendi. 
– Joǵaryda «Jumyspen qamtý – 2020 jol kartasy» baǵdarlamasy týraly aıtyp qaldyńyz. Baǵdarlama qalaı iske asýda? 
– Baǵdarlamanyń İ baǵyty boıynsha 88,2 mln teńge qarjy bólinip, 2 joba iske asyryldy. İİ baǵyty boıynsha bıyl 100 azamat 206,5 mln teńge shaǵyn nesıe alyp, óz kásipterin bastady. Osy ýaqytqa deıin taǵy 372 adam shaǵyn nesıe alýǵa nıet bildirýde. Al baǵdarlamanyń İİİ baǵyty aıasynda 10 aılyq kásibı daıarlaý kýrstaryna 90 azamat joldandy. Onyń ishinde 85 adam oqýdy aıaqtady. Qazirgi tańda oqýdy bitirýshilerdi jumyspen qamtý jumystary júrgizilýde.  «Áleýmettik jumys» oryndarynda  bıyl  37 adam 17 mekemede jumystaryn jalǵastyrýda. 
«Jastar tájirıbesi» boıynsha 31 adam 22 mekemege jumysqa jiberilip, qazirgi tańda jumystaryn jalǵastyrýda. 
– Qarmaqshy aýdanynyń densaýlyq, mádenıet jáne  sport salalary qanat jaıyp keledi. Bul turǵyda ákimdiktiń atqarǵan eńbegi zor dep bilemiz. 
– Búginde bizde aýdan boıynsha aýdandyq emhana, aýdandyq ortalyq aýrýhana, 1 selolyq emhana, 9 dárigerlik ambýlatorıa, 2 FAP jáne 6 medısınalyq pýnkt jumys jasaıdy. Aýdan turǵyndaryna medısınalyq qyzmet kórsetetin medısına qyzmetkerlerinen dárigerler – 82, kishi aıajandar – 130. Aýdannyń árbir 10 myń turǵynǵa shaqqanda dárigerler qamtylýy 16,9 bolsa, orta býyn medısına qyzmetkerleri – 76,5. Aýdanda aýrýshańdyq kórsetkishi boıynsha ósim joq.
Sońǵy 3 jylda ana ólimi tirkelgen joq. Búgingi kúnge turǵyndar tegin dári-dármektermen tolyq qamtamasyz etilgen.
Al aýdandyq mádenıet salasy boıynsha 1 aýdandyq, 3 aýyldyq mádenıet úıi, 11 aýyldyq klýb úıi, 1 jyraýlar úıi, 1 aýdandyq tarıhı-ólketaný mýzeıi, 18 kitaphana, barlyǵy 35 mekeme jumys jasaıdy. Kórkemónerpazdar úıirmeleri bıyl 1 halyqaralyq, 5 oblystyq, 3 respýblıkalyq baıqaýǵa qatysty. Aýdanda barlyǵy 16 baıqaý, 691 mádenı shara ótkizildi. Aýdan turǵyndaryn buqaralyq sportqa tartý baǵytynda da birqatar jumystar atqarylýda. Bıyl keshendi sporttyq-buqaralyq  sharalardyń kúntizbelik  jospary boıynsha barlyǵy 74 sporttyq is-shara josparlandy. Osy is-sharalar jastarmen jumys jasaý, olardy sportqa tartý, eńbekke baýlý baǵytynda uıymdastyryldy. Qazirgi tańda aýdan kóleminde 90 buqaralyq sporttyq is-sharalar ótkizilip, atalǵan sharalarǵa 7234 sportshy  qatysty.
Aýdanda eki sport mektebi jumys jasaıdy. Qarmaqshy aýdandyq №15 balalar men jasóspirimder sport mektebinde  oqýshylar sporttyń 9 túrimen (dzúdo, sambo kúresi, qazaq kúresi, jeńil atletıka, toǵyzqumalaq, fýtbol, boks, basketbol, aýyr atletıka) shuǵyldanady. Jattyqtyrýshy sany – 21 adam. Sport mektebiniń bólimsheleri Josaly kenti Qarmaqshy aýylynda jumys jasaıdy.
Qarmaqshy aýdandyq №16 balalar men jasóspirimder sport mektebinde   oqýshylar sporttyń 5 túrimen (dzúdo, sambo kúresi, qazaq kúresi, boks, taekvondo) shuǵyldanady. Jattyqtyrýshy sany  – 11 adam. Sport mektebiniń bólimsheleri Tóretam kenti, Iirkól, Dúr Ońǵar, İİİ Internasıonal, Aqtóbe, Aqjar, Aldashbaı ahýn aýyldarynda jumys jasaıdy.
Aýdan sportshylary sport túrlerinen jasóspirimder, jastar jáne eresekter arasyndaǵy QR chempıonattary men kýboktarynda 20 altyn, 10 kúmis, 11 qola medaldy jeńip alsa. Azıa chempıonatynda aýdan sportshylary 2 altyn medal, Álem chempıonatynda 1 kúmis medal jeńip aldy. 
– Sońǵy suraǵymyz, bilimge qatysty bolsyn. Aýdandaǵy bilim salasynyń jetistikterin aıtyp berseńiz? Baıqońyrdyń balalary tolyqtaı ózimizdiń bilim standartyna kóshti me?
– Qazirgi tańda bilim mekemelerinde 1836 muǵalim jumys jasaıdy. Onyń ishinde 99-y – joǵary, 714-i – birinshi sanatty, 440-y – ekinshi sanatty, 584-i sanatsyz muǵalimder. Olardyń 1671-i – joǵary bilimdi, 165-i arnaýly orta bilimdi muǵalimder. Al jalpy alǵanda, aýdanda 13 465 oqýshy bilim alýda.
Ózderińizge málim, Qazaqstan Úkimeti men Reseı úkimeti arasyndaǵy kelisimge sáıkes Baıqońyr qalasynyń qazaq tilindegi bilim berý uıymdary Qazaqstannyń quzyryna berilgen bolatyn. Osyǵan sáıkes, Baıqońyr qalasynyń 5 orta, 1 bastaýysh jáne 1 balabaqshasy bıylǵy 2015-2016 oqý jylynan bastap óz elimizdiń Bilim standartymen bilim alýda. 6 mektepte 214 synyp, 4755 oqýshy, 463 muǵalim, 152 ákimshilik qyzmetshiler men 175 tehnıkalyq qyzmetshiler jumys jasaýda. Baıqońyr qalasyndaǵy bilim uıymdaryna aǵymdaǵy oqý jylyna 982 mln 151 myń teńge bólindi. Onyń ishinde ustaý shyǵyndaryna 759 mln 886 myń teńge, kabınetterdi jabdyqtaýǵa 162 mln 170 myń teńge, 75 597 dana kitap satyp alýǵa 60 mln 95 myń teńge berildi.
«Balapan» baǵdarlamasy aıasynda da birshama jumystar atqarylýda. Búgingi tańda aýdandaǵy 27 balabaqsha jáne 26 shaǵyn ortalyqta – 3330, Baıqońyr qalasyndaǵy 280 oryndyq balabaqshada 250 búldirshin tárbıelenýde. Bólingen qarjy kólemi – 79 mln 426 myń teńge. Onyń ishinde oıynshyqtar satyp alýǵa 2,5 mln teńge bólindi. Ótken jyly Tóretam kentinen 280 orynǵa arnalǵan balabaqsha ǵımaraty paıdalanýǵa berilse, bıylǵy jyly Aqaı aýylynda 280 oryndyq balabaqsha  qurylysy paıdalanýǵa berildi.Tóretam kentinen 60 oryndyq 1 jekemenshik, Josaly kentinen 340 oryndyq jekemenshik balabaqsha salý josparlanýda. Qazirgi tańda 3-6 jas aralyǵyndaǵy babalardyń 97,4 paıyzy balabaqshamen qamtylyp otyr. Bıylǵy jyldyń aıaǵynda balabaqshamen tolyqtaı qamtamasyz etemiz degen josparymyz bar.

Suhbattasqan Mıýa BAINAZAROVA,
Qyzylorda oblysy
Qarmaqshy aýdany

Derekkóz: "Egemen Qazaqstan"