Elde aýyl sharýashylyǵy salasyn damytý, osy sala ónimderimen ózimizdi neǵurlym molyraq qamtamasyz etý máselesi kún tártibinde.
Ońtústik Qazaqstan oblysy Qazyǵurt aýdany da kópke ortaq máseleden shet qalǵan emes. Oblys ákimi Beıbit Atamqulov aýdan halqymen kezdesip, olardyń tynys-tirshiligimen tanysty.
Áńgimemizdiń basynda aıtyp ótkenimizdeı, bul aýdan turǵyndary da aýyl sharýashylyǵy salasynda jumys istep, áleýmettik ahýalyn kóterip qana qoımaı, el ekonomıkasyna óz úlesterin qosýda. Máselen, aýdandaǵy «Amangeldi» JSHS búginde aıaǵynan nyq turǵan kásiporyn dep aıtýǵa laıyq. Belgili kásipker Nurlan Quralov basqaratyn kásiporyn jumysy birden dóńgelenip sala bergen joq, osy kúnge deıin talaı qıyndyqty bastan ótkizdi. Degenmen, alǵa qoıǵan maqsatqa jetý úshin aıanbaı etken eńbektiń jemisi endi kórine bastady. Búginde kásiporyn tek óz elimizde ǵana emes, alys-jaqyn shet memleketterge de tanymal. Olar óz ónimderin Ózbekstan, Aýǵanstan, Tájikstan respýblıkalaryna da eksporttap keledi. Eńbekqor ujym 2011–2015 jyldary alma, alhory, shabdaly, júzim jáne shıe sıaqty jemis-jıdekterdi ıntensıvti tehnologıa boıynsha egýdi qolǵa alyp, jer kólemin 500 gektarǵa jetkizgen. Qolda bar resýrstardy únemdeý maqsatynda 700 gektarǵa tamshylatyp sýarý júıesi engizilgen. Jemis-jıdek ósirý jumystaryn jolǵa qoıǵan uıymshyl ujym qazir bıdaı, maqsary jáne ózge de dándi daqyldardy ósirýmen aınalysýǵa bet burdy. Taıaýda «QazAgroQarjy» AQ-nyń qoldaýymen 2 myń tonnalyq jemis-jıdek jáne kókónis qoımasy salynǵan. Alyp tońazytqyshta jemis-jıdekter uzaqmerzimde sapasyn joǵaltpaı saqtalady. Bul jınalǵan ónimniń ysyrap bolmaı, tutynýshyǵa tabıǵı taza qalpynda jetýine úlken múmkindik týdyryp otyr. Eń tańdaýly kóshet suryptaryn otyrǵyzyp, ónim alyp júrgen kásiporynda sharýashylyqqa qajetti tehnıkalar jetkilikti.
Qazyǵurt aýdanynyń ákimi Bolatbek Qystaýovtyń aıtýyna qaraǵanda, qazirgi tańda aýyl sharýashylyǵy eńbekkerleri tamshylatyp sýarý ádisin qolǵa alǵan. Qazirdiń ózinde 1543 gektar aýyl sharýashylyǵy alqabyna osy ádis engizilgen. Jańa ádistiń tıimdiligin sharýalar da baıqap, birinen ekinshisi – úırenip keledi. Baý-baqsha ósirýdi qolǵa alyp otyrǵan tek qana «Amangeldi» JSHS emes, «Altyntóbe» JSHS te 500 gektar alqapty jaıqaltyp otyr. Olar tamshylatyp sýarý ádisimen 20 gektar baý-baqshany kútip, baptap keledi.
Aýdan aýyl sharýashylyǵy eńbekkerleriniń aldynda turǵan úlken mindettiń biri – sýarmaly jerdi ulǵaıtý máselesi. Ásirese, sońǵy eki jyl kóleminde osy máselege basa nazar aýdarylyp otyr. Etken eńbek nátıjesiz emes, búginde 3790 gektar sýarmaly jer aınalymǵa qosyldy.
Sharýalardyń jumysynyń ónimdiligi úshin zamanaýı tehnıkalar qajet-aq. Tehnıkalardy jańartý jaıy da kópten oıda júrgen másele bolatyn. Eski tehnıkalardy jańartý jaıly biraz jumystar júrgizildi. Burynǵy 65 tehnıkanyń ornyna osy jyldyń alǵashqy 9 aıynda sonshama tehnıka alynyp, kózdelgen maqsat 100 paıyzǵa oryndaldy. Biraz ýaqytqa deıin jóndeý jumystary men qosalqy bólshekti qajet etpeıtin sý jańa tehnıkalar sharýalardyń eńbek ónimdiligine oń áser eteri sózsiz.
Ońtústik óńirdiń aýa raıy kókónis ósirýge qolaıly-aq. Elimizdiń ózge óńirleri tabıǵı taza ónim bolyp sanalatyn ońtústiktiń kókónisin tutynǵandy jón kóredi. Osy kúnge deıin ala jazdaı kókóniske qarq bolyp, qystaı osy ónimdi ańsap júretinder endi qýana berse bolady. Sońǵy jyldary Qazyǵurt aýdanynda jylyjaılar sany artyp keledi. Solardyń biri – Sharaphana aýyl okrýgi, Jińishke eldi mekeninde ornalasqan Lázzat Jubatovanyń jylyjaıy. Jeke kásipker 1 gektar aýmaqty quraıtyn bul nysannyń qurylysyna, jumysyn jandandyrýǵa óz qarajaty esebinen 45 mıllıon teńge jumsaǵan. Qazir kókónisterdiń túsimi 200-250 sentnerge jetip, eki aınalymda ónim alynýda. Tabıǵı dárýmenderge baı qıary men qyzanaǵy jaınaǵan jylyjaıdyń jumysymen tanysqan óńir basshysy Beıbit Atamqulov isker kásipkerlerge memleket tarapynan qoldaý kórsetiletinin jetkizdi. Al aýdan ákimi Bolatbek Qystaýov aýyl sharýashylyǵyn damytý baǵytynda aýqymdy jumystar jalǵasyn tabatynyn atap ótti.
Aýdan halqyn qys aılarynda kókónis ónimderimen qamtamasyz etý maqsatynda jylyjaı kólemi ulǵaıyp, 82,8 ga jetkizildi. Aǵymdaǵy jylǵa berilgen 8 ga jylyjaı salý tapsyrmasy 9 aıda 8,18 ga bolyp oryndalyp, olardan óndirilgen ónimde artyp, 102,3 paıyzdy qurady. Jylyjaılarda óndirilgen ónimniń 32800 tonnasy Almaty, Astana, Shymkent qalalaryndaǵy saýda núktelerine jol tartty.
Qazirgi tańda aýyl turǵyndary 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik «Aq bulaq» baǵdarlamasynyń sharapatyn kóre bastady. Degenmen, aýyzsý máselesi osy kúni tolyǵymen sheshimin tapqan deı almaımyz. Aýdan aýmaǵyndaǵy 64 eldi mekenniń 42-si aýyzsý júıesimen qamtylǵan. Onyń ishinde 16 eldi mekende 24 saǵat boıy aýyzsý berilýde. Aýdannyń 5 myńnan astam turǵyny bar Sharaphana aýyl okrýginde osy máseleniń biraz olqy tustary bolǵan. Eldi mekendegi 18 kósheniń 13-i ǵana sý júıelerimen qamtylǵan. Qalǵan kóshedegi 145 otbasy pispe qudyqtardyń sýyn paıdalanýǵa májbúr. Sharaphana aýyl okrýginiń aýyzsý júıesiniń jumysymen tanysqan oblys basshysy Beıbit Bákiruly bul máseleniń únemi basty nazarda ekendigin tilge tıek etti. Qazirgi kúnde aýdan aýmaǵynda 19 eldi mekende jerasty sý qorlaryna izdeý-barlaý jumystary júrgizilýde. «Óńirlerdi damytý baǵdarlamasy» boıynsha 107164,0 myń teńge bólinip, 4 nysanda jumystar júrgizilýde. Aýyl turǵyndarynyń aýyzsý máselesi aldaǵy ýaqytta sheshimin tabady degen senimdemiz.
Sońǵy jyldary aýdanda mal basy kóbeıip keledi. Buǵan «Sybaǵa», «Qulan», «Altyn asyq» syndy memlekettik baǵdarlamalardyń da ıgi yqpaly tıýde. Máselen, «Sybaǵa» baǵdarlamasy sheńberinde 800 bas analyq mal alý tapsyrmasy berilgen bolsa, qazir 1100 bas analyq mal satyp alynǵan. Tapsyrma 137,5 paıyzǵa oryndalǵan. «Qulan» baǵdarlamasy boıynsha bıyl 280 bas analyq mal satyp alý kózdelgen edi. Al osy jyldyń alǵashqy 9 aıynyń ózinde 351 bas analyq mal satyp alyndy. Mundaı jaqsy kórsetkishke «Altyn asyq» baǵdarlamasy boıynsha da qol jetkizilip otyr. Osy baǵdarlama boıynsha 1500 mal satyp alý josparlanǵan bolsa, qazir onyń sany 1800-ge jetip úlgerdi. Bir kezderi jaıylym bosap, kóńil qulazyp qalǵandaı edi. Al qazir qoramyz malǵa tolyp, eldiń de eńsesi tiktele túskendeı. Mal kóbeıse, et, sút óndirý de arta túseri sózsiz. Maldy bordaqylaý, ony satý jumystary da júıelene bastady. Jyl basynda aýdanda 6 myń basqa jýyq iri qara mal 210 alańda bordaqylansa, esepti kezende 530 alańǵa jetip, 8000 basqa jýyq mal bordaqylaý jumystary júrgizýde.Demek, et óndirý jumystary kúnnen-kúnge qarqyn alyp keledi. Bul sharýanyń dóńgelenip sala berýine memlekettiń et eksportyn arttyrý jaıyna jiti kóńil bólinip otyrǵany da oń áserin tıgizip otyr. Eger jergilikti jerlerde et ónimderi artar bolsa, bul aýqymdy baǵdarlamanyń ońtaıly sheshimin tabýyna da sebin tıgizetini sózsiz.
Aýdanda mal sharýashylyǵy salasynda jumystaryn júıelep, ózgelerge úlgi bolyp júrgen sharýashylyqtar barshylyq.Sonyń biri – «Qaıyp ata» JSHS. Bul sharýashylyq mal bordaqylaý alańyn keńeıtý maqsatynda «QazAgroQarjy» AQ qarjylaı qoldaý qorynan «RBK» bankke ótip, 463 mıllıon teńge nesıe aldy. Osy qarajattyń arqasynda búginde sharýashylyqtaǵy mal basy 800-ge jetti. Jospardy iske asyrý maqsatynda Sharbulaq aýyl okrýgi Aqbastaý eldi mekenindegi burynǵy iri qara mal fermasy ornynan jer alyp, 2013 – 2014 jyldary «RBK» bankten 470 mln teńge jáne 51 mln teńge óz qarjysynan qosyp jalpy quny 521 mln teńge turatyn «Mal bordaqylaý» keshenin iske qosty. Atalǵan keshende Aqbastaý eldi mekeniniń 36 turǵyny jumyspen qamtyldy. Onyń 21-i turaqty jumys isteıdi. Olardyń aılyq jalaqysy búgingi tańda orta eseppen 60000 teńgege jetti. Aldaǵy ýaqytta taǵyda 10 jumysshy alý josparlanýda. Ótken jyldan «Mal bordaqylaý» kesheninde iri qara basy 3000 bastan, jylyna 2 aınalymda 6000 basqa jetkizildi. Byltyr JSHS 1302 tonna et óndirip, ónimdi Qazaqstan aýmaqtarynda jáne kórshiles Ózbekstan Respýblıkasyna eksportqa shyǵaryldy. Óndirilgen ónimge memleket tarapynan qoldaý kórsetilip, ár kelisine 170 teńgeden jalpy 130 mln teńge sýbsıdıa tólendi. Bul sharýalardy yntalandyryp otyr.
Aýdannyń damý baǵdarlamasyna saı 2015 jyldyń 10 aıynda turaqty jumysqa ornalastyrý, aqyly qoǵamdyq jumysqa tartý, jańa jumys oryndaryn ashý josparlary artyǵymen oryndaldy. Aýdan kóleminde atqarylǵan jumystar nátıjesinde, osy jyldyń 10 aıynda 1800 jańa jumys ornyn ashý josparlanǵan bolatyn. 1978 jańa jumys oryndary ashylyp, jospar 110 paıyzǵa oryndaldy. Turaqty jáne ýaqytsha jumysqa ornalastyrý jospary 1080 adam bolsa, ol 1361 adamǵa jetip, jospar 126 paıyzǵa oryndaldy. Al aqyly qoǵamdyq jumysqa 431 adam jiberý qaralsa, oǵan 444 adam tartyldy. Jumyspen qamtýǵa bólingen 19958,0 myń teńge qarjy tolyǵymen ıgerildi.
Qazyǵurt aýdanynyń ákimi Bolatbek Qystaýov isker azamat. Aýdandaǵy atqarylyp jatqan ister árkez onyń baqylaýynda. Sondyqtan qashanda nátıje bar. Aımaq basshysy óńirde atqarylyp jatqan isterge kóńili toldy. Demek, bul Qazyǵurt aýdanynda qarqyndy isterdiń baryn kórsetedi.
Aýdan kóleminde atqarylyp jatqan jumystarǵa qanyq bolǵan oblys ákimi Beıbit Atamqulov issapar sońynda Jańabazar eldi mekenindegi Ardagerler úıine baryp, aýdannyń aýzy dýaly aqsaqaldarymen kezdesti. Respýblıkaǵa tanymal «Ardagerler qymyzhanasynda» qazynaly qarıalarmen júzdesken óńir basshysy birligi jarasqan óńirdiń tyndyrymdy tirlikteri men alda atqarylar jumystary týraly oı qozǵady.
Derekkóz: "Aıqyn-aqparat"
Pikir qaldyrý