Ómirtaı BİTİMOV, Qazaqstan Respýblıkasynyń Aýǵanstan Islam Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne ókiletti elshisi:
Aýǵanstan Islam Respýblıkasynyń prezıdenti Muhammad Ashraf Ǵanıdiń Qazaqstanǵa resmı sapary kútilýde. Onymen birge Ulttyq birlik úkimetiniń músheleri barady, shaǵyn jáne keńeıtilgen quramda memleketimizdiń basshysy N.Á.Nazarbaevpen eń joǵary deńgeıde kelissózder ótedi, birqatar vedomstvoaralyq kelisimder men memorandýmdarǵa qol qoıylady. Kezdesýler men kelissózderdiń kún tártibine óńirlik qaýipsizdik, Aýǵanstandaǵy ahýal, ekijaqty jáne kópjaqty qarym-qatynastardyń perspektıvalary máseleleri shyǵarylady. 
Bizdiń elderimiz bir-birin tolyqtyrady jáne qajet etedi. Ekonomıka salasynda 30 mıllıon halqy bar Aýǵanstan otandyq eksporttyq ónimderdi tutyna alatyn keń ishki naryqqa ıe. Qazaqstan, kezeginde, óziniń zamanaýı tehnologıalary men bilikti kadrlarynyń arqasynda AIR-daǵy ınvestısıalyq jobalardyń yqtımal qatysýshysy bolyp keledi.
Astana men Qabyl halyqaralyq sahnadaǵy kóptegen saıası máseleler boıynsha uqsas ustanymdarǵa ıe. Atap aıtqanda, Aýǵanstan Azıadaǵy ózara yqpaldastyq jáne senim sharalary jónindegi keńes sheńberindegi, Azyq-túlik jónindegi ıslam uıymyn jáne Almaty qalasy Tótenshe jaǵdaılar jáne tabıǵı apattardyń qaterlerin azaıtý ortalyǵyn qurý boıynsha Qazaqstannyń bastamalaryna qoldaý bildirip otyr. Qazaqstan bolsa aýǵandyq daǵdarysty beıbit jolmen sheshýdi qoldaýda, Aýǵanstan boıynsha «Azıa júregi» elderiniń Ystambul úderisi sheńberindegi jáne t.b. boıynsha Qabyldyń belsendi seriktesi. 
Qazaqstan men Aýǵanstan arasyndaǵy ekijaqty yntymaqtastyqtyń damýy, AIR ekonomıkasyna qazaqstandyq ınvestısıalardy tartý, sondaı-aq elimizdiń óńirlik kólik ınfraqurylymyn, energetıkasyn, jergilikti taý-ken ónerkásibin qurý jáne damytýǵa, dinı jáne halyqaralyq ekstremızmge, esirtki aınalymyna qarsy kúreske qatysýy týraly «Aıqyn» gazetine bergen suhbatynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Aýǵanstan Islam Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne ókiletti elshisi Ómirtaı Maqashuly Bitimov baıandap berdi.
 
– Ómirtaı Maqashuly, Qazaqstan men Aýǵanstan yntymaqtastyǵynyń jaǵdaıyn qalaı baǵalaısyz? Sizdiń pikirińizshe, onyń qazirgi kezeńdegi damý qarqyny qandaı? 
– Memleketterimiz arasyndaǵy eki­jaq­ty yntymaqtastyq dáıekti jáne ilgeri­lemeli damý ústinde. Saıası turǵyda álemde, óńirde, sondaı-aq Aýǵanstan men onyń aınalasynda qalyptasyp otyrǵan jaǵdaı boıynsha ózara túsinistik baıqalýda. Qa­zaqstan halyqaralyq qaýymdastyq múshesi retinde de óńirlik memleket retinde de aý­ǵandyq daǵdarysty sheshý úderisin qol­daıdy. Ózderińizge málim bolǵandaı, Astana Aýǵanstan boıynsha «Azıa júregi» elderiniń Ystambul úderisine qatysýda. 
2013 jyldyń sáýir aıynda Almatyda ót­ken mınıstrlik konferensıasynyń ashy­­lýy bary­synda QR Prezıdenti N.Nazar­­baev «Ha­lyqaralyq qoldaý baǵdarla­malarynyń negizgi elementi – Aýǵanstannyń ekonomı­kalyq qalpyna kelýi. Óńirdegi ekonomı­kalyq yntymaqtastyqtyń keńeıýin jan­dandyrý jáne Aýǵanstandy bul úderisterge belsendi túrde qosý qajet. Qazaqstan mun­daı óńirlik ıntegrasıanyń berik jaq­taýshysy. Bizdiń el óńirlik kólik ın­fra­qu­ry­lymyn qurýǵa qarqyndy túrde ın­­ves­tısıalar bólýde» dep atap ótken bolatyn. 
2014 jylǵy 29 qyrkúıekte Aýǵan­stannyń jańadan saılanǵan prezıdenti M.A.Ǵanı Qazaqstandy «mańyzdy seriktes jáne Aýǵanstan úshin jaǵymdy úlgi» dep málimdedi. Ol Qazaqstannyń damýyndaǵy tańǵalarlyq nátıjelerge qol jetkizgen QR Prezıdenti N.Nazarbaevtyń rólin basa aıtyp, eki eldiń munaı-gaz vedomstvolary arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń qajet­tigine silteme jasaı otyra mıneraldy re­sýrs­tardy ıgerýdegi qazaqstandyq maman­dar­dyń baı tájirıbesin atap ótti. Qazaqstan ınfraqurylym, avtokólik jáne temir jol qurylystaryndaǵy tájirıbesimen bólise alady. AIR-dyń bul saladaǵy aldaǵy 10 jyl ishindegi muqtajdyǵy – 40 myń shaqy­rym avtokólik joly jáne 3 myń shaqyrym temir joly. Aýǵanstan únemi qazaq­standyq bıdaı men undy satyp alýǵa qyzy­ǵýshylyq bildirýde. M.A.Ǵanı Qazaqstan Úkimetine 2010 jyldan bastap júzege asyrylyp kele jat­qan QR-AIR Memlekettik bilim baǵdar­la­masyn jalǵastyrýdy usyndy. 
Elbasynyń bastamasymen iske asý ús­tindegi bul – Memlekettik baǵdarlama Qa­zaqstannyń Aýǵanstandaǵy jaǵdaıdy jaq­sartýǵa qosyp otyrǵan shynaıy ári naqty úlesi. 
– Sizdiń oıyńyzsha, Aýǵanstan eko­no­mıkasynyń qandaı salalary qazaqstandyq ınvestısıalar úshin qyzyǵýshylyq týdyra alar edi? Sondaı-aq bul elde qazaqstandyq bıznes úshin qandaı basymdyqtar bar dep oılaısyz? 
– Aýǵanstanda qazaqstandyq bıznes úshin eń tartymdylary – taý-ken óner­kásibi, energetıka, qurylys jáne kólik salalary. Jergilikti tabıǵı jaǵdaı Qazaq­stan­nyń keıbir aımaqtarymen uqsas bolyp keledi jáne bul bizdiń tehnıkalyq maman­darymyzǵa ońaı beıimdelýge múmkindik beredi. 
Paıdaly qazbalar ken oryndaryn óń­deýge, «Ortalyq Azıa – Ońtústik Azıa» (CASA-1000) halyqaralyq jobasyn qosa otyra toq jelileri men shaǵyn stansalary qurylysyna, «Túrikmenstan – Aýǵanstan – Tájikstan» temir jol magıstraliniń aý­ǵan­dyq ýchaskesi boıynsha tehnıkalyq-ekonomıkalyq negizdemeni ázirleý jáne ony iske asyrýda lısenzıalar alýǵa ba­ǵyt­talǵan halyqaralyq tenderler jalǵasatyn bola­dy. Shetelderdiń qatysýymen Qabyl­dyń serigi «Dehsabz» qalasynyń, Qabyldyń aınalymdy avtomobıl joly qurylys­tary, Salang asýy arqyly ótetin tonnel­diń jańartylýy, shaǵyn qýatty ırrı­gasıalyq júıelerdiń keń jelisi jáne t.b. jobalar josparlanýda. 
Qazaqstandyq mamandar aýǵandyq árip­testerimen aýyl sharýashylyǵy sala­synda yntymaqtastyq ornata alar edi. Jergilikti sharýashylyqtar bizdiń tájirı­bemizdi qa­jet etýde, mysaly, zooınjenerıa, eltiri, et­ti jáne sútti sıyrlardy asyrap ósirý sa­lalarynda. QR-daǵy kókónister men jemis-jıdekterdi qaıta óndirý jáne olar­dan aqyrǵy ónim shyǵarýdaǵy qazirgi zamanǵy tehnologıalar qyzyǵýshylyq týdyrýda. 
Aıta keter jaıt, qazaqstandyq bıznesti aýǵandyq taýarlar men qyzmet naryǵyna keńinen shyǵarýǵa jol bermeı otyrǵan qaýipsizdik máselesi bolyp qala berýde. 
– Ortalyq Azıa elderiniń dinı eks­tre­mızm, halyqaralyq terorızm jáne esirtki aınalymyna qarsy kúres máselesi boıynsha AIR-men óńirlik yntymaqtastyǵynyń qalaı iske asýda? 
– Bul baǵytta halyqaralyq qaýym­das­tyǵy jáne aýǵan bıligi birlesip sharalar qa­byldaýda, alaıda tájirıbe kórsetip otyrǵandaı, olar osy zamanaýı qaterler men qaýipterdi azaıtýǵa jetkilikti emes. 
Aýǵanstandaǵy qaýipsizdik ahýaly, TMD-nyń ońtústik shekaralaryndaǵy DAISH sodyrlarynyń paıda bolýlary týraly aqparattyń kelip túsýi Qazaqstandy alańdatýda. Ulttyq birlik úkimeti AIR-dan týyndaıtyn qaýipsizdik salasyndaǵy qater­ler men qaýipterdi toqtatý maqsatynda Aý­ǵan­stan ulttyq qaýipsizdik kúshterin ny­ǵaıtý baǵytynda jumys atqarýda. 
Ústimizdegi jyldyń maýsym aıynda Astanada ótken Ortalyq jáne Ońtústik Azıa elderiniń ekstremızmge qarsy óńirlik konferensıasy úlken halyqaralyq mań­yz­dylyqqa ıe boldy. Onyń jumysyna aýǵandyq delegasıa da qatysty. AIR Din jáne qajylyq isteri jónindegi mınıstri F.M.Osmanı Álemdik jáne dástúrli din kóshbasshylarynyń besinshi sıezine qaty­sýy barysynda sóz sóılep, ıslam men jas­tardyń ózara qarym-qatynastary másele­lerin kóterdi. 
Qazaqstan, Ystambul úderisi sheńbe­rin­de esirtkige qarsy senim sharalary jónin­de­gi toptyń múshesi bolyp tabylady. El­deri­miz arasynda 2010 jyly esirtki ónim­deri, psıhotroptyq zattar, olardyń analogtary men prekýrsorlarynyń zańsyz aınaly­my­na jáne olardy teris paıdalanýǵa qarsy kúres boıynsha yntymaqtastyq jónindegi úkimetaralyq kelisimge qol qoıylǵan bola­tyn. 
Basty problema – dıqandardyń ómir súre­tin jaǵdaılary joq, al esirtki óndirý – óte tıimdi bıznes. Bul jerde tek qana shekaralardaǵy bógeıtý sharalarymen problemany sheshý qıyn. 
Bul salada biz AIR Esirtkini baqylaý mınıstrligi jáne İshki ister mınıstrligi, sondaı-aq BUU Qylmys jáne esirtki bas­qarmasynyń ókildigimen tyǵyz yntymaq­tastyq ornatqanbyz. Sońǵysyn bizdiń do­symyz – Reseıdiń AIR-daǵy burynǵy el­shisi, BUU-nyń Aýǵanstanǵa járdem bo­ıynsha mısıasy basshysynyń esirtki má­seleleri boıynsha keńesshisi A.Avetısán basqarýda. 
Múddeli ortalardyń esirtkige qarsy sharalardyń jandanýyna úmitteri Alma­ty­daǵy esirtki ónimderiniń zańsyz aınaly­my­na qarsy kúres jónindegi Ortalyq Azıa óńir­lik aqparattyq úılestirýshilik ortaly­ǵy qyzmetine artylýda (SARIKS). Orta­lyqqa bıyl Aýǵanstannyń quzyrly organ­darynyń ókili joldanyp, aýǵandyq ta­rap­tyń qatysýymen kezdesýler, semı­narlar jáne basqa da is-sharalar keńinen óte bastady. 
Jalpy, esirtkige qarsy kúres salasyn­daǵy ekijaqty jáne kópjaqty formattaǵy yntymaqtastyqtyń ornatylýyn qajet dep sanaımyn. Sonymen birge bastama bizdiń memleketterimizdiń astanalarynan bolýy kerek. Bul úderistiń múddeli taraptarynyń óz nıetterinsiz jáne saıası sheshiminsiz ja­ǵym­dy nátıjelerge qol jetkizý múmkin emes. 
– Aýǵanstan úshin ekonomıkanyń nemese ómir­diń qaı salalary basymdy bolýy qajet? Qalaı oılaısyz? 
– Meniń oıymsha, belgili bir ekonomı­ka­­lyq jetistikterge jetý úshin Aýǵanstan qazirden bastap óziniń ónerkásipterin da­my­týynda qajetti tehnologıalardy aı­qyn­­daýy, áleý­mettik jáne ekonomıkalyq mańyzdy nysandardyń qurylysyn, sapa­ly kásip­qoı-tehnıkalyq bilimdi qamtama­syz ete, óziniń otandyq bıznesin damyta bastaýy qajet. Qazaqstandyq kompanıalar bul salalar boıynsha osy naryqta qolaıly jaǵdaıda jemisti jumys isteı alar edi. Ózara saýda-ekonomıkalyq qatynastary­myzǵa keler bolsaq, óńirlik deńgeıde Qazaqstan Aýǵanstandaǵy áleýetti ınvestor bolyp tabylady. 
Biz Aýǵanstandy saýdada, ınvestı­sıa­larda iri kólemderge, ınfraqurylym, aýyl sharýashylyǵy, energetıka, sondaı-aq bilim jáne mádenıet salalarynda keń baı­lanystarǵa qol jetkizý maqsatynda ynty­maqtastyq ornata alatyn damyp kele jatqan ekonomıkaǵa ıe el retinde qara­s­tyrý­damyz.
Qazirgi kezeńde eki eldiń kompanıalary birlesken talpynystary arqyly jańa saýda múmkindikterin anyqtaýǵa, birlesken ónerkásip ornatý men damytýǵa tyrysýda. Aqyrynda bul aýǵan naryǵyndaǵy qazaq­standyq taýarlar men qyzmetterdiń paıda­lanylýynyń ósýine ákeledi. Men muny elderimiz arasyndaǵy ekijaqty ynty­maq­tastyqtyń basty nátıjesi jáne ol, kezeginde, zamannyń talaby degen oıdamyn. 
– Suhbatyńyzǵa raqmet!
Áńgimelesken 
A.ǴAZIZULY

Derekkóz: Aıqyn-aqparat