Óner – halyq tarıhynyń shejiresi. Óner arqyly ómirdiń keń tynysy, tirshilik qubylystary, adamnyń ártúrli sezimi beınelenedi.
Qazaq halqynyń basynan ótken san qıly zamandar, onyń tirshiligi men daǵdarysy, salt-dástúri, sanasy, ómir súrgen ortasy, ádet-ǵurpy arqyly ulttyq óner urpaqtan-urpaqqa jalǵasyp, bolashaq úshin tarıh sahnasyna aınaldy. 
 
Ulttyq ónerimizdi bizge jetkizip kel­gen salalardyń biri – mýzyka desek, qazaq mýzyka óneriniń halyqpen birge jasasyp, tarıhı-áleýmettik ómiri men tolǵanys-tebirenisterin úzdiksiz baıan etip kele jatqan salasy – án men kúıi. Qazaqtyń dástúrli toılary, oıyn-saýyqtary ánmen serik bolyp jalǵasyp keledi. Sol aýyz ádebıetiniń ejelgi úlgileri men qazirgi ánderdi sheber ushtastyrý úshin talaı ýaqyt talmaı izdene bilgen óner ıeleriniń biri ári biregeıi «Aq ájeler» fólklorlyq-etnografıalyq halyq ansambliniń Almaty oblysynyń mádenı-rýhanı ómirindegi alar orny aıryqsha.
1986 jyly 8 naýryz – halyqaralyq áıelder merekesi qarsańynda qurylǵan «Aq ájeler» ansambliniń óneri kóp uzamaı-aq búkil elimizge tanylyp úlgerdi. Ansámbl ujymy eki-úsh jyl kóleminde-aq aýdan, oblystardy aralaı júrip, ansámbl músheleri 60-tan astam joqtaýdyń, jıyrmaǵa jýyq jarapa­zannyń, 15-teı syńsýdyń nusqasyn, betashar, besik, tusaýkeser, bádik jyrlarynyń ondaǵan nusqasyn jınap, qaǵazǵa túsirip, arqan kesý, quıryq-baýyr asatý, quda súıreý, at qoıý, qyz uzatý jáne taǵy basqa qundy dástúr-saltymyzben ádemi ádiptep, sahnalandyrý óneriniń de sańlaǵy atala bildi.
«Aq ájeler» Máskeýde ótken «Halyq shyǵarmashylyǵy» baıqaýynyń jeńim­pazy atanyp, birinshi júldeni ıelenip qaıtty. Ansámbl músheleriniń daýystary Qazaq radıosynyń altyn qoryna jazylyp alyndy. 1989 jyly jeltoqsan aıynda ártis ájeler Qazaq teledıdary uıymdastyrǵan 1988, 1989, 1990 jyldar­daǵy tikeleı efırden berilgen «Naýryz» merekesine qatysyp, kórer­mender rızashylyǵyna bólendi. 1990 jyly Qazaq sırki úıinde ótkizilgen «Naýryz-Dýmanda» óner kórsetken ájeler toby ulttyq ónerimizdiń eń asyly men tunyǵyn, kókirek túkpirinde kóziniń qarashyǵyndaı saqtap kelgen ádet-ǵuryp, salt-dástúrlerdi, rásimderdi óner tilinde jetkize bildi. Tilimiz ben dinimizdi dárip­teýge de shynaıy tilektestik tanytty. Al 1990 jyly Almatydaǵy Óner ınstı­týtynda ótken halyq ánderin zertteýshi-ǵalym A.B.Zataevıchtiń týǵanyna 120 jyl tolýyna oraı uıymdastyrylǵan merekede óner kórsetip, dúnıeniń tórt buryshynan jıylǵan sazgerlerdiń ystyq yqylasyna bólenip, ansámbl músheleri túgeldeı marapatqa ıe bolǵan. 1990 jyl ansámbl úshin eń jemisti jyl boldy. Osy jyly ansámbl músheleri Varshava ýnıver­sıtetiniń rektory Anna Chekanovskanyń shaqyrtýymen Polshada qazaq folk­lorlyq ónerine qyzyǵýshylyq tanytqan halyqtar aldynda óner kórsetip qaıtqan. Al naýryz aıynda Túrkıa azamattary Mansur Táıji, Abdýlqaıym Únaman, Qumarbek Ómir myrzalardyń arnaıy shaqyrýymen Túrik eliniń Qazaqkent aımaǵyndaǵy qandastarymyzdy halqy­myzdyń dástúr-salty, ádet-ǵurpymen sýsyndatyp qaıtqany taǵy bar. Sol kezdegi Mádenıet mınıstrligi 1991 jyly ansámbldiń sheberliginiń ósý deńgeıin eskere kele ónerli ájelerge «Halyq ansambli» degen joǵary ataq berdi.
Ana júreginiń keńdigi men keńpe­ıildiligi – olardyń jastardy qolónerge baýlýynda. Halyqtyq qolónerdi jandandyryp júrgen ájeler óneri aýdandyq, oblystyq, respýblıkalyq kórmelerde marapattalyp júr. 1990 jyly ájeler ansambliniń músheleri óz kúshterimen bos qalǵan ınternat ǵıma­ratyn jóndeýden ótkizip, qolóner sehyn ashqan, onda kilem toqıtyn 3 stanokta 18 qyz-kelinshek jumys istep, bir bólmede ulttyq kıimder tigilse, ekinshi­sinde, kestelengen, al úlken bólmesinde kıiz, pıma basylyp, syrmaq syrylyp, kıiz qalpaqtar tigilgen. Jasalǵan buıymdar Almatydaǵy «Mıras» dúkeninde satylyp, sehta jumys jasaǵan 30 qyz-kelinshekke jalaqy berilip turǵan. Úıretý jumystarynyń barlyǵyn tegin atqarǵan ájeler toby jastardyń óner úırenip, otbasylaryn asyraýyna kóp kómektesti.
Qolóner túrlerin jaqsy meńgergen Tursynhan men Gúlnur qazir jeke sheberhana ashyp, sonda eńbek etýde. Shynar, Álıa, Názıra syndy shákirtteri Óner kolejin bitirip, dızaıner bolyp istep júr. Qolóner sheberligi ájelerdiń óz mártebelerin de ústem etýde. 2002 jyly Fransıaǵa Qazaqstannan arnaıy shaqyrylǵan 50 delegattyń quramynda ansámbl jetekshisi – QR mádenıet qaıratkeri, «Eren eńbegi úshin» medaliniń ıegeri, Jambyl aýdanynyń Qurmetti azamaty, kúmis alqaly áje Kúmis Kemelbekova Parıj qalasynyń irgesindegi «Shanteleı» sport kesheninde tigilgen on úıdiń birinde ájeler qolynan shyqqan ulttyq naqyshtaǵy ásem buıym­darmen sheteldikterdi tanystyrǵan, alasha, kilem toqıtyn órmek ádisterin kórsetip, fransýzdardyń tańdaıyn qaqtyrǵan. Buıymdary joǵary baǵa alyp, «Dıana Ermes» atyndaǵy arnaıy syılyqqa ıe bolyp, el mereıin ósirgen edi.
Ájeler toby óner jolyna jastardy tárbıeleýge kóp eńbek sińirdi. 7 jyl ansámbl kuramynda syńsý oryndap kelgen Janar Bulanbaeva konservato­rıany bitirip, qazir Astana telearnasynda jumys isteıdi. 10 jasynan jarapazan aıtyp, ansámbl múshesi bolǵan Beıbit Mamytbaev ta Óner ınstıtýtyn bitirip, sybyzǵyshy mamandyǵyn aldy. Óner jolyna tárbıelenip júrgen 5-6 neme­releri bar, sonyń biri – Aıbolat A.Ju­banov atyndaǵy saz mektebine qa­byldandy. Tábıǵa – Seleznev atyn­daǵy horeografıalyq ýchılıshede, Ámına men Quralaı óner mektebinde oqıdy. Osyndaı ortaq múddege úles qosyp júrgen «Altyn alqaly» ájeler Nurjamal Ybyraı­janova, Oryn Ábdirahmanova men «Kúmis alqaly» Gúlsimhan Ájnur, Kúmis Kemel­bekova, Zarlyhan Eruzaqova, Zýlfıa Dúısenova, Sátkúl Úsipova, «Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim berý úzdikteri» Ábdirahman Baıǵanaev, Faına Baı­murzaeva, Báten Muhametjanova, Shaımhan Isaeva, Sheker Sársenbıeva, Búkilodaqtyq baıqaýlardyń birneshe dúrkin júldegeri Altyn Álipbaeva men Qaz KSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty bolǵan Gúlsim Kareneeva, «Qazaqtyń 100 áni» baıqaýynyń júldegeri Tursynhan Janamanova, 80 jastaǵy ataqty bıshi áje Úmitjan Botbaeva, ánshiler Úmit Taıja­nova, Asylhan Núsipbaeva, Aqylaı Kúmisbekova, Bazarkúl Ájiqojaeva, Kúljan Estibaeva, Asylhan Muhamet­janova, Dana Mahanova, Altynaı Nurbekova syndy ájelerimizdiń esimderi árdaıym iltıpatpen eske oralady.
2016 jyly Jambyl aýdany ákimdiginiń qoldaýymen ózderiniń 30 jyldyǵyn toı­laǵaly otyrǵan ájeler tobynyń halyqqa da, keler urpaqqa da bereri mol.
 
Aqyn atyndaǵy basylymǵa – 10 jyl
 
«Muqaǵalı» jýrnaly – muqaǵalıtaný bastaýy. Respýblıkaǵa taraıtyn ádebı-mádenı, tanymdyq jýrnal aqyn murasyn ulyqtaýda aıtarlyqtaı qyzmet atqaryp kele jatqany belgili. Qazir ol qalyń buqaranyń qajetine jarap, oqyrmannyń nazaryn ózine aýdaratyn beldi basylymǵa aınaldy. 
«Muqaǵalı» aqıyq aqynnyń artynda qalǵan murasyn jańǵyrtýmen qatar, ádebıet áleminiń san salasy boıynsha da kemeldi dúnıelerdiń jarıalanýyna uıytqy bolýda. 

 Oblys ákimi Amandyq Batalov «Muqaǵalı» jýrnaly ujymyn basylymnyń jaryq kórgenine 10 jyl tolýymen quttyqtady. 
– Búginde elimizde qazaq ádebıetiniń aıtýly tulǵalarynyń atymen shyǵatyn birqatar ádebı-tanymdyq basylymdardyń ishinde «Muqaǵalı» jýrnalynyń aıshyqty orny bar. Jýrnal aqıyq aqyn Muqaǵalı Maqataevtyń shyǵarmashylyǵyn keńinen nasıhattap, azamattyq bolmysyn, ashylmaǵan qyrlaryn oqyrmanǵa tanytý jolynda tynbaı eńbektenip keledi. Basylymnyń taqyryby tek aqyn shyǵarmashylyǵymen ǵana shektelip otyrǵan joq, qaıta muqaǵalıtaný aıasynyń áldeqaıda keńdigine, júginiń aýqymdylyǵyna oqyrmannyń kózin jetkizip, sol jaýapkershilikti isti abyroımen atqarýda. Almaty oblysynda jaryq kórgenimen, taralýy bir óńirmen shektelmeıtin «Muqaǵalı» jýrnaly aqyn shyǵarmalarynyń qazaqqa ǵana emes, tutas túrki jurtyna ortaq asyl mura ekenin aıǵaqtap keledi. Sondyqtan jýrnaldyń alǵashqy mereıli toıy – jetisýlyqtardyń da qýanyshy. Muqaǵalı muralarynyń ómirsheńdik ólshemin tanytý jolyndaǵy eńbekterińiz jemisti bolsyn! – delingen quttyqtaýda.
 
62 páter berildi
 
Almaty oblysynda bıyl qurylys salasyna 40 mlrd teńge bólingen. Osy qarajat esebinen 237 nysannyń qurylysy júrgizilýde. Onyń ishinde bıylǵy jylǵa belgilengen 173 nysannyń 122-si paıdalanýǵa berildi.
Bul týraly Ortalyq kommýnı­kasıalar qyzmetiniń oblystyq bólim­shesinde ótken brıfıń barysynda oblystyq qurylys basqarmasy basshysynyń orynbasary Marat Núsipbaev málimdedi.

Marat myrzanyń málimetine súıensek, jalpy, oblysta bilim sala­synyń 43 nysanynyń qurylysy men jańǵyrtý jumystaryna búdjetten 17 mlrd 523 mln teńge, al densaýlyq saqtaý nysandaryna 4 mlrd 969 mln teńge qarastyrylǵan.
Sonymen qatar bıylǵy jyldyń 10 aıynda jalpy alańy 36,77 myń sharshy metr bolatyn 62 turǵyn úı salynyp, paıdalanýǵa berilgen.
 
MUHIT ASQAN TÝYNDY
 
Adam balasynyń kez kelgen jasaǵan shyǵarmashylyq jetistigi kúlli jurtqa ortaq. Dúnıeniń bir túkpirinde keremet bir ásem mýzyka nemese qylqalam týyndysynyń keremet deıtin aty shyqsa, ol sol sátten bastap búkil adamzattyq rýhanı qundylyqqa aınala bastaıdy. 

Qaıbir jerde bolsyn ónerdiń bir qyly úzilse, ol sol halyqqa ǵana emes, búkil álemdik rýhanı baılyqqa syzat tústi dep uǵynýymyz kerek. Mundaı astarly oıdyń avtory Fon Gýmbold talaı jyl boıyna sóz óneri mazmunynyń tereńdigine erekshe toqtalyp keledi. Munda negizgi nárse til men ulttyq dástúr, salt-sana ereksheligi basymdyqqa ıe. Qundy shyǵarma – ult qazynasy.
«Órkenıettiń tal besigi – qazaq dalasy» dep júrgen aǵylshyn jurty tarıhymyzdy tanyp, ádebıetimiz ben mádenıetimizdiń el bolyp qurylǵannan-aq saltanat qurǵanyn saralap alyp, oıyn osylaısha topshylaýda. Olardyń rýhy berik qazaqty bilip, salt-dástúrimiz ben saf altyndaı sózimizdi tanýynyń basty kúshi ádebıetimizde jatyr. Al ony álem keńistigine shyǵaratyn dańǵyl jol – aýdarma.
Ras, táýelsizdikke deıingi 70 jylda aýd­arma máselesi ornyqty jumys iste­medi. Aqyn-jazýshylardyń birli-jarym shyǵarmasy orys, aǵylshyn, nemis tilde­rine aýdarylǵanymen, onyń syrtynda álem ádebıetine suranyp turǵan týyndy kóp bolatyn. Búgingi tańda sol olqy­lyqtyń orny tolyp, tosynnan oryn alǵan tańǵajaıyp oqıǵadaı jańalyqtar jandy jadyratýda. 
Osyǵan oraı, Til saraıynda Amerıka Qurama Shtatynyń Nú-Iork qala­syndaǵy «Metropolitan Classics» baspasynan aǵylshyn tilinde jaryq kórgen qazaqtyń aqıyq aqyny Muqaǵalı Maqataevtyń tańdamaly jınaǵy men kórnekti jazýshy Berdibek Soqpaq­baevtyń «Meniń atym Qoja» atty ataqty povesiniń tusaýkeseri ótti.
– Qazaqtyń baı ádebıeti álemdik deńgeıge kóterilip, aǵylshyn tilinde oqylatyn boldy. Bul – úlken jetistik. Han Táńirdiń muzbalaǵy, aqıyq aqyn Muqaǵalı men «Balalyq shaqqa saıahat» jasaǵan jazýshy Berdibektiń esimi Nú-Iorktiń tórinde atalyp, qazaqtyń mereıin asyrdy. Amerıka jazýshylary­nyń aǵylshyn tilinde jazylǵan klassı­kalyq týyndylary qazaq tilinde jaryq kórýde. Osyndaı mádenı qundylyqtar almasýynyń bereri kóp, – dep kirispe sóz sóılegen Amandyq Ǵabbasuly saltanatty sharaǵa qatysýshy barsha qalamgerdi aıtýly qýanyshymen quttyqtady.
Rasynda, bul – ádebıet salasynda júrgen qalamgerdiń ǵana emes, barsha qazaqtyń qýanyshy. Muqaǵalı jyryn jastanyp oqymaıtyn adam kemde-kem. Al «Ólgender qaıtyp kelmeıdi» romanyn jazyp, balalar ádebıetine úlken úles qosqan Berdibek Soqpaqbaevtyń da salǵan óz súrleýi, joly bar. Mine, osyn­daı talantty da tanymal qos qalamgerdiń týyndysy muhıt asyp, ózge elde jaryq kórip jatsa, nur ústine nur bolǵany. Oǵan úles qosqan jandardyń bary da uǵynyqty jaıt. Halyqaralyq qazaq PEN-klýbynyń prezıdenti Bıgeldi Ǵabdýllın budan birneshe jyl buryn halyqaralyq jazýshylar uıymynyń múshelerin qabyldaı otyryp, qazaq ádebıetiniń kórnekti ókilderiniń shyǵar­malaryn aǵylshyn tiline aýdarý týraly nıet-tilegi baryn bildirgen bolatyn. 
Búginde sol ıgi sharany júzege asy­rýǵa muryndyq bolǵan Bıgeldi aǵamyz: «Bul – jalpy qazaq eliniń ǵana emes, Túrki halyqtaryna ortaq qýanysh. Qaı elge barsaq ta, qandaı jerde júrsek te Muqaǵalımen maqtanamyz. Al onyń týyndylaryn alǵashqy bolyp aǵylshyn tiline aýdaryp, Berdibekteı klasık jazýshynyń «Meniń atym Qoja» povesin Amerıkanyń eń bedeldi baspasynan jaryqqa shyǵarǵanymyz durys dep oılaımyn. Endeshe, taý tulǵaly jan­dardyń aǵylshyn tiline aýdarylǵan kitaby qutty bolsyn» deı kele, qarjylaı qol ushyn sozyp, ádebıetke úlesin qos­qan Amandyq Batalovqa degen alǵysyn jetkizdi. 
Sondaı-aq keshegi asharshylyq zama­nyndaǵy qazaqtyń bastan keshken ómiri jaıly jazyp, barsha ádebıetsúıer qaýymǵa, qazaqqa «Aq boz úı» romanymen tanylǵan jazýshy Smaǵul Elýbaı sóz alyp, ádebıetimizdiń búgini men erteńi, aýdarma jumysynyń zor eńbek pen mol qajyrdy talap etetindigi jaıly sóz sóıledi. Bul sharada jetisýlyq qalam­gerlerdiń atynan sóz alǵan Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi, aqyn Ámire Árin sonaý Alyp Er Tuńǵadan bastaý alatyn ádebıetimizdiń búgingi tańda muhıt asýy Túrki áleminiń qýany­shy ekenin aıtyp, saltanatty sharaǵa qatysýshy qonaqtarǵa degen alǵysyn jetkizdi. Sonymen qatar Qazaqstan Jýrnalıser odaǵynyń múshesi, babalar ádebıetine qalam siltep júrgen jas jazýshy Esbolat Aıdabosyn men belgili aqyn Erlan Júnis jas qaýymnyń atynan sóz alsa, İ. Jansúgirov atyndaǵy Jetisý memlekettik ýnıversıtetiniń qazaq tili men ádebıeti kafedrasynyń dosenti, fılologıa ǵylymdarynyń doktory, aqyn Dúısen Ańsabaev oblys ákimi Amandyq Batalov pen qos jazýshyny shetelge tanytqan qalamgerlerge degen ystyq yqylasyn bildirdi.
Negizinen, Muqaǵalı Maqataev kitaby­nyń alǵy sózin talantty aqyn Ulyqbek Esdáýletov jazǵan. Al Berdibek Soqpaqbaevtyń «Meniń atym Qoja» povesin amerıkalyq aýdarmashy Ketrın Fıtspatrık aýdardy. Osyndaı tulǵalar men aýdarmashylardyń zor eńbegimen jaryqqa shyqqan kitaptyń tusaýke­serinde, oblys ákimi Amandyq Batalov halyqaralyq qazaq PEN-klýbynyń pre­zıdenti Bıgeldi Ǵabdýllın men tanymal jazýshy Smaǵul Elýbaıǵa baǵaly syılyq tabystady. Muhıt asqan qos týyndynyń lentasy qıylyp, qalamgerlerdiń qunarly sózimen máresine jetken sharadan kórermender qýanyshpen tarqasty.

Derekkóz: Aıqyn-aqparat