Sońǵy 5 jylda  Qytaıdaǵy qandastarymyzǵa Qazaqstannyń óneri men mádenıetinen, ádebıetinen, saıası jetistikterinen úzdiksiz aqparat taratyp, Qytaı qazaqtarynyń Atajurtpen baılanysyna, rýhanı suranysyna qyzmet etip kele jatqan «Shalqar» saıtynyń negizin qalaýshy ári bas redaktory Shalqar Sháripuly «Qamshy» aqparattyq portalyna suhbat berdi.

- Shalqar baýyrym, Atajurtqa óziń kelipti degendi estip, aldyńnan shyǵyp, atyńnyń shylbyrynan ustap jatqan jáıimiz bar. Qosh kelipsiń! Atajurtqa alǵash kelýiń be?

- Raqmet, ıá, otanymyz qazaq eline alǵash ret jol túsip, Almatyǵa búgin ǵana kelip otymyn.

-  Ózińniń jolyń alǵash tússe de, esimiń el arasynda estilip júr, solaı bolsa da «Qamshynyń» oqyrmandaryna ózińdi tanystyra ketseń!

- Men Shalqar Sháripuly, arǵy bettegi qazaqtardyń mádenı-tanymdyq saıty «Shalqardyń» negizin qalaýshylardyń birimin. Estaı Tabysuly (Samǵar) degen qazaqtyń bir balasy ekeýmiz osy saıttyń jumysyn júrgizir otyrǵan jaıymyz bar. Ol qytaıdaǵy qazaq tildi ınternet kontent arasyndaǵy reıtıńi eń joǵary, oqyrmany eń kóp saıt bolyp tabylady. Ózim týraly aıtar bolsam men Tarbaǵataıdyń Shaǵantoǵaı aýdanynda týyp óstim. 1992 jyly mamyrdyń 12-sinde anamyz jaryq dúnıege ákelipti. Bala kezimnen kompúter tiline áýestendim, saıt dızaınyn jasaýdy 7 synyp oqyp júrgende alǵash bastadym.Oqýmen qatar túrli saıttardy jobalaý jumystaryn istep júrdim. Sondaı-aq tehnıkanyń sońǵy jetistikterin jiti qadaǵalap, qazaq mektebin oqysam da qytaı, aǵylshyn tilderin jetik meńgerýge talpyndym.

- Áńgimemizge ózek bolyp otyrǵan «Shalqar» saıty qalaı quryldy, neni basty maqsat ettiń?

- Bul saıtty ashý 2007 jyly alǵash oıyma keldi, túrli saıttardyń dızaınyn jasap, tájirıbe jınaǵannan keıin 2011 jyly bul saıt naqty jumysyn bastady. Endi buny jasaýǵa túrtki bolǵan, Qytaıdaǵy hanzýdan ózge qazaqty qospaǵandaǵy ulttardyń túgeldeı derlik óz saıttary, forým betteri bar edi, túrli taqyryptarǵa arnalǵan, jasatarǵa, qoǵamdyq pikirge jumys isteıtin qazaq tildi saıt múlde joq boldy. Al, qazaqstandyq saıttardy kóptegen oqyrman álipbıge baılanysty oqı almaıtyn jáne keıbir saıttar shekteýlerge baılanysty ashylmaıtyn. «Shalqar» saıty osy sebepten de ol jaqtaǵy qandastaryńyzdyń ana tilinde aqparat alýyna, tilin, mádenıetin umytpaýyna qyzmet eter júkti arqalady. Eger, alyp ımperıa astynda jasap jatqan az ǵana etnıkalyq qazaqtardyń, ásirese ondaǵy jańa ósip kele jatqan, mektepte túgeldeı qytaı tilinde bilim alyp, qytaısha oılana bastaǵan jańa býynǵa qyzmet eter, qazaq mádenıetin, órkenıetin, ádebıetin dáripteı bir saıt bolmasa, sońǵy 10 jyl ishindegi alyp aqparattyq daýyl qazaqtardy jutyp keter edi. Árıne, «Shalqar» saıtyna deıin de, onymen qatarlas ashylǵan da qazaq tildi saıttar bar. Degenmen barlyq salany qamtyp, aqparattyq, tanymdyq, qoǵamdyq qyzmet atqaryp jatqan, oqyrmany eń kóp saıt retinde «Shalqardy» atap ótýge bolady. Qazaq tilindegi án-kúıler; vıdeo blogtar; tanymdyq, derekti fılmder; ózekti, turmystyq, qoǵamdyq máselelerdiń talqylaıtyn forýmdar; el aldynda júrgen azamattardyń, ár salanyń mamandarynyń suhbattary saıt betinde oryn alyp, óz oqyrmanyna kerekti rýhanı ortaǵa aınaldy. Bizdiń de kózdegen maqsatymyz osy bolatyn.

- Qytaıdaǵy eń kóp oqyrmany bar qazaq tildi saıt dep jatyrmyz, sonda «Shalqardyń» kúndelikti kórilimi qandaı? Qandaı jumystardy qolǵa alyp jatyr?

- Saıtty alǵash ashqan jyly, bir jyl ishinde saıt 80 myńnan astam ret kúnde qaralatyn deńgeıge jetti. Saıt tanyla bastaǵannan keıin kúndelikti oqyrmandary 200 myńǵa jaqyndady. Qazirgi kúnde kúndelikti 300 myń adam saıtty qaraıdy.

Endi, bizdiń saıtymyz mádenı saıt bolǵandyqtan, ónerpazdardyń ónerin nasıhattap, týyndylaryn taratyp qana qoımaı, túrli konsertter uıymdastyrý jumystaryn da atqarady. Mysaly, qazaqstandyq óner juldyzdarynyń Qytaıdaǵy qazaqtar qonystanǵan aımaqtardy aralap konsert qoıýyn uıymdastyramyz. Jurttyń jaqsy kóretin ánshisin, akterin qulaqpen ǵana estýin emes, kózimen kórýine jaǵdaı týǵyzyp, Olardy kútip alyp, shyǵaryp salýǵa deıingi jumystardy moınymyzǵa alyp júrmiz. Suranysqa qaraı qazaqstandyq ártisterdi jıi shaqyryp turamyz.

Budan syrt, qazirgi aqparattyq aǵyn órshelengen zamanda, qazaqstandyq óner juldyzdarynyń konsertin ǵana emes, «Qazaqstan», «31» sıaqty telearnalardyń túrli aqparattaryn, Qazaqstandaǵy túrli jańalyqtardy saıt betine ornalastyramyz. Bul «qazaq» telearnalary taramaıtyn arǵy bettegi qandastaryńyzdyń qajetine jaraıdy, suranys bar. Sońǵy jańalyqtar men el Atajurttaǵy aqparattardan olar da sýsyndap otyr. Ári, Qytaıdaǵy qazaq tildi arnalar «Shyńjań televızıasy-8»,«Shyńjań televızıasy-3» sıaqty arnalardyń da mańyzdy jańalyqtary, tanymdyq habarlary saıtymyzda oryn alyp, teledıdar qaraýǵa ýaqyt taba bermeıtin oqyrmandarymyzdyń suranysyn qanaǵattandyrýda.

- Olaı bolsa, «Shalqar» saıtynyń jaýaptysy retinde, arǵy bettegi mádenı betalysty qadaǵalap otyrǵan maman retinde, ol jaqtaǵy qandastarymyzdyń rýhanı jaǵdaıy týraly aıta ketseń? Ony damytý, jańǵyrtý úshin biz ne istep berýimiz kerek?

- Árıne, Qytaıdaǵy qandastaryńyz áli de mádenıetiniń qaımaǵyn buzbaı saqtap otyr, oǵan jyl saıyn ótkizilip turatyn aıtystar, dástúrli, halyqtyq oıyndar kýá. Solaı bolsa da tildiń shubarlanyp bara jatqany aqıqat, ol bir shetinen zańdylyq ta, sebebi bizdiń qarap otyrǵan aqparatymyz, tutynyp jatqan buıymdarymyz, damyp jatqan ǵylym ózge tilde. Zaman kóshinen qalmaý úshin sol basym bolyp turǵan tilde sóıleýge mindettisiń, sońǵy kezderi sol tilde oılanýǵa májbúrlep barady. Til ult rýhanıatynyń basty qorǵaýshysy, qazynasy. Keıbir kisiler tildi saqtaý úshin mádenıet kerek, dindi damytý kerek dep jatady. Oǵan kelispeımin, menińshe ult rýhanıatyn saqtaý úshin, tildi umytpaý kerek, ǵylymdy, kúndelikti turmystyq buıymdy óz tilińde sóıletý kerek. Kompúter, telefonnan bastap, onyń bólshekteri, basqa da baılanysty quraldary qazaq tilinde sóıleýi kerek. Programmalaý tilderi óz tilińde sóıleıtin bolsa, tutynýshylary da eń qoldanylatyn zat bolǵandyqtan ana tilin umytpaıdy. Jáne, ony bireý emes ózimiz qolǵa alýǵa, jasaýǵa tıistimiz. Óz aramyzda múmkindiginshe ana tilinde sóıleýge, ana tilinde aqparat alýǵa tıistimiz. Biz nelikten qytaısha, oryssha kórýimiz kerek? Sol sıaqty túrli onlaın servıster, tamaq ónimderin jetkizý, kıim-keshek saýdasy, banktik, komýnaldyq tólemder sıaqty qyzmetterdiń ınternet bankıng, mobıldi bankıng arqyly jasalýy da óz tilińde sóıleıtin bolsa, onda tutynýshylar da óz tilin umytpaıtyn bolady. Sondyqtan da biz osy, telefon arqyly túrli tólemder jasaý, ár túrli qyzmetterge tapsyrys berý, jetkizip berý servısterin qazaqsha sóıletýge tyrysyp jatyrmyz. Bul degenińiz ǵylym men tehnıkanyń qazaq tilinde sóıleýi qazirgi tańda ana tilimizdi saqtap qalýdyń basty quraly degen sóz.

Eger biz oǵan talpynbaı, óner qýyp, orynsyz saýyq pen daraqy toı toılap ketsek, tehnıkanyń tilin ıgerýge, ony óz tilimizde sóıletýge umytylmasaq, ánshi bolyp, ataqqa qumar bolyp ketsek til týraly sóz qozǵaý qıyn. «Búgin óz áskerińdi baǵa almasań, erteń ózgeniń áskerin baǵasyń» degen danalyq bar eken. Sol sıaqty búgin óz ultyńa qyzmet etpeseń, erteń qý óńeshtiń qamy úshin ózge ultqa jumys isteýge májbúr qalasyń. Atqa miner aǵalardan tartyp, bizdiń qatarymyzdaǵy jańa býyn da tilimizdi, rýhanıatymyzdy erteńgi urpaqqa tunyq qalpynda jetkizýge qyzmet etýge tıispiz. Bul mindettiń shekarasy, úlken-kishisi, sheni joq. Bul únsiz ǵana atqarylýǵa tıisti jumys. Mysaly men, joǵaryda aıtyp ótkendeı birneshe tildi biletindikten, programmalaý tilin erkin meńgergendikten qazaqtyń ǵana emes, qytaı, uıǵyr sıaqty basqa da ulttyń kompanıalaryn, túli taqyryptyq saıttaryn myqty programmıstterdiń deńgeıinde jasap bere alamyn. Iaǵnı, ózge tildiń bárin bil, óz tilińdi qurmette demekshimin ǵoı. Bul qaı jerdegi qazaqtyń bolsyn esinde saqtaýy tıis eń basty qaǵıda.

- Óner dep qaldyń, «Shalqardyń» oqyrmandaryna ónerdi nasıhattap júrgen, oqyrmandaryńa ǵana emes, ol jaqtaǵy qandastarymyzǵa Atajurttan ártis shaqyryp, konsert uıymdastyryp júrgen ónerge janashyr jan retinde ózińniń qazaq estradasyna kózqarasyń qandaı, oqyrmandaryń qandaı pikirde?

- Iá, biz kúndelikti mádenı, ádebı jańalyqtardy qarap, jaryq etken án men jylt etken óleń bolsa birden «Shalqardyń» oqyrmandaryna qulaǵynda qazaqtyń áni júrsin dep usynatyn bolǵandyqtan, óner suıylyp bar jatyr dep aıtýyma ábden bolady. MS Saılaýbek sıaqty saıqymazaq «ónerpazdardyń» abroıynyń dástúrli ánshilerden asyp, tipti búgingi estrada juldyzdarmen talasýy esh kóńil kónshiter nárse emes. Sol sıaqty qyrǵyzdyń, ózbektiń, orystyń ánderiniń de qazaq sahnasyna jıi shyǵýy, toılarda shyrqalýy kóńil qynjyltady. Aqan seri, Birjan sal degen ánshilerimiz bolǵanyn bilmeıtin jastar ósip kele jatyr. Ónerdi órge súıreıtin emes, aqsha qýǵan, tabysty ǵana maqsat etken toıǵa arnalǵan ánder, basqa halyqtardan urlanǵan ánder de ónerdi laılap bitti. «Alashuly», «Turan» sıaqty etnografıalyq toptar men Bekbolat Tileýhan, Roza Álqoja, Aqylbek Jemeneı sıaqty ánshilerdiń patrıottyq ánderi shynaıy suranysqa ıe. Estradamen óńdelgen halyq ánderiniń shyrqalýy toıdyń, jastardyń suranysyn ǵana oryndap qoımaı, ult rýhanıatynyń júgin arqalaıtyny da anyq. «Ónerge árkimniń talasy» bolǵanymen, óner tozbaýǵa tıis. Mazaqqa aınalmaýy tıis. Jańǵyryp, jetile berýge tıis.

- Saıttyń kórinimi 300 myń dep otyrsyń, saıtyńnyń qyzmettik quramy men tabysy qalaı?

- Endi «Shalqar» saıtyn alǵashynda jalǵyz qurdym. İs júzinde «Shalqarda» qazir eki-aq adam jumys isteımiz. Joǵaryda aıtqanymdaı saıttyń dızaıny, basqa tehnıkalyq jumystary túgeldeı ózimniń moınymda, oǵan qosa saıtqa medıa kontent júkteý jumysyn da ózim atqaramyn. Sondaı-aq saıttyń mazmuny, taqyryptary da  óz moınymda. Forým óz aldyna jumys isteıdi. Al, kúndelikti kóp kórinimniń syry ne deıtin bolsańyz, bilesiz, Qytaıda Tencent(qytaıshasy腾讯-tyńchýn) kompanıasyna qarasty wechat(qytaıshasy微信-ýeıchın)mıkroblog jelisi bar. 600 mıllıonnan asatyn qoldanýshysy bar osy áleýmettik jeliniń kóp salaly fýnksıasy bar. Sony paıdalanyp SMM júrgizetin Samǵar deıtin baýyryńyz bar, ol saıttyń oqyrman tartý, áleýmettik jelide jarnamalaý sıaqty barsha jumystaryn atqarady. Tabysymyz negizinen jarnamadan túsedi.

- Bolashaq josparyń qandaı?

- Bolashaq jospar týraly aıtar bolsaq, qazir bárinen de qymbat, eń baǵaly nárse ýaqyt boldy ǵoı. Sol ýaqytty únemdeý úshin qytaıda erekshe damyp jatqan bir sala onlaın servıs kórsetý. Atap aıtqanda sizge taksı kerek boldy delik, smartfonyńyzdan tıisti gadjetti ashyp, birneshe sekýnd jumsap bir túımesine basyp qalasyz, sizdiń ornalasqan jerińizge taksı jyldam jetip, podezińizde kútip turady. Sol sıaqty qajetti asyńyz, kıimińiz, telefonyńyzdyń birligi, kınonyń bıleti, medısınalyq qyzmet bári-bári elektrondasqan. «Shalqar» saıtynyń maqsattarynyń biri osyndaı qyzmetterdi elge kelip, ár kimge qol jetimdi ári ana tilinde jumys isteıtin servıstik qyzmetterdi jolǵa qoıý, sondaı-aq «Shalqar» saıtynyń aýdıtorıasyn álemdik deńgeıde keńeıtý. Dúnıejúzi qazaqtaryna qoljetimdi, túsinikti, suranysqa ıe saıt etý. Bunymen qosa telefon, kompúter sıaqty keıbir elektrondy buıymdardyń bólshekterin qazaq tilinde shyǵarý.

- Qytaıdaǵy oqyrmandaryńa, qandastarymyzǵa «Qamshy» aqparattyq agenttigindegi osy suhbat arqyly qandaı sálem joldaısyń?

- Eki eldiń dıplomatıalyq qatynasy damı bersin dep bastaımyn eń áýeli, mádenı, ádebı qarym-qatynasymyz úzilmeı, rýhanı tamyrymyzdan qan júgire bersin. Tarydaı shashylǵan qazaqtyń qaı-qaısysy bolsa da, týǵan ultyna, Atajurtyna qyzmet etýge mindetti. Sol jolda, sol maqsatta talmaı jumys isteı bereıik. Qazaq tildi BAQ-tyń alǵashqy ondyǵyna engen «Qamshy» saıtyna da turaqty oqyrmany retinde budan da bıik belester tileımin, aldaǵy ýaqytta áriptestik qyzmetterimiz jandana beredi dep oılaımyn. Elimiz aman, jurtymyz tynysh bolsyn!

- Suhbatyńyzǵa raqmet! Maqsattaryńyzǵa jete berińiz!

Suhbattasqan Erlan TÓLEÝBAI